Michael Dibdin: “Người ta chẳng bao giờ có bạn mà lại không có kẻ thù,
người ta ghét cái không giống ḿnh, nghĩa là người ta yêu cái giống ḿnh.
Đây chỉ là những chân lư cũ mà chúng ta đang cố gắng khám phá lại sau một
thế kỉ loanh quanh lảng tránh. Những ai phủ nhận những chân lư này đang phủ
nhận chính gia đ́nh ḿnh, di sản, văn hóa và chính bản thân ḿnh!”
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
(Tản Viên từ phán sự lục - trích Truyền ḱ mạn
lục)
Kẻ sĩ mà c̣n quyến luyến sự
yên vui thuận tiện cho xác thịt th́ tâm lụy chí hèn không đáng được gọi là kẻ
sĩ.
Mạnh Tử
Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng đất
Lang Giang (1). Chàng vốn khẳng khái nóng nẩy, thấy sự tà gian th́ không thể
chịu được, vùng bắc người ta vẫn khen là một người cương phương. Trong làng
trước có một ṭa đền, vẫn linh ứng lắm. Cuối đời họ Hồ, quân Ngô sang lấn cướp,
vùng ấy thành một nơi chiến trường. Bộ tướng của Mộc Thạnh có viên Bách hộ họ
Thôi, tử trận ở gần đền, từ đấy làm yêu làm quái trong dân gian, có người dốc
hết của cải, gia sản khánh kiệt cũng không đủ để cầu cúng. Tử Văn rất là tức
giận, một hôm tắm gội chay sạch, khấn trời rồi châm lửa đốt đền. Mọi người đều
lắc đầu lè lưỡi, họ lo sợ thay cho Tử Văn, nhưng Tử Văn vung tay không cần ǵ
cả.
Đốt xong về nhà, chàng thấy trong ḿnh khó chịu,
đầu lảo đảo và bụng run run, rồi nổi lên một cơn sốt nóng sốt rét. Trong khi
sốt, chàng thấy một người khôi ngô dơng dạc, đầu đội mũ trụ đi đến, nói năng,
quần áo, rất giống người phương Bắc, tự xưng là cư sĩ, đến đ̣i làm trả lại ṭa
đền như cũ, và nói:
- Nhà ngươi đă theo nghiệp nho, đọc sách thánh
hiền, há không biết cái đức của quỷ thần ra sao, cớ ǵ lại dám lăng miệt, hủy
tượng đốt đền, khiến cho hương lửa không có chỗ tựa nương, oai linh không có nơi
hiển hiện, vậy bảo làm sao bây giờ? Biết điều th́ dựng trả ṭa đền như cũ. Nếu
không th́ vô cớ hủy đền Lư sơn, Cố Thiệu sẽ khó ḷng tránh khỏi tai vạ (2).
Tử Văn mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên,
người kia tức giận nói:
- Phong Đô không xa xôi ǵ, ta tuy hèn, há lại
không đem nổi nhà người đến đấy. Không nghe lời ta th́ rồi sẽ biết.
Nói rồi phất áo đi.
Chiều tối, lại có một ông già, áo vải mũ đen,
phong độ nhàn nhă, thủng thỉnh đi vào đến trước thềm, vái chào mà rằng:
- Tôi là vị Thổ thần ở đây, nghe thấy việc làm
rất thú của nhà thầy, vậy xin đến để tỏ lời mừng.
Tử Văn kinh ngạc nói:
- Thế người đội mũ trụ đến đây ban năy, chẳng
phải là Thổ địa đấy ư? Sao mà nhiều thần quá thế vậy.
Ông già nói:
- Ô, đấy là viên
tướng bại trận của Bắc Triều, cái hồn bơ vơ ở Nam quốc, tranh chiếm miếu đền của
tôi, giả mạo tên họ của tôi, quen dùng chước dối lừa, thích làm tṛ thảm ngược,
Thượng đế bị nó bưng bít, hạ dân bị nó quấy rầy, phàm những việc hưng yêu tác
quái đều tự nó cả, chứ có phải tôi đâu. Xin kể đầu đuôi để nhà thầy nghe:
"Tôi từ đời vua Lư
Nam đế làm chức Ngự sử đại phu, v́ chết về việc cần vương mà được phong ở đây,
giúp dân độ vật đă có hơn một ngh́n năm nay, khi nào lại làm việc gieo tai rắc
vạ để kiếm miếng ăn như kẻ khuất tặc kia đă làm. Gần đây v́ thiếu sự đề pḥng,
bị nó đánh đuổi, nên phải đến nương tựa ở đền Tản Viên đă vài năm nay".
Tử Văn nói:
- Việc xảy ra đến như thế, sao ngài không kiện ở
Diêm vương và tâu lên Thượng đế, lại đi khinh bỏ chức vị, làm một người áo vải
nhà quê.
Ông già chau mặt nói:
- Rễ ác mọc lan, khó ḷng lay động. Tôi đă định
thưa kiện, nhưng mà có nhiều nỗi ngăn trở. Những đền miếu gần quanh, v́ tham của
đút, đều bênh vực cho nó cả. Khư khư một chút ḷng thành thực, không làm thế nào
để thông đạt được lên cho nên đành tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi.
Tử Văn nói:
- Hắn có thực là tay hung hăn, có thể gieo vạ cho
tôi không?
- Hắn quyết chống chọi với nhà thầy, hiện đă kiện
thầy ở Minh ty. Tôi thừa lúc hắn đi vắng nên lén đến đây báo cho nhà thầy biết
để mà liệu kế, khỏi phải chết một cách oan uổng.
Lại dặn Tử Văn:
- Hễ ở Minh ty có tra hỏi, thầy cứ khai ra những
lời nói của tôi. Nếu hắn chối căi, thầy kêu xin tư giấy đến đền Tản Viên, tôi sẽ
khai rơ th́ nó phải đớ miệng. Nếu không như thế th́ tôi đến vùi lấp trọn đời mà
thầy cũng khó ḷng thoát nạn.
Tử Văn vâng lời. Đến đêm, bệnh càng nặng thêm,
rồi thấy hai tên qủy sứ đến bắt đi rất gấp, kéo ra ngoài thành về phía đông. Đi
độ nửa ngày đến một dinh ṭa rất lớn, chung quanh có thành sắt cao vọi đến mấy
chục tượng. Hai quỷ đến nói với người canh cổng, người canh cổng đi vào một lúc
rồi ra truyền, chỉ rằng:
- Tội sâu ác nặng, không được dự vào hàng khoan
giảm.
Nói rồi xua tay bảo đi ra phía bắc. Đằng phía
bắc, tức là một con sông lớn, trên sông bắc một cái cầu dài ước hơn ngh́n bước,
gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương. Hai bên tả hữu cầu, có đến mấy vạn quỷ
Dạ Xoa, đều mắt xanh tóc đỏ h́nh dáng nanh ác. Hai quỷ dùng gông dài thừng lớn
gông trói Tử Văn mà giải đi rất nhanh, Tử Văn kêu to lên rằng:
- Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần
gian, có tội lỗi ǵ xin bảo rơ cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng.
Chợt nghe trên điện có lời tuyên ngôn rằng:
- Tên này bướng bỉnh gân guốc, nếu không phán
đoán cho rơ, vị tất nó đă chịu phục tội.
Bèn sai dẫn Tử Văn vào trong cửa điện. Tử Văn vào
đến nơi, đă thấy người đội mũ trụ đương kêu cầu ở trước sân.
Diêm vương mắng Tử Văn rằng:
- Kẻ kia là một người cư sĩ, trung thuần khích
liệt, có công với tiên triều, nên Hoàng thiên cho được huyết thực ở một ṭa đền
để đền công khó nhọc. Mày là một kẻ hàn sĩ, sao dám hỗn láo, tội nghiệt tự ḿnh
làm ra, c̣n trốn đi đằng nào?
Tử Văn bèn tâu tŕnh đầu đuôi như lời ông cụ già
đă nói, lời rất cương chính, không chịu chùn nhụt chút nào. Người đội mũ trụ
nói:
- Ấy là ở trước vương phủ mà hắn c̣n quật cường
như thế, mồm năm miệng mười, đơm đặt bịa tạc. Huống hồ ở một nơi đền miếu quạnh
hiu, sợ ǵ mà hắn không dám cho một mớ lửa.
Hai bên căi cọ nhau măi vẫn chưa phân phải trái,
nhưng Diêm Vương v́ thế bụng cũng sinh nghi. Tử Văn nói:
- Nếu nhà vua không tin lời tôi, xin đem giấy đến
đền Tản Viên để hỏi hư thực; không có sự thực như thế, tôi lại xin chịu thêm cái
tội nói càn.
Người kia bây giờ mới có vẻ sợ, quỳ xuống tâu
rằng:
- Gă kia là một kẻ học tṛ, thật là ngu bướng,
quả đáng tội lắm. Nhưng đă trách mắng như vậy, cũng đủ trừng giới. Xin đại vương
khoan tha cho hắn để tỏ cái đức rộng răi. Bất tất đ̣i hỏi dây dưa và thẳng tay
trị tội, sợ có hại cho cái đức hiếu sinh.
Diêm vương quát lớn rằng:
- Cứ như lời hắn th́ nhà người đáng tội tru lục.
Điều luật lừa dối đă sẵn sàng đó. Nhà ngươi cớ sao dám làm sự xuất nhập luận tội
người ta như vậy?
Lập tức sai người đến đền Tản Viên để lấy chứng
thực. Sai nhân về tâu, nhất nhất đúng với lời Tử Văn. Vương cả giận, bảo các
Phán quan rằng:
- Lũ ngươi chia ṭa sở, giữ chức sự, cầm lệnh chí
công, làm phép chí công, thưởng th́ xứng đáng mà không thiên hư, phạt th́ đích
xác mà không hà lạm, vậy mà c̣n có sự dối trá càn bậy như thế; huống chi về đời
Hán đời Đường buôn quan bán ngục, th́ những mối tệ c̣n xiết nói được ư?
Liền sai lấy lồng sắt chụp vào đầu, khẩu gỗ nhét
vào miệng, bỏ người ấy vào ngục Cửu u. (3)
Vương nghĩ Tử Văn có công trừ hại, truyền cho vị
thần đền kia, từ nay phần xôi lợn của dân cúng tế, nên chia cho Tử Văn một nửa,
và sai lính đưa Tử Văn về. Chàng về đến nhà, té ra ḿnh chết đă được hai ngày
rồi. Nhân đem những việc đă qua kể cho mọi người nghe, ai cũng kinh hăi và không
tin là thực. Sau họ đón một bà đồng về phụ bóng, đồng lên cũng nói đúng như lời
Tử Văn. Người làng bèn mua gỗ, lại dựng một ṭa đền mới. C̣n ngôi mộ của người
tướng kia th́ tự dưng thấy bật tung lên, hài cốt tan tành ra như cám vậy.
Sau đó một tháng, Tử Văn thấy ông già đến bảo:
- Lăo phu đă trở về miếu, công của nhà thầy,
không biết lấy ǵ đền đáp được. Nay thấy ở đền Tản Viên khuyết một chân Phán sự,
không có người lo việc. Lăo với nhà thầy đă biết nhau nên đă v́ nhà thầy hết sức
tiến cử, được đức Thánh Tản ngài đă bằng ḷng, vậy xin lấy việc đó để đền ơn
nghĩa. Người ta sống ở đời, xưa nay ai không phải chết, miễn là chết đi c̣n được
tiếng về sau là đủ rồi. Nếu trùng tŕnh độ nửa tháng, sợ sẽ về tay người khác
mất. Nên cố gắng đi, đừng nên coi là việc tầm thường.
Tử Văn vui vẻ nhận lợi, bèn thu xếp việc nhà rồi
không bệnh tật ǵ mà mất.
Năm Giáp Ngọ (1414) có người ở thành Đông Quan
(4) vốn quen biết với Tử Văn, buổi sớm đi ra ngoài cửa tây vài dặm, trông thấy ở
trong sương mù có xe ngựa đi đến ầm ầm, lại nghe thấy tiếng quát rằng:
"Người đi đường tránh ra, xe quan Phán sự!".
Người ấy ngẩng đầu trông về phía trước, người
ngồi trên xe chính là Tử Văn. Song Tử Văn chỉ ngồi trên xe chắp tay thi lễ chứ
không nói một lời nào, rồi thoắt đă cưỡi gió mà đi biến mất. Đến nay con cháu
hăy c̣n, người ta c̣n truyền là "nhà quan Phán sự!".
Lời b́nh:
Than ôi! Người ta vẫn nói: "Cứng quá th́ gẫy". Kẻ
sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, c̣n gẫy hay không là việc trời. Sao nên đoán
trước là sẽ gẫy mà chịu đổi cứng ra mềm ru!
Ngô Tử Văn là một anh chàng áo vải. V́ cứng cỏi
cho nên dám đốt cháy đền tà, chống căi yêu quỷ, một lần ra tay mà mối hận của cả
thần và người đều được rửa. Nhân thế nức tiếng mà được giữ chức vị ở Minh tào,
thật là xứng đáng. Vậy là kẻ sĩ, không nên kiêng sợ sự cứng cỏi.
Chú thích:
(1) Yên Dũng đất Lạng Giang:
Lộ Lạng Giang đời Trần Hồ là miền đất thuộc tỉnh Bắc Giang và một phần Tây Nam
tỉnh Lạng Sơn ngày nay. Huyện Yên Dũng nay thuộc tỉnh Bắc Giang.
(2) Đời Tam quốc, Cố Thiệu
làm quan Thú ở quận Dự Chương phá hủy các đền thờ những vị thần bất chính. Sau
thấy thần miếu Lư Sơn hiện lên đ̣i làm trả, Thiệu không nghe. Không bao lâu bị
ốm mà chết (sách Loại tụ).
(3) Ngục Cửu u: chín ngục
dưới âm phủ, mỗi ngục coi một h́nh phạt, như: A t́ (giam vĩnh viễn), núi dao,
cắt thịt, ngậm sắt nóng...
(4) Đông Quan: tên gọi Thăng
Long thời thuộc Minh.
