Michael Dibdin: “Người ta chẳng bao giờ có bạn mà lại không có kẻ thù,
người ta ghét cái không giống ḿnh, nghĩa là người ta yêu cái giống ḿnh.
Đây chỉ là những chân lư cũ mà chúng ta đang cố gắng khám phá lại sau một
thế kỉ loanh quanh lảng tránh. Những ai phủ nhận những chân lư này đang phủ
nhận chính gia đ́nh ḿnh, di sản, văn hóa và chính bản thân ḿnh!”
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Năm 2017 đánh dấu cột
mốc 50 năm h́nh thành và phát triển của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (viết
tắt là ASEAN). Đây là tổ chức quốc tế lâu đời và lớn nhất tại khu vực này với
tất cả 10 nước thành viên, bao gồm Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia,
Myanmar, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam. Đến năm 2020, theo dự báo
của Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF), ASEAN rất có thể sẽ trở thành nền kinh tế
lớn thứ 5 toàn cầu.[1] Bên cạnh các mục tiêu phát triển về kinh tế, ASEAN c̣n là
một tổ chức chính trị quan trọng tại khu vực với tham vọng giữ ǵn nền hoà b́nh
và an ninh Đông Nam Á.[2] Tuy nhiên, với vai tṛ này ASEAN đang hứng chịu nhiều
chỉ trích, đặc biệt khi đề cập đến hai vấn đề nổi bật tại khu vực là tranh chấp
Biển Đông và cuộc khủng hoảng người tị nạn Rohingya. Các chỉ trích tập trung vào
việc ASEAN trở nên thụ động, không đưa ra được các hành động hay biện pháp giải
quyết khủng hoảng hiệu quả để giải quyết các vấn đề trên, và cho rằng ASEAN phải
thể hiện vai tṛ của ḿnh nhiều hơn nữa.
Xét dưới góc độ pháp
luật quốc tế, các câu hỏi cần đặt ra là ASEAN có nghĩa vụ ràng buộc phải giải
các vấn đề này hay không, và nếu thất bại trong việc thực hiện các nghĩa vụ này
ASEAN có phải hứng chịu các trách nhiệm pháp lư liên quan hay không?
Để trả lời các câu
hỏi này, trước hết cần phải xác định vị trí của ASEAN trong hệ thống pháp luật
quốc tế, t́m hiểu xem ASEAN có thật sự sở hữu các quyền và nghĩa vụ riêng biệt
với các quốc gia thành viên. Từ đó mới có cơ sở để khẳng định vai tṛ của ASEAN
đối với các vấn đề trên trong khu vực.
Tư cách pháp lư của
ASEAN
Một tổ chức quốc tế
chịu sự điều chỉnh của luật pháp quốc tế, ngoài việc phải thoả măn các điều kiện
như được thành lập bởi các quốc gia bằng một hiệp ước quốc tế, c̣n cần phải có
một yếu tố quan trọng, đó là tư cách pháp lư quốc tế (international legal
personality).[3] Tư cách pháp lư này là điều kiện tiên quyết làm phát sinh quyền
và nghĩa vụ của tổ chức quốc tế (tách biệt so với quyền và nghĩa vụ của các
thành viên) cùng với khả năng khởi kiện các chủ thể khác hoặc bị khởi kiện ra
các toà án quốc tế.[4]
Để xác định tư cách
pháp lư của một tổ chức quốc tế, hiện nay tạm thời có hai lư thuyết nổi bật nhất
mà trên những phương diện nhất định nội hàm của hai học thuyết này là đối nghịch
lẫn nhau. Học thuyết đầu tiên nhấn mạnh về ư chí của các quốc gia khi thành lập
tổ chức quốc tế này (‘Will theory’). Học thuyết này cho rằng việc xác định tư
cách pháp lư của một tổ chức quốc tế phải dựa trên việc các nhà sáng lập ra một
tổ chức quốc tế có mục đích muốn cấp tư cách pháp lư cho tổ chức quốc tế này hay
không. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của chủ quyền và vai tṛ chủ động của
các quốc gia.[5]
Học thuyết thứ hai
coi trọng chức năng của các tổ chức quốc tế. Một trong các học giả ủng hộ cho
học thuyết này, Finn Seyerster, cho rằng việc thực hiện các hoạt động, hay nhiệm
vụ như là đưa ra các nghị quyết mang tính chất bắt buộc đối với các thành viên
là biểu hiện cho việc sở hữu ư chí riêng biệt của các tổ chức quốc tế.[6] Do đó,
nó sẽ có tư cách pháp lư trong hệ thống pháp lư quốc tế.
Hai lư thuyết cơ bản
về tư cách pháp lư quốc tế của tổ chức quốc tế, tuy khác nhau về nội dung, nhưng
thống nhất với nhau ở cùng một điểm, đó là các chỉ dấu, chứng cứ chứng minh cho
sự tổn tại của tư cách pháp lư của tổ chức quốc tế nào phải được t́m thấy đầu
tiên trong hiệp định h́nh thành nên nó. Điều này làm cho việc khẳng định tư cách
pháp lư quốc tế của ASEAN trở nên khá dễ dàng. Ngay tại điều 3 của Hiến chương
của tổ chức này đă khẳng định rằng ASEAN là một tổ chức quốc tế có tư cách pháp
lư rơ ràng. Điều khoản này cũng chứng minh sự quyết tâm của các quốc gia thành
viên công nhận tư cách pháp lư của ASEAN. Ngoài ra, hiến chương c̣n cho phép
ASEAN đưa ra các quyết định lên các thành viên thông qua Hội nghị cấp cao ASEAN
và các cơ quan, trong đó có Hội đồng điều phối ASEAN (ACC), Uỷ ban các đại diện
thường trực (CPR) hay Tổng thư kư ASEAN và ban thư kư ASEAN, để đảm bảo việc thi
hành các quyết định trên. Quan trọng hơn nữa, theo điều 41 của Hiến chương,
ASEAN có khả năng tham gia kư kết các hiệp ước quốc tế với các chủ thế khác của
Luật quốc tế.
Như vậy, có thể khẳng
định, ASEAN là chủ thể của luật quốc tế có tư cách pháp lư rơ ràng trong hệ
thống pháp luật quốc tế. Do đó, ASEAN sẽ có các quyền và nghĩa vụ riêng biệt so
với các quốc gia thành viên, có khả năng khởi kiện các chủ thể khác và cũng có
thể bị khởi kiện bởi chính các thành viên nếu thất bại trong việc thực hiện các
cam kết của ḿnh.
Năng lực pháp lư của
ASEAN
Có thể hiểu một cách
đơn giản rằng năng lực pháp lư (legal powers) của một tổ chức quốc tế là quyền
lực hay quyền hạn (capacities/competences/ rights) để thực hiện được các mục
tiêu được đề ra. Các hành vi pháp lư này có thể là việc đưa ra các nghị quyết
kêu gọi các bên trong một tranh chấp quốc tế kiềm chế, tránh việc sử dụng vũ lực
hay đơn giản là quyết định ngân sách cho một cơ quan trong tổ chức thực hiện
hoạt động được giao.[7] Một điều cần lưu ư ở đây là năng lực pháp lư này chỉ
phát sinh khi đă khẳng định được tư cách pháp lư của tổ chức quốc tế.
Tương tự với việc xác
định tư cách pháp lư của tổ chức quốc tế, việc chỉ ra các năng lực pháp lư của
các tổ chức quốc tế cũng gây ra nhiều tranh căi không những giữa các học giả mà
c̣n trong các buổi tranh tụng trước toà án quốc tế. Tuy nhiên, phán quyết của
Toàn án công lư quốc tế (ICJ) trong vụ việc nổi tiếng “Bồi thường thiệt hại gây
ra trong khi thực hiện nhiệm vụ của Liên Hiệp Quốc”[8] liên quan đến việc xác
định năng lực pháp lư của tổ chức này đă tạo ra một nền tảng pháp lư khá vững
chắc cho việc xác định quyền hạn của tổ chức quốc tế. Theo đó, ICJ cho rằng luật
quốc tế quy định một tổ chức [quốc tế] phải được hiểu là có các quyền năng pháp
lư, tuy không được đề cập trực tiếp trong hiến chương, nhưng được ban cho nó bởi
v́ điều này là rất cần thiết cho việc thực hiện các nhiệm vụ của nó”.[9] Đây
cũng chính là nội dung của học thuyết về “năng lực ngầm hiểu” (implied powers)
của tổ chức quốc tế. Sau đó, trong vụ “Một số chi tiêu nhất định của Liên Hiệp
Quốc”, ICJ giới hạn việc xác định các “năng lực ngầm hiểu” này phải được gói gọn
trong việc thực hiện các mục tiêu mà nó được giao phó.[10]
Như vậy, có thể hiểu
rằng luật pháp quốc tế cho phép các tổ chức quốc tế có các năng lực pháp lư cần
thiết, dù được nêu trực tiếp hay ngầm hiểu trong hiến chương của nó, để có thể
thực hiện các sứ mệnh mà các chủ thể thành lập đă giao phó cho nó. Đây có thể
hiểu vừa là quyền, vừa là nghĩa vụ tận tâm thực hiện các cam kết quốc tế của các
tổ chức quốc tế với tư cách là chủ thể của hệ thống pháp luật này.
Trở lại với vấn đề
ASEAN, không khó để khẳng định rằng việc giữ ǵn hoà b́nh và an ninh khu vực là
một trong những trọng tâm hàng đầu của tổ chức này. Nó được khẳng định đầu tiên
trong lời nói đầu và điều 1 khoản 1 của hiến chương ASEAN khi nói về mục tiêu
của tổ chức. Theo đó, hiến chương cũng giao cho ASEAN các công cụ cần thiết để
thực hiện mục tiêu này. Trong đó có chức năng đưa ra các giải pháp phù hợp theo
nguyên tắc tham vấn và đồng thuận (điều 20), thành lập các cơ chế giải quyết
tranh chấp (điều 25), kư kết các hiệp ước với chủ thể khác của luật quốc tế
(điều 41) hay mở rộng ra là việc áp dụng các biện pháp hoà b́nh của Liên Hiệp
Quốc (điều 28). Như vậy, nếu chứng minh được rằng các vấn đề như tranh chấp biển
Đông hay khủng hoản người tị nạn Rohingya ảnh hưởng sâu sắc đến hoà b́nh và an
ninh của khu vực, là mối bận tâm chung của các thành viên, ASEAN, theo hiến
chương của ḿnh đă được trang bị các quyền năng pháp lư cần thiết, phải có nghĩa
vụ thực hiện các biện pháp cần thiết để giải quyết các vấn đề trên. Đây là nghĩa
vụ pháp lư của ASEAN. Và, v́ ASEAN là một tổ chức quốc tế có tư cách pháp lư
quốc tế, việc thất bại trong việc thực hiện nghĩa vụ này sẽ dẫn đến các hệ quả
pháp lư, trong đó có các biện pháp tranh tụng tại Toà án quốc tế, đối với tổ
chức này.
Kết luận
Việc thông qua hiến
chương ASEAN, trong đó công nhận tư cách pháp lư quốc tế của tổ chức này, là một
hành vi pháp lư rất quan trọng. Từ đó, khẳng định tính chủ thể của ASEAN trong
hệ thống pháp luật quốc tế, phát sinh quyền và nghĩa vụ pháp lư của ASEAN, tách
biệt các quyền và nghĩa vụ đó với quyền và nghĩa vụ của các quốc gia thành viên.
Và một hệ quả quan trọng nữa, đó là việc ASEAN có khả năng sử dụng các toà án
quốc tế như một công cụ pháp lư để bảo vệ quyền lợi của ḿnh. Nhưng ASEAN đồng
thời cũng phải chấp nhận khả năng bị kiện ra các toà án này. Cụ thể, trong
trường hợp các vấn đề tranh chấp Biển Đông hay khủng hoản người tị nạn Rohingya,
ASEAN có nghĩa vụ phải giải quyết bằng tất cả các năng lực của ḿnh để tránh các
hệ quả pháp lư không mong muốn có thể xảy ra.
[3] Điều 2, Dự thảo
về Trách nhiệm pháp lư của Tổ chức quốc tế, 2011, Uỷ ban pháp luật quốc tế, Liên
hiệp quốc.
[4] Klabbers, Jan,
Giới thiệu về luật các tổ chức quốc tế, NXB Cambridge, 2002, chương 3.
[5] Như trên, trang
53.
[6] Seyester, Finn,
Tư cách pháp lư khách quan của các quốc tế đa guốc gia: năng lực của chúng có
thật sự phụ thuộc vào các hiệp ước thành lập nên chúng hay không? , NXB.
Copenhagen, 1963, trang 47.
[7] Cedric
Ryngaert,Ige F Dekker,Ramses A Wessel,Jan Wouters, Các phán quyết về luật các tổ
chức quốc tế, NXB Cambridge, p.67.
[8] Reparation for
Injuries suffered in the service of the United Nations, Advisory Opinion,
[1949], ICJ Rep 1949.
[9] “Under
international law, the Organization must be deemed to have those powers which,
though not expressly provided in the Charter, are confered upon it by necessary
implication as being essential to the performance of its duites”. Reparation for
Injuries suffered in the service of the United Nations, Advisory Opinion,
[1949], ICJ Rep 1949, đoạn 182. Xem thêm tại Cedric Ryngaert,Ige F Dekker,Ramses
A Wessel,Jan Wouters, Các phán quyết về luật các tổ chức quốc tế, NXB Cambridge,
p.68-69.
[10] Certain expenses
of United Nations (Article 17, paragraph 2, of the Charter), advisory opinion,
[1962], ICJ reports 151, trang 168.
