Con
người và loài thú đều cảm nhận đói rét, đau đớn như nhau nhưng người biết giữ ǵn nhân phẩm
và ḷng tự trọng phải dùng lư trí chế ngự bản năng sinh vật.
Một người
tù đủ ư chí, nghị lực khắc phục được cùm kẹp, đói rét
trường kỳ mới
xứng đáng là một con người chân chính. Những kẻ ở trong tù
sợ đói khổ, mới cùm được vài
ngày đă lạy lục xin tha đó chính là những tên hèn hạ, phản bội sẵn sàng bán
rẻ lương tâm làm tay sai cho kẻ thù.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
1. Trong bài thơ “The Ballad of East
and West”, vào khoảng năm 1892, văn hào Anh Rudyard Kipling
(1865-1936) có viết: “Ôi, Đông là Đông, và Tây là Tây, và không bao
giờ cả hai gặp nhau” (Oh, East is East, and West is West, and never
the twain shall meet). Hơn một thế kỷ trôi qua, câu thơ mang niềm
thất vọng cay đắng ấy của một người đă yêu Đông Phương như quê hương
ḿnh nay trở thành lời tiên tri. Và hơn bao giờ hết, nó chứa đựng
một chân lư gần như tuyệt đối tại Mỹ quốc này, nơi có hàng trăm
chủng tộc khác nhau đổ về từ bốn hướng địa cầu để tạo thành
một melting pot ngoạn mục, đầy màu sắc và đủ mùi vị. Nhưng trên thực
tế không bao giờ ḥa tan, tự nó, per se, làm sao được? Trong số đó,
dĩ nhiên, có hơn một triệu dân Việt chúng ta.
Trong một nghĩa nào, Đông và Tây khác
biệt cũng là điều hay. Không ai đ̣i hỏi chúng ta quên cội nguồn,
quẳng đi mọi tập tục, bởi văn hóa là kho tàng để lại của cha ông đă
chắt chiu gầy dựng từ hàng thế kỷ, và là niềm hănh diện chung của
dân tộc. Một số thiếu niên Việt Nam lớn lên hoặc sinh ra tại Mỹ,
tiếc thay, đă quên hay không biết điều này, v́ thế trở thành “không
giống ai”, Mỹ không ra Mỹ, Việt không ra Việt, bị Đông lẫn Tây chối
bỏ. Chẳng hạn, coi thường bố mẹ, ông bà. Thấy khách vào nhà, không
chào hỏi, cứ trơ mắt ếch ra ngó. Bị bố mẹ nhắc, các em chỉ “hi” một
phát, rồi biến, không thêm lời nào. Không hiểu lễ phép, gọi dạ bảo
vâng là ǵ. Cha mẹ la mắng, hoặc tát tai một cái, là gọi cảnh sát
hay 911, hay mách cô giáo, có đứa, tử tế hơn, hỏi vặn, bằng tiếng
Mỹ, dĩ nhiên: “Mẹ đánh con như vậy có legal không?”. Mong sớm được
mười tám tuổi để thoát ly gia đ́nh. Chưa kể việc xăm ḿnh, con trai
xỏ lỗ tai, lỗ mũi, tóc chĩa, nhuộm đủ màu, con gái mặc
quần jeans rách lỗ chỗ, hở rốn, hở đùi, nhún nha nhún nhẩy. Vân
vân... Ai than phiền th́ cha mẹ thở dài, chặc lưỡi: “Ôi thôi, chúng
nó sanh tại Mỹ mà!” Dĩ nhiên, nhưng không phải em nào sanh tại Mỹ
cũng như vậy. Xă hội và môi trường chỉ có tác dụng nhỏ. Khác nhau là
ở sự giáo dục trong gia đ́nh từ tấm bé. Vai tṛ của gia đ́nh, v́
thế, trở thành vô cùng quan trọng.
Quả vậy, từ bao thế kỷ, Việt Nam ta là
một xă hội khép kín, dựa trên nền kinh tế nông nghiệp đ̣i hỏi sức
người và sự hợp quần của gia đ́nh, thấm nhuần tận cội rễ tư tưởng
Khổng Mạnh lấy tam cương ngũ thường làm riềng mối cho việc giáo dục
của cá nhân và tiến hóa, nếu có, của xă hội. Đến Mỹ, va chạm với một
nền văn minh cơ khí mới lạ, hoàn toàn cởi mở, chủ trương cá nhân
tuyệt đối lấn áp mọi giá trị tinh thần khác, số đông người Việt tỵ
nạn không khỏi thấy ngỡ ngàng. Quả vậy, làm sao không choáng váng
khi được biết, chẳng hạn, theo báo cáo của Sở Kiểm Tra Dân Số Mỹ,
mùa hè 1991, chỉ có 51% trẻ em Mỹ sống trong gia đ́nh truyền thống,
tức gồm cha mẹ ruột và con cái, và khoảng một nửa tổng số trẻ em Mỹ
(32 triệu 3) sống nơi khác không phải là gia đ́nh của ḿnh (báo The
Oregonian ngày 30/8/1994). Hoặc đủ mười tám tuổi, con cái dọn ra ở
riêng, không muốn, cha mẹ cũng bắt đi. Hoặc gần đây, tại Florida,
một em nhỏ kiện tại ṭa được xử cho “ly dị” (divorced, nguyên văn
tiếng Anh) với cha mẹ ruột, theo chủ trương của đệ nhất phu nhân
Hillary Clinton cổ vơ việc con cái đi kiện cha mẹ.
Các em nói tiếng Anh như gió, sinh hoạt
và suy nghĩ y hệt Mỹ con, học giỏi hơn người, và trên giấy tờ là
công dân Mỹ thật đấy, nhưng vẫn không được dân Mỹ gọi là Mỹ, có
chăng chỉ là Vietnamese-Americans, nghĩa là không được chấp nhận vào
trong xă hội “chính thống”, đóng kín của họ. Bị nhận, bị gọi hoặc
hoan hỉ tự nhận, tự gọi ḿnh là Vietnamese-Americans không khác chi
bị, hoặc tự, hạ giá trị ḿnh, ở mức độ nào.
V́ sao? V́, theo thiển ư, yếu tố chính,
nếu không nói duy nhất, của kỳ thị, ít ra tại Mỹ, là màu da, chứ
không phải tiếng nói, tập quán, hay chủng tộc. Dân da trắng, mắt
xanh, tóc vàng đến từ bên kia Đại Tây Dương, kể cả Đông Âu và
Kosovo, nói tiếng Anh đầy accent, có mấy ai bị kỳ thị? Lấy ví dụ
Henry Kissinger mà tiện nhân xem như một tên đồng minh phản phúc của
Miền Nam Việt Nam: gốc Do Thái, sinh tại Đức, nói tiếng Anh nặng
trịch, khó nghe, vậy mà vẫn được phong chức Bộ trưởng ngoại giao!
Người da đen con cháu nô lệ từ thời lập quốc, và người Tàu ở
các chinatowns, San Francisco hoặc Seattle, mà tổ tiên là phu đường
rầy xe lửa xuyên bang cách đây gần hai thế kỷ, biết rơ điều này, hơn
ai hết, và chắc chắn đồng ư với tiện nhân. Chưa nghe ai gọi người
Nga hay người Pháp nhập tịch
là Russian-Americans hay French-Americans, mà là Caucasians –tên
dùng để gọi (một cách sai lạc) tất cả người da trắng đến từ Âu Châu.
Trái lại, dân da đen và da vàng bị ưu ái đặt tên
là African-Americans hay Asian-Americans. Sau vụ khủng bố 11/9,
những ông Á rập, đến từ Trung Đông, râu ria xồm xoàm, da nâu sậm hay
tai tái, đều trở thành mục tiêu nghi ngờ, dù họ nói bất kỳ thứ tiếng
ǵ.
Người Mỹ tôn trọng truyền thống, văn
hóa của di dân, v́ luật định và do t́nh cảm, tính hiếu kỳ, hoặc nhu
cầu nghề nghiệp, làm ăn, sợ vi phạm luật chống kỳ thị. Thực vậy,
chưa hề có bài báo Mỹ nào dám công khai chỉ trích, khinh chê tập tục
của chúng ta, ngoại trừ việc ăn thịt chó (California có đạo luật bỏ
tù kẻ vi phạm). Tuy nhiên, bảo tồn truyền thống, văn hóa không có
nghĩa là chúng ta ôm khư khư cái dở, cái cổ hủ, thách đố tiến tŕnh
đào thải của văn minh thế giới. Câu ca dao “Ta về ta tắm ao ta / Dù
trong dù đục ao nhà vẫn hơn” chỉ có giá trị tương đối, và trên b́nh
diện khách quan, có thể hiểu như một tâm trạng thất bại, chịu đựng,
hoặc cố chấp. Tắm ao trong th́ quá tốt, nhưng tắm ao đục th́ quả là
mất vệ sinh, có khi bị bệnh ghẻ như chơi!
2. Những ví dụ về “ao đục” khá nhiều.
Chẳng hạn thói chửi mắng, đánh đập con cái, quan niệm chồng chúa vợ
tôi, trọng nam khinh nữ, mặc dù giảm đi nhiều tại hải ngoại, nhưng
vẫn c̣n. Hoặc bệnh đố kỵ, chia rẽ, cá nhân chủ nghĩa, nói xấu đồng
hương, hay đồng nghiệp, -được xem như bất trị nơi có đông dân ḿnh
và được xác nhận bởi người ngoại quốc. Hoặc tật nói chuyện oang oang
(bằng tiếng Việt) trong sở Mỹ, trường học, trên xe buưt, gọi nhau ơi
ới, chửi con, cũng bằng tiếng Việt, tại các siêu thị, hàng quán. Như
bọn Tàu Phù, trước kia hay bây giờ, muôn năm, bất cứ nơi đâu. Hoặc
thiếu kiên nhẫn, không chịu xếp hàng chờ đến lượt ḿnh. Hoặc xả rác,
khạc nhổ, hỉ mũi bừa băi nơi công cộng -–những điều ta đă quá quen
mắt nơi quê nhà. Sang đây, sống nhờ ở xứ người, chúng ta cần uyển
chuyển thích nghi với tập tục, nếu không nói phép xă giao thường
thức, và văn hóa của dân bản xứ mới hy vọng thành công, được kính
trọng, và sự cảm thông giữa những dân tộc mới có cơ may trở thành
tốt đẹp.
Nói riêng về ăn uống. Có nhiều cá nhân
và gia đ́nh Việt Nam, tuy ở Mỹ hơn một thập niên, nhưng vẫn chưa
thay đổi được hủ tục về vấn đề này. Ví dụ, mời khách ăn lẩu thập
cẩm. Cả khách và gia đ́nh chủ, khoảng mười lăm người, quây quần
chung quanh một nồi lẩu vĩ đại đặt giữa bàn, hay trên thềm xi măng
phủ chiếu. Tất cả mọi đôi đũa đang ăn của thực khách đều cùng nhúng
vào nước lèo sôi sùng sục, thi nhau gắp ra chén nào cá, nào tôm, nào
thịt, nào rau… và ś sụp ăn, Nh́n thấy cảnh này, tiện nhân phát ớn,
kín đáo bỏ đũa, lấy cớ no rồi. Chưa kể, phải nghe tiếng ợ vừa lớn
vừa dài, khoan khoái của ông bên phải, của bà bên trái, hay tiếng vỗ
bụng bành bạch của ông phía sau.
a) Trẻ con: Ưu tiên một trong danh sách
những thành phần cần phải coi chừng. Đó cũng là nguyên nhân chính
làm phụ huynh và người lớn có thể rắc rối với pháp luật. Đi chợ, mẹ
bị bắt v́ bỏ (quên) con trong xe giữa trời nóng. Đánh con, cũng như
đánh vợ, đánh chồng, có thể vào tù như chơi, kể cả đối với người da
trắng. Vụ một người mẹ Mỹ quận Washington (Oregon) cách đây khá lâu,
bị đưa ra ṭa chỉ v́ đánh vào mông con mấy cái bằng dây nịt là một
bằng chứng –-một tội khá lạ lùng đối với người Việt dù đă Mỹ hóa
cách mấy. Năm nào đó, lưỡng viện Quốc Hội Anh biểu quyết đạo luật
cho phép cha mẹ đét vào mông con cái để dạy dỗ, nhưng c̣n tḥng một
điều kiện là phải nhẹ nhàng thôi.
Nựng con nít bằng cách sờ vào chỗ kín,
như thói quen ở Việt Nam, sẽ bị kết tội xâm phạm tiết hạnh (sexual
abuse), và một di dân Việt tại Portland lúc mới sang đă bị thưa v́
hành động này và được tha sau khi Ṭa nghe các giới chức người Việt
giải thích về tập tục, hay hủ tục, này. Nh́n chăm chăm một em bé,
hay bắt chuyện với bé tại một siêu thị, chẳng hạn, hăy coi chừng, có
thể bị người mẹ Mỹ nghi là “mẹ ḿn”, nhất là nếu ḿnh có màu da đen,
da đỏ, da vàng, da nâu, da tái. Được bảo vệ kỹ như vậy, thảo nào trẻ
con Mỹ vô t́nh biến thành mục tiêu đáng sợ, cần phải kính nhi viễn
chi, và hậu quả là chúng cảm thấy cô đơn, thiếu t́nh thân mật của
người lớn –điều mà một số nhà tâm lư Mỹ bắt đầu than phiền, báo
động. C̣n nữa, đă xảy ra lâu rồi chuyện một học sinh Việt đến trường
Mỹ với lưng bầm dấu cạo gió. Đại diện cộng đồng Việt Nam phải sùi
bọt mép giải thích, nhà trường mới chịu thông cảm, không mời cha mẹ
ra hầu ṭa. Điều mỉa mai thú vị là bây giờ phương pháp cạo gió được
nằm vào mục trị liệu Đông y dưới danh từ chưa có trong tự
điển, coining (lấy từ chữ coin là đồng xu, coining là thuật cạo gió
bằng đồng xu).
b) Phụ nữ: Ưu tiên số hai trong đẳng
cấp xă hội Mỹ, sau con nít, cũng gây phiền lụy không kém cho giới
mày râu. Ông chủ ngay t́nh khen một cô nhân viên trẻ đẹp rằng cô có
sóng mắt khuynh thành khuynh quốc, hay trông hiền như ma sơ, chẳng
hạn, hoặc trong thang máy lỡ giẫm lên chân một bà sồn sồn, đến tuổi
hồi xuân, có thể bị thưa về tội “tống t́nh”, “xách nhiễu t́nh dục”
(sexual harassment / harcèlement sexuel). Tuần báo Pháp Paris
Matchmấy năm trước có đăng một bài phóng sự về các vụ kiện thưa
thuộc loại ruồi bu lẩm cẩm, lăng nhách này, chỉ thấy tại Mỹ –nước mà
ai cũng có thể kiện ai, chỉ để vỗ béo các luật sư đông hơn kiến cỏ:
nuôi gà để cho nó gáy lúc 4 giờ sáng cũng bị hàng xóm thưa, thành
phố cho thắp đèn đường gây trở ngại việc ngắm ánh trăng rằm từ cửa
sổ pḥng ngủ cũng bị chủ nhà kiện, quái đản thật! Ông tổng
thống Clinton suưt bay chức v́ cái tội thích được thổi (har)monica.
C̣n nhớ năm 1987, chuẩn ứng cử viên tổng thống đảng Dân Chủ đẹp trai
có nhiều triển vọng Gary Hart, chỉ mới ôm sơ sơ và cho người đẹp
Donna Rice Hughes ngồi trên đùi một chút xíu thôi mà cũng bị chụp
h́nh, lôi ra tố khổ, phải bỏ cuộc đua.
Trái lại, ở Pháp, xứ tự do luyến ái thả
giàn: Tổng thống Mitterrand lén nuôi đứa con rơi mấy năm liền tại
điện Élysée, bị phát giác, mà dân Pháp chẳng ai buồn thắc mắc;
Chirac lúc c̣n là thị trưởng Paris, nghe đồn, có một call girl là
một ca sĩ, mà có “chết thằng tây” nào; đời tư của Sarkozy không thơm
tho hơn, cũng vợ nọ vợ kia, mà có sao đâu; đương kim tổng thống
François Hollande ngang nhiên chung sống liên tiếp với hai bà vợ
không bao giờ cưới, mà chẳng ông Tây bà Đầm nào đặt vấn đề. So what?
Et alors? Các cô đầm, ít ra là những người tiện nhân quen biết, nói
rằng các cô lấy làm thích thú hoặc hănh diện được xách nhiễu theo
kiểu đó v́ cho rằng ḿnh phải đẹp người ta mới chú ư, để xách nhiễu,
xấu th́ ma nào nó thèm quấy rầy.
Mười mấy năm trước, tại Oregon, theo
tờ The Oregonian, có hai chị em nhà Mỹ kia trên 60 cái xuân xanh,
một hôm buồn t́nh, lợi dụng cao trào tố các linh mục “loạng quạng”,
và rảnh quá, bèn vác đơn kiện Ṭa Tổng giám mục Portland đ̣i bồi
thường hàng triệu đô la, với lư do bị ông linh mục chánh xứ Mỹ cưỡng
bức lúc c̣n vị thành niên, tức là gần 50 năm, mặc dù không có bằng
cớ và ông này đă về chầu Chúa từ khuya rồi. Âu đó cũng là một đặc
điểm của Mỹ quốc, nơi phong trào phụ nữ đ̣i quyền b́nh đẳng dâng
cao, dữ dằn như sóng thần. Dù đă hội nhập đầy đủ, dù văn minh, chữ
nghĩa đầy ḿnh, đàn ông An Nam, v́ thế, khi khen ngợi hay ôm hôn
(hug) một phụ nữ Mỹ, cũng nên thận trọng về miệng lưỡi cũng như bàn
tay năm ngón. Tốt hơn, không khen, không ôm. Cẩn tắc lúc nào chả vô
áy náy, cổ nhân đă dạy như vậy ắt chẳng sai.
c) Chó mèo: Giai tầng thứ ba trong xă
hội Mỹ là ... súc vật, trên cả đàn ông. Có hàng chục luật lệ cho
việc nuôi chó, mèo. Ngược đăi hoặc hành hạ chúng là vào tù. Chó cắn
chết người phải có án ṭa mới được đem đi bắn bỏ, nghĩa là không
được tự tiện “xử lư” (danh từ VC) tại chỗ. Đi xa bỏ mèo đói ở nhà,
chủ nhân bị c̣ng tay –những điều mà dân ta khi c̣n ở Việt Nam và
dân Á Châu không tưởng tượng nổi. Ăn thịt chó th́ Mỹ và Âu Tây cho
là mọi rợ, v́ theo họ chó là giống vật trung thành, nhưng họ giết
ngựa ăn thịt th́ “no problem”, dù ngựa cũng trung thành không kém
chó. Mỗi năm, tại Portland, các đoàn viên phong trào bảo vệ súc vật
biểu t́nh phản đối trước các tiệm bán áo choàng lông thú và
McDonald’s v́ bán hamburger kẹp thịt ḅ. Cô đào “chuổng cời”
Brigitte Bardot, nay về già (lúc c̣n trẻ có hàng tá nhân t́nh) làm
lănh tụ phong trào này tại Pháp, tuyên bố thích súc vật hơn người
(đàn ông, dĩ nhiên).
3. Đông và Tây không gặp nhau trong
nhiều chuyện dài khác nữa. Tỷ như việc hai người cùng phái đi ngoài
đường. Tại quê nhà, sẽ không sao cả nếu hai anh đực rựa, mặc dù
không phải gay, nắm tay nhau đi dung dăng dung dẻ dạo phố, hoặc hai
cô nàng chỉ là bạn thân, vai kề vai thủ thỉ bên nhau trước công
chúng. Ở Mỹ, người ta kỵ, sợ bị nghi là gay hay lesbian. Điều lạ là
dù đồng tính luyến ái được pháp luật cho phép và bảo vệ, và mới đây
được phép cưới nhau tại vài nơi, và hôn nhân đồng tính được Obama
công khai ủng hộ, mà ai cũng ngại bị liệt vào thành phần đó.
C̣n về ngôn ngữ không lời (nonverbal
language), tức ra dấu bằng tay, Đông và Tây hoàn toàn trái ngược.
Một ví dụ: để kêu, gọi ai, người Mỹ và Pháp đưa ngón trỏ hay bàn tay
lên, úp vào trong, như vẫy chó, người Việt ta đừng lấy đó làm buồn.
Ngược lại, cũng trong hành động này, nếu ta úp bàn tay xuống, người
Mỹ tưởng ta ra dấu “bye bye” và sẽ chào lại y hệt. Giơ ngón tay giữa
(trên bàn tay năm ngón của tên nhạc sĩ nằm vùng Trịnh Công Sơn) lên
đối với người Việt ḿnh chả có nghĩa ǵ, nhưng đối với người Mỹ có
nghĩa là “tao chửi mày” đấy, có thể gây đổ máu như chơi. Bàn chân
đối với ta hạ cấp, dơ bẩn, nhưng đối với Mỹ, có óc thực tế hơn, đó
cũng chỉ là một bộ phận như mọi bộ phận khác trong cơ thể. Cho nên
việc sinh viên đại học gác chân lên bàn để được thoải mái trong lúc
thầy giảng bài là chuyện thường, không có ǵ vô lễ.
Khi nói chuyện, người Mỹ nh́n thẳng vào
mắt người đối diện để chứng tỏ ḿnh ngay thẳng, chú tâm, người Việt
(và Á Châu) th́ nh́n nơi khác để biểu lộ kính trọng, đặc biệt đối
với bậc cao niên. Người Mỹ trả lời thẳng (yes hay no, cùng lắm là I
don’t think so để từ chối), người Việt ṿng vo tam quốc, cả nể, sợ
làm mất ḷng, nhất là khi phải nói no.
Người Mỹ kỵ hỏi về đời tư, hay cá nhân,
c̣n người Việt ḿnh, dù thân hay sơ, có thói quen hỏi, và muốn biết
cho bằng được (dù các đối tượng “nạn nhân”, trong số có tiện nhân,
né tránh, lảng qua chuyện khác) về (theo thứ tự) tuổi tác, t́nh
trạng gia đ́nh (độc thân, ly dị), bệnh tật (uống Viagra hay
Cialis?), lương bổng (trên 100 ngàn / năm không?), một cách tỉnh
khô, có khi hỏi cả số pounds của một bà Mỹ mập, mới giết người ta
chứ! Và sau đây xin ghi lại một chuyện thật để chứng minh:
“Gần nhà tôi có một tiệm bún ḅ Huế mới
mở, ế khách. Nội tướng của tôi muốn mua một tô đem về ăn thử. Chủ
tiệm là một bà tuổi sồn sồn, đon đả mời tôi vào. Trong khi chờ nhà
bếp bưng ra, bà hỏi tôi đủ chuyện làm quà, tuổi tác, vợ con, cháu
nội, cháu ngoại, qua Mỹ lâu chưa, diện ǵ, công ăn việc làm... một
cách thân t́nh như đă quen nhau từ tiền kiếp. Tôi chỉ trả lời ậm ừ
cho qua chuyện, đợi giờ thoát hiểm. Bỗng nhiên, bà nh́n chăm chăm
vào mặt tôi, rồi phán:
- Ông chắc là Hát Ô mới qua chớ ǵ. Cỡ
như ông, bây giờ ở không, cũng nên vô mấy chợ VN xin lau dọn, lặt
rau, ngày kiếm vài chục cũng đỡ cái thân già.
Cũng may, vừa lúc ấy hộp bún ḅ đem ra.
Tôi vội vàng chuồn lẹ, như bị ma đuổi, sợ bà chủ tiệm túm lại, t́m
giúp thêm cho việc làm. Về nhà, vào pḥng tắm soi gương, và tự hỏi:
"Làm thế nào để có thể thành ông Hát Ô già?", bắt chước nhà văn
Montesquieu, thế kỷ XVIII Pháp, đă viết: "Comment peut-on être
Persan?" (Làm thế nào để có thể thành người Ba Tư?)” (cf. “Chuyện
thật như đùa”, NLGO, đă phổ biến).
Đối với dân Mỹ, đến đúng hẹn và đúng
giờ rất quan trọng và được coi như thước đo mức độ xă giao, lịch sự
và tự trọng, c̣n người ḿnh có tật tà tà (trừ khi đến sở làm, sợ bị
đuổi), coi thường cái hẹn (kể cả với bác sĩ), và thời giờ là cao su
(chứ không phải vàng bạc). Đặc biệt, dự tiệc cưới. Không biết cái tệ
trạng này phát sinh từ bao giờ, nhưng nay trở thành nét “văn hoá”
của người Việt lưu vong, tại bất cứ tiểu bang nào. Cho nên mới có
câu ca dao tân thời: “Không ăn đậu không phải là Mễ / Không đi trễ
không phải là Việt Nam”. Tiệc cưới ghi rơ mời 5 giờ PM, mà 7 giờ vẫn
có nhiều kẻ đủng đa đủng đỉnh tới, nói cười tự nhiên như người... Hà
Nội, và măi đến 8 giờ, sau khi phải nghe anh chàng chuyên hành nghề
MC đám cưới, -thường pha tṛ rất vô duyên,- thông qua một lô thủ tục
giới thiệu và xin quư vị cho một tràng pháo tay thật lớn đến cô dâu
chú rể ạ, khách mới được phép húp muỗng xúp đầu tiên, đă nguội tanh.
Chỉ tội nghiệp cho thực khách Mỹ, luôn luôn đúng giờ, ngồi chờ dài
cả cổ! Một số người Việt cũng muốn đúng giờ lắm, nhưng nghĩ rằng ai
cũng trễ, tội ǵ ta đến sớm, không khéo mang tiếng tham ăn tham
uống.
4. Rồi không biết từ đâu đồng hương ta
đặt ra cái tục lệ bắt khách vào nhà, dù là nhà thuê hoặc không sang
trọng, sạch sẽ ǵ cho cam, phải cởi bỏ giày ngoài cửa. Ở Việt Nam,
trời nóng, người ta có thói quen ngủ, có khi ăn, dưới sàn xi măng,
nên chủ nhà sợ sàn dơ phải lau chùi, th́ c̣n có lư. Nhưng tại Mỹ,
không ai ăn, ngủ kiểu đó, và khách khứa đều đên bằng xe hơi, giày vớ
sạch bong, có ǵ phải sợ? Mà nếu có dơ, th́ khách đi rồi, hút thảm,
lau sàn, đâu mất công cho lắm? Điều này, nhà văn Huy Phương cũng đă
phê b́nh gay gắt trong một bài phiếm luận được phổ biến trên Mạng
(xin xem vài đoạn ở dưới). Tiện nhân không dám có ư kiến khen hay
chê, v́ đây là một đề tài nhậy cảm, gần như tabou. Người ta viện dẫn
ra nhiều lư do để biện minh cho tập tục này. Tiện nhân không dám
viết mạnh tay như Huy Phương, bởi v́ hầu hết bạn bè của tiện nhân
cũng đều theo phép tắc này, và v́ nghĩ ḿnh là thiểu số nên rất
ngại.
Văn hoá “cởi giày” (trích vài đoạn từ bài của
Huy Phương, trên Internet)
“Từ ngày sang Mỹ tôi không bao giờ sắm những
đôi giày có dây. Thật là phiền phức khi vào nhà người khác phải đứng
lom khom, chân co chân duỗi để tháo chiếc giày ra, trước khi bước
vào nhà, cho vừa ḷng gia chủ. Với đôi giày không dây, chỉ cần tuột
ra hay xỏ vào nhanh chóng rất tiện lợi. Có hôm chưa kịp cởi giày,
đang bận bắt tay bắt chân th́ bà chủ nhà đă thẳng thừng gọi ông
chồng: ‘Anh nhắc mấy ông bạn cởi giày ra!’
[…] Cái ǵ quen làm đă thành nếp th́ người ta
gọi đó là văn hoá, một thứ văn hoá đặc biệt Việt Nam, mặc dầu không
thấy sách vở nào ở hải ngoại của các nhà biên khảo văn hoá ghi rằng
vào nhà người Việt Nam th́ phải cởi giày, đi chân không.
[…] Không thể đem cái thói quen cởi giày ở
Sài G̣n ra áp dụng cho hải ngoại. Nền nhà lót gạch bông của người
Sài G̣n là cái giường ngủ, không thể đem đất cát, bụi bặm trên đường
phố dơ bẩn vào nhà. Tôi đă sống ở Sài G̣n hơn 10 năm, nhà chật, căn
gác nóng hầm hập th́ cái nền nhà lót gạch bông vừa là bàn ăn, vừa là
giường ngủ. Khách ở xa về, cũng không khách sáo, trời mát th́ trải
chiếu ra, nóng nực th́ chùi sàn cho sạch, có khi ở trần nằm cho mát
lưng. Ai mà nhẫn tâm mang giày đi dép vào cái nền nhà này? Nhưng ở
Mỹ lại khác, ăn có nơi, ngủ có chỗ, không pḥng riêng th́ cũng nằm
tạm trên cái xô-pha, c̣n nền nhà là chỗ đi lại, v́ sao lại phải trân
trọng nó như thế?
[…] Cũng ở hải ngoại này, khách có mời mới có
cơ hội đến, khách muốn đến cũng phải xin phép trước chủ nhà, cũng
không ai nhàn rỗi lê la từ nhà này sang nhà khác mà chuyện tṛ, đấu
láo. Một gia đ́nh trung lưu, mỗi năm may ra cũng chỉ có khoảng chục
khách quen tới nhà, nên bộ salon ở pḥng khách mọi nhà chỉ để cho
người trong nhà chứ ít khi dùng để tiếp khách. Nếu có người hàng xóm
hỏi thăm, ông giao hàng, hay người đi truyền đạo, th́ cũng chỉ hé
cửa tḥ đầu ra ngoài nói năng chốc lát, đâu có để ai giẫm lên cái
thảm nhà ḿnh. Vậy th́ ai là người bước vào cửa nhà ḿnh, nếu đó
không phải là con cháu, họ hàng, bạn bè thân quư? Nếu thật sự, người
ta không quí gia đ́nh ḿnh, chẳng ai dư thời giờ, rỗi rảnh mà bước
vào nhà ai!
[…] Với lại ‘một đời ta, ba đời nó’ như ông
bà ta đă nói: cái thảm, chiếc xe, ngôi nhà… đôi khi c̣n trơ trơ ra
đó mà tên người đă nằm trên trang cáo phó rồi cũng nên.”
Tiện nhân xin nói ké theo nhà văn Huy
Phương. Rằng th́ là đôi giày cũng được ví von, ít nhiều, với Hy Vọng
trên tấm bảng dựng trước cửa Địa Ngục trong tác phẩm Inferno của thi
hào Ư Dante Alighieri: “Hỡi các ngươi đang bước vào, hăy bỏ hết bên
ngoài mọi hy vọng” (Lasciate ogni speranza voi ch’entrate). Đa số
khách v́ phản xạ tự nhiên, mới tới cửa, vội vàng cởi bỏ giày như cái
máy, mặc dù tiện nhân thiếu điều năn nỉ, bảo đừng. Có chủ nhà, như
trong Inferno, treo bảng nhắc một cách rất ư lịch sự: “Thank you for
taking off your shoes” (Cám ơn đă tháo giày) và bê liền một khi đến
tận chân khách, từ một đống dép ngổn ngang tại ngưỡng cửa, một đôi
vừa chân hay không, không cần biết. Có chủ nhà nhắc khách tỉnh bỏ,
hoặc đứng chờ, make sure là khách đă trút bỏ… mọi hy vọng, rồi mới
ưu ái mời vào. Có chủ không nhắc, nhưng cứ liếc, hoặc cḥng chọc,
nh́n vào đôi giày khiến khách thấy chột dạ... Trong một buổi họp mặt
đám cưới cách đây khá lâu tại nhà một người bạn Nam Cali, ai nấy, có
cả tiện nhân, đều diện complet, cravate tươm tất, nhưng chân lại
không giày, chụp h́nh lưu niệm, thấy không giống con giáp nào. Vào
bất cứ nhà người Mỹ hay Pháp, tiện nhân không gặp phải cảnh khổ này.
Khổ, v́ tiện nhân chỉ có một đôi giày coi được, nhưng nó lại có dây
dài, và nhiều lỗ, thắt nút, gỡ nút là một kỳ công, và v́ tiện nhân
đă bị mổ xương sống một lần, khom người xuống là một cực h́nh.
Sorry, nếu tiện nhân có làm buồn ḷng
ai. Và nếu, sau đoạn trên, tiện nhân không được bạn bè mời đến nhà
chơi nữa, th́ cũng không có chi lạ, và tiện nhân chấp nhận hậu quả,
v́ khổ mà không dám nói lại càng khổ hơn.
5. Có hai đặc điểm, không biết hay hay
dở, không thấy ở người Á Châu khác, làm điên đầu người Mỹ. Đầu tiên,
tiếng “dạ”, mà họ cho là “vô cùng khó hiểu”. Yes có
nghĩa yes, mà no cũng có nghĩa yes, như vậy đối với họ người Việt ta
thiếu thành thật, hoặc không giữ lời hứa. Họ đâu biết rằng, tùy cách
diễn đạt và giọng nói, tùy nét mặt và cử chỉ kèm theo, tiếng dạ của
người Việt Nam hàm chứa nhiều nghĩa. Không hẳn đồng ư. Có khi không
hiểu, nhưng không tiện hỏi lại. Có khi là “không”, nhưng không dám
nói thẳng thừng, như trường hợp từ chối một lời mời hay một lời tỏ
t́nh (khi t́nh yêu chưa chín). Có khi che giấu sự bối rối, lưỡng lự.
Chính người Việt Nam với nhau c̣n hiểu lầm, huống hồ ngoại quốc.
Rồi đến nụ cười. Cũng khó hiểu tương
tự tiếng dạ ở trên. Nụ Cười Bí Hiểm, nếu dịch theo từ Enigmatic
Smile trong sách vở Mỹ. Dĩ nhiên nụ cười này không dính dáng đến đôi
môi hé mở bất hủ của La Joconde, hay tiếng cười “h́” vô cớ của dân
“Annam” ta mà cụ Nguyễn Văn Vĩnh, chủ nhiệm tờĐông Dương Tạp Chí,
đầu thế kỷ trước, đă mô tả và chê bai trong bài “Ǵ cũng cười”. Nó
được dùng để nói mọi điều không thể (hoặc không muốn) diễn đạt chính
thức bằng lời, như chào hỏi, xin lỗi, cám ơn, đồng ư, từ chối, mắc
cỡ, v.v..., đôi khi tỏ dấu yêu thương nữa.
Chúng ta cần loại bỏ các hủ tục để
thích ứng với môi trường đang sống, đó là lẽ đương nhiên. Nhưng
trong số tập quán tốt đẹp người ḿnh cần bảo tồn, thiết nghĩ phải
có Tiếng Dạ Khó Hiểu và Nụ Cười Bí Hiểm hiền lành, dễ thương, vô tội
này. Bởi v́ không dân tộc nào trên thế giới có tiếng dạ và nụ cười
như thế đó, và như vậy người Việt ḿnh, đặc biệt các quư nương, có
sức hấp dẫn lạ thường đối với ngoại quốc, và đó mới thật là văn hóa,
chứ không phải phở gà, chả gị, bún ḅ Huế, bún chả Hà Nội, mà ai
bây giờ cũng làm được, kể cả các anh Tàu đến từ Bắc Kinh, Hồng Kông.
Nói thật, nói hết, nói thẳng như Tây Phương sẽ làm mất tiêu ma lực
của sự giao tiếp, cảm thông. Cũng như ma lực của t́nh yêu.
Kipling chắc sẽ hết thở than nếu được
tiếp xúc với người Việt Nam. Bởi v́ nếu Đông và Tây gặp nhau, sẽ c̣n
ǵ quyến rũ nữa đây, hở trời?
