cungtien02

Tạp Ghi Văn Nghệ.

Tản mạn văn học với nguyễn Mạnh Trinh

Chân dung nhà văn - vóc dáng nhạc sĩ :

Thạch Chương-Cung Tiến.

Phần 2

Kỳ trước chúng ta đã tản mạn về chân dung văn chương Cung Tiến qua bút hiệu Thạch Chương và Đăng Hoàng.Vóc dáng nghệ sĩ của ông thật đa dạng và ở bất cứ một địa hạt nào cũng đều là kết quả của sự học hỏi khổ luyện từ khởi đầu của một bộ óc suy tư và nhạy cảm. Hôm nay , chúng tôi sẽ tản mạn về chân dung nhạc sĩ mà ở những bản nhạc xuất hiện đầu tiên đã trở thành những bản nhạc được hoan nghênh ưa thích. Chúng ta sẽ cùng bước chân vào cõi khai phá của một người nghệ sĩ luôn tìm tòi mong đạt được đến đỉnh cao nhất của những sáng tác để đời.
Nhã Lan: lại một câu hỏi khó bắt đầu cho buổi nói chuyện . Anh Trinh nghĩ thế nào về nhạc sĩ Cung Tiến ?
Nguyễn Mạnh Trinh: Câu hỏi ấy không “ khó“ đâu. Nhưng trả lời thì phải dài giòng lắm.Chúng ta như đi vào một khu rừng và chỗ nào cũng muốn bước đến , chỗ nào cũng đầy mùi thơm của hương hoa của đất trời. Nếu trả lời thật giản dị là yêu thích nhạc Cung Tiến nhất cũng xong nhưng nếu đi tìm những kỳ hoa dị thảo thì có lẽ cũng tốn hao thời giờ nhiều lắm. Nhưng nếu nói một cách thành thật nhất thì tôi yêu thích một vài bản nhạc Cung Tiến vì có một vài kỷ niệm với nó
Nhã Lan : Kỷ niệm ? Chắc là kỷ niệm với một nàng be be xinh xinh nào rồi. Không biết Nhã Lan có bói đúng quẻ hay không?
Nguyễn Mạnh Trinh: Trật lấc! Kỷ niệm không phải với một nàng be bé xinh xinh nào. Mà không hiểu tại sao cứ mỗi lần nghe lại bản nhạc Hương Xưa là tôi lại nhớ đến một người bạn đã chết trên chiến trường Tây Nguyên năm 1972. lúc đó tôi ở Pleiku và có một người bạn là phi công trực thăng thường hát luôn miệng hai câu nhạc đầu của bản nhạc Hương Xưa và chỉ láy đi láy lại hai câu ấy mà thôi ”Người ơi! Một chiều nắng tơ vàng hiền hòa hồn có mơ xa. Người ơi! Đường xa lắm con đường về làng hồn có mơ xa..”. Những buổi chiều nhạt nắng , ngồi ở thảm cỏ đầu hiên barrack chờ đi ra phố ăn cơm, nhìn trời nhìn đất mà nghe những câu hát ấy thì quả là buồn nẫu ruột. Có lần tôi hỏi anh bạn sao hát hoài chỉ có một câu hát ấy thôi thì anh hồn nhiên trả lời ‘Vì câu hát mà tôi gọi người ơi là để nhớ tới em bé của tôi’ Tôi bực mình kê nhẹ” nhớ gì mà nhớ lắm thế? Cứ nhè mỗi buổi chiều hiu hắt như thế này mà nhớ thì thiệt là hại bạn vô cùng đó nghe!” Anh cười trừ và đánh trống lảng.

Nhưng, rồi một ngày, con tàu của anh tan vỡ trên không và anh đã ra đi trong phi vụ ấy. Lúc nghe tin dữ tôi lạnh buốt cả người. Và tự nhiên câu hát ấy cứ lởn vởn trong tâm trí tôi. Buổi chiều về cư xá, hình như tôi vẳng nghe câu hát. Những câu người ơi của tha thiết tự tình. Những chữ người ơi của một mối tình đã tử biệt sinh ly. Tôi hình dung lại vóc dáng của người bạn và thấy khao khát vô cùng làm sao nghe được câu hát xưa. Nhưng người bạn đã ra đi và không hiểu tại sao cứ mỗi lần nghe bản nhạc ấy là như sống lại một thời thuở đó, của những ngày tuổi trẻ tưởng như mới đây mà đã hơn mấy chục năm . Nhạc để nhớ bạn và tôi đã từ những ca từ ấy để trở về nỗi niềm của hoài vọng xa xưa…
Nhã Lan : Thật là một kỷ niệm buồn! Nhưng chẳng lẽ anh yêu nhạc Cung Tiến chỉ vì lý do ấy thôi sao?
Nguyễn Mạnh Trinh: Có nhiều lý do chứ. Một trong những lý do là nhạc của ông tượng hình cho những bước chân suốt đời đi tìm kiếm. Luôn luôn thay đổi, từ phong cách đến ngôn từ, nhất là nhạc của ông dường như gắn liền với thơ , với những khung trời thơ mộng lãng mạn . Trong hành trình sáng tác, từ nhạc có lời sang nhạc không lời, từ những bản nhạc đầu tay như Hoài Cảm , Hương Xưa như những bài thơ văn xuôi trữ tình sang cả đến những bản nhạc về sau vượt qua cửa ải ngôn ngữ. Nhạc không lời có âm vực riêng và có phong cách diễn tả dễ làm người nghe xúc động..
Nhã Lan : Nhạc của Cung Tiến liên quan thế nào với thi ca?
Nguyễn Mạnh Trinh: Năm 1987, Cung Tiến viết nhạc tấu khúc Chinh Phụ Ngâm soạn cho 21 nhạc khí được trtình diễn tại San Jose với dàn nhạc thính phòng. Chinh Phụ Ngâm của Hồng Hà Nữ Sĩ Đoàn Thị Điểm là một áng thi ca nổi danh của dân tộc Việt nam viết về một giai đoạn chiến tranh của đất nước. Theo lời phụ dẫn của tác giả thì thi phẩm này vô cùng súc tích về cảnh, về cách xử dụng ngôn ngữ cũng như nhạc đệm của tiếng Việt. Vì thế không ai dám nghĩ đến việc phổ nhạc cả tập thơ để hát mà chỉ dùng nó như một cảm hứng cho sáng tác của mình. Do đó nhạc tấu khúc này cũng chỉ là một cố gắng “minh họa” chấm phá bằng nhạc một số tình , ý, và cảnh chính yếu trong tập thơ mà thôi.Theo đúng thứ tự xuất hiện trong thi phẩm của bà Đoàn Thị Điểm thì tập nhạc gồm 4 phần :Phần giáo đầu với sự phụ họa của các nhạc khí sẽ ngâm giọng sa mạc mười hai câu thơ mở đầu cho tập Chinh Phụ Ngâm :” Thuở trời đất nổi cơn gió bụi/
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên/..”.
Phần thứ hai :Chuyển động I – Nuớc thanh bình – Cơn gió bụi. Minh họa 2 câu: “Chàng tuổi trẻ vốn dòng hào kiệt/ xếp bút nghiên theo việc đao cung”. Chuyển động chấm dứt bằng cảnh tiễn biệt, chia tay của chinh phu chinh phụ
Phần thứ ba chuyển động II: nhạc đề chính từ 4 câu thơ “ Hồn tử sĩ gió ù ù thổi/ mặt chinh phu trăng dõi dõi soi/ Chinh phu tử sĩ mấy người/ nào ai mạc mặt nào ai gọi hồn”
Chuyển động III- Mộng khải hoàn. Chủ đề chính là hai câu thơ” Bóng kỳ xí giã ngoài quan ải/ Tiếng khải ca trở lại thần kinh” và hia câu thơ” Giở khăn lệ chàng trông từng tấm / Đọc thơ sầu chàng thấm từng câu”
Phần bạt : từ bốn câu chót của chinh Phụ Ngâm :”Cho bõ lúc xa sầu, cách nhớ? Giữ gìn nhau vui thuở thanh bình/ ngâm nga mong gửi chữ tình/ dường này âu hẳn tài lành trượng phu”
Nhã Lan : tiếp theo ông có những nhạc tấu khúc nào?
Nguyễn Mạnh Trinh: Năm 1982 , nhạc sĩ Cung Tiến lấy 12 bài thơ của thi sĩ Thanh tâm Tuyền để soạn thành ca khúc lấy tên là “Vang vang trời Vào Xuân.” Năm 1992, ông hoàn thành tập Nhạc Ta Về, thơ Tô Thùy Yên cho giọng hát, nói, ngâm và một đội nhạc cụ thính phòng. Năm 1993, ông soạn Tổ Khúc Bắc Ninh cho giàn nhạc giao hưởng với sự tài trợ của The Saint Paul Companies để nghiên cứu nhạc Quan họ Bắc Ninh và các thể loại dân ca Việt Nam khác. Năm 2003 ông hoàn thành một sáng tác nhạc đương đại Lơ Thơ Tơ Liễu Buông Mành dựa trên một đoạn dân ca Quan họ.
Nhã Lan :Trường hợp nào mà ông phổ nhạc thơ của thi sĩ Thanh tâm Tuyền?
Nguyễn mạnh Trinh: Chính nhạc sĩ đã kể lại về trường hợp sáng tác này:
“Năm 1991, họa sĩ Duy Thanh từ San Francisco gửi cho tôi tập văn/ thơ/ nhạc Tắm Mát Ngọn Sông Đào, do nhà Lá Bối mới in ở Paris gồm những sáng tác của một số văn nghệ sĩ miền Nam gửi lén ra từ các trại tù cải tạo. Trong tuyển tập này có một số bài thơ của một Trần Kha nào đó. Duy Thanh, bằng thư tín với gia đình Thanh Tâm Tuyền còn ở Sài Gòn, bảo rằng ấy là thơ “bạn ta” đấy. Quả nhiên khi đọc tôi nghe thấy đúng là ý và lời của Thanh tâm Tuyền. Sau này được hỏi” Sao lại Trần Kha? Muốn làm Kinh Kha chăng?” Thanh Tâm Tuyền đáp : Tôi đâu có đặt cái tên kỳ cục ấy! Giá như “ Trầm Kha” thì nghe còn đỡ hơn”…
Nhã Lan : Nhạc sĩ còn phổ nhạc rất nhiều những bài thơ độc đáo của những thi sĩ nổi danh. Anh Trinh có thể đề cập đến những bản nhạc ấy?
Nguyễn Mạnh Trinh: Ông đã phổ nhạc rất nhiều . Như bản “ Nguyệt Cầm’ ý thơ Xuân Diệu.như bản : Hoàng Hạc Lâu” từ bản dịch thơ của Vũ Hoàng Chương. Như “ Vết Chim Bay” phổ thơ Phạm Thiên Thư. Như “ Thuở làm Thơ yêu Em” phổ thơ Trần Dạ Từ. Như “ Đi Núi” phổ thơ Xuân Diệu. Như “ Đường Hoa “ phổ từ hai bài thơ “ Đôi Bờ” và “ Đôi Mắt Người Sơn Tây” của Quang Dũng. Như” Khói Hồ Bay” phổ từ bài thơ” Thu ở Vermont” của Nguyễn Tường Giang.Như bài “ Lệ Đá Xanh” và “ Đêm” phổ thơ Thanh tâm Tuyền…
Nhã Lan : Hình như nhạc sĩ Cung Tiến có một biệt nhãn nào đó với thơ Thanh Tâm Tuyền?
Nguyễn Mạnh Trinh: Phải nói thơ Thanh tâm Tuyền rất khó phổ nhạc bởi vì thơ của ông có âm điệu khá đặc biệt , hay xử dụng vần trắc và diễn tả ý nghĩa cũng theo một cung cách âm vực riêng. Nhưng nhạc sĩ Cung Tiến đã phổ nhạc thành công có lẽ nhờ tình tri âm, tri kỷ với nhau. Sau này , nhạc sĩ đã hỏi nhà thơ khi ông đang định cư tại Minnesota” ông làm bài này trong tâm trạng nào?” về bài thơ “ in trong tập Liên, Đêm Mặt Trời Tìm Thấy. Thanh Tâm Tuyền trả lời: ”Tức là.. dạo ấy mình đã chán làm thơ quá rồi. Miền Nam thì coi tôi như là thi sĩ tả phái, và miền Bắc thì coi tôi là thi sĩ hữu phái. Thế thì tôi là kẻ untouchable rồi, là hủi rồi chứ còn gì nữa? Thì làm thơ thêm làm quái gì cho mệt? “ Thành ra, bài hát ấy muốn lấy nhạc minh họa cho tâm trạng chán chường day dứt của cái ông thi sĩ lúc nào cũng thấy mình cứ vẫn “còn cô độc’ này”
Nhã Lan : Có một bản nhạc nào của Cung Tiến được giải thưởng của Tổng Thống Việt Nam Cộng Hòa không?
Nguyễn Mạnh Trinh: Giai điệu ca khúc ”Mùa Hoa Nở” được soạn tại Sài Gòn năm 1955 đáp ứng thông cáo về cuộc thi của Đài Phát Thanh Quân Đội bấy giờ đang kiếm một ca khúc nào nói về cuộc di cư lịch sử vào Nam của những người miền Bắc để tránh chế độ Cộng sản. Ca khúc Mùa Hoa Nở được chấm giải nhất của Tổng Thống VNCH và được hai đài phát thanh Quốc Gia và Quân đội trình diễn nhiều lần trong nhiều năm với hòa âm và phối khí cho dàn nhạc của nhạc sĩ Hoàng Trọng.
Nôi dung lời ca của ca khúc này nói về giấc mơ khải hoàn của những đoàn chiến sĩ quốc gia tiến về giải phóng Hà Nội…
Nhã Lan : Có những bài nhạc Cung Tiến hoàn thành rất sớm khi còn tuổi thanh thiếu niên nhưng lại có giá trị trường cưủ. Anh Trinh cho Nhã Lan và quý khán thính giả biết về những bản nhạc ấy?
Nguyễn Mạnh Trinh: “Thu vàng “ và “ Hoài Cảm “ là những bản nhạc mà Cung Tiến đã sáng tác sớm nhất khi vừa 15 tuổi còn học ở trung học.’Thu vàng” viết về mùa thu Hà Nội của những ngày ấu thơ nhặt lá vàng. Ca khúc trở thành một bản nhạc của những người di cư luôn nhung nhớ quê hương đất Bắc của mình rất được thính giả ưa thích qua phần trình diễn trẻ trung sống động của Tâm Vấn,Đỗ Tuấn , Kim Tước , Mai Hương,.. toàn là các ca sĩ trẻ trong giới sinh viên học sinh. Tiếp theo , ông viết “ Hoài Cảm” để tặng Đỗ Đình Tuân ( tức ca sĩ sinh viên Đỗ Tuấn ) và cũng được ái mộ ngay từ buổi trình diễn đầu tiên. Theo nhạc sĩ Cung Tiến thì “đó là hai trong số những bài hát sớm nhất được viết năm 1952 hồi tôi đang học năm thứ ba bậc trung học. Người đầu tiên đem phổ biến hai bài này trên đài Phát Thanh Quốc gia dạo ấy là Đỗ Tuấn rồi tới ca sĩ Tâm Vấn, nhất là bài Thu Vàng. Giai điệu và hòa âm của hai bài này đơn giản cấu trúc và nhạc thể rất chân phương và lời ca mang ảnh hưởng nặng của các nhà thơ lãng mạn Xuân Diệu, Huy Cận.”
Nhã Lan : thế còn bài Hương Xưa mà anh có kỷ niệm thì sao?
Nguyễn Mạnh Trinh:” Hương Xưa” là bài nhạc Cung Tiến gửi tặng Khuất Duy Trác, một người bạn thân thiết của ông.Và cũng từ chính giọng hát của Duy Trác đã đem “Hương Xưa’ đến đài phát thanh và các tiền trường sân khấu của các trường trung học hoặc đại học và trở thành một hãnh diện của những người trí thức trẻ say mê văn nghệ.
Nhã Lan : Nhưng tại sao , chính nhạc sĩ lại coi những ca khúc này như những bài tập- exercise mà thôi?
Nguyễn Mạnh Trinh : Đó là một cá tính của nhạc sĩ Cung Tiến . Trong sự nghiệp âm nhạc của ông có nhiều giai đoạn phải tự vượt qua. Cung Tiến viết nhạc đầu tay ca từ trữ tình lãng mạn. Cung Tiến không xử dung ca từ thi ca của mình mà lại phổ nhạc những bài thơ mà ông ưa thích và quý trọng. Rồi sau đó ông không viết nhạc có lời nữa mà viết nhạc không lời. Có lẽ ông nghĩ rằng nếu đích thực là âm nhạc thì nhạc có ngôn ngữ riêng và cũng có nhữngquy luật diễn tả tự nhiên như trời đất vẫn hiện hữu.
Nhã Lan : Chắc căn bản nhạc lý của ông vững vàng lắm?
Nguyễn mạnh Trinh: Với niềm say mê âm nhạc , ông đã học xướng âm và ký âm với hai nhạc sĩ nổi tiếng Chung Quân và Thẩm Oánh ở bậc trung học. Du học qua Úc , tuy môn học chính là kinh tế nhưng ông cũng đã theo học các lớp về dương cầm , hòa âm, đối điểm và phối cụ tại Aâm nhạc viện Sydney. Rồi khi du học bậc cao học về kinh tế học phát triển tại viện đại học Cambridge ở Anh, ông cũng theo học thêm các lớp về nhạc sử, nhạc học, nhạc lý hiện đại. Và về sau này ông cũng là người tự học rất nhiều nên trong các tác phẩm của ông đã bày tỏ sự gắng công dù ông có thiên khiếu về âm nhạc. Và hình như, ông vẫn tự coi mình là một amateur trong âm nhạc, một nghệ sĩ tài tử coi bộ môn này như một thú tiêu khiển làm đẹp cuộc đời…
Nhã Lan : nếu có một kết luận thì anh sẽ kết luận như thế nào về chân dung nhà văn nhạc sĩ Cung Tiến ?
Nguyễn Mạnh Trinh: Kết luận hả? Hơi khó nói đấy nhé. Thôi thì mượn lời của nhà văn Phan Lạc Phúc vậy. Theo ông thì những bài hát đầu tay của Cung Tiến từ khi xuất hiện tới nay, trên 40 năm, không lúc nào ngừng tỏa hương thơm. Một hương thơm dịu dàng sâu kín, có để ý tìm mới thấy. Nó không gây ồn ào như một số nhạc thời thượng, tiền tuyến, hậu phương, du ca, về nguồn, thân phận nhưng có một sức sống riêng bền bỉ. Đó là một khu vườn Cung Tiến không lẫn với ai, nhạc “xưa” nhưng không cũ bao giờ, nghe càng lâu càng thấm. Nó chịu được sự thử thách của thời gian”

http://www.chinhnghia.com/

http://chinhnghiaviet.informe.com/forum/

Giấc Mơ Lãnh Tụ

Giấc Mơ Lãnh Tụ