DÂN TỘC VIỆT NAM KHÔNG CẦN THẮP ĐUỐC ĐI T̀M TỰ DO, DÂN CHỦ, NHÂN
QUYỀN Ở WASHINGTON, MOSCOW, PARIS, LONDON, PÉKING, TOKYO. ĐÓ LÀ CON
ĐƯỜNG CỦA BỌN NÔ LỆ VỌNG NGOẠI LÀM NHỤC DÂN TỘC, PHẢN BỘI TỔ QUỐC, ĐĂ
ĐƯA ĐẾN KẾT THÚC ĐAU THƯƠNG VÀO NGÀY 30 - 4- 1975 ĐỂ LẠI MỘT XĂ HỘI
THẢM HẠI, ĐÓI NGHÈO, LẠC HẬU Ở VIỆT NAM GẦN NỬA THẾ KỶ NAY. ĐĂ ĐẾN LÚC QUỐC
DÂN VIỆT NAM PHẢI DŨNG CẢM, KIÊN QUYẾT ĐỨNG LÊN GIÀNH LẠI QUYỀN QUYẾT ĐỊNH
VẬN MẠNG CỦA ĐẤT NƯỚC.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Phía Nam Hoành Sơn, tập
truyện khởi từ giai đoạn lịch sử rối ren nhất của dân tộc. Gịng họ Lê đất
Lam Sơn sau gần trăm năm trị v́ bắt đầu suy vong khi vận nước lại trao vào
tay hôn quân bạo ngược như Uy Mục, Tương Dực. Mạc Đăng Dung đang nắm quyền
bính, đảo chính lật đổ nhà Lê (Đinh Hợi 1527). Trung thần nhà Lê, An Thành
Hầu Nguyễn Kim cùng đám thủ hạ thân tín chạy sang Ai Lao, lập căn cứ tại Sầm
Châu mưu việc trung hưng gây cuộc nội chiến Lê Mạc. Sau khi Nguyễn Kim chết,
mâu thuẫn quyền lực phát sinh giữa hai họ Trịnh Nguyễn thúc đẩy Nguyễn
Hoàng, con thứ Nguyễn Kim vào trấn thủ Thuận Hóa, âm mưu xưng hùng một cơi
gây cuộc nội chiến Trịnh Nguyễn. Sau 45 năm tranh hùng, hai bên ngưng chiến,
đất nước phân ly. Gịng họ Nguyễn làm chủ phương nam tiếp tục cuộc hành
tŕnh lao nhọc đầy trí tuệ, diệt Chiêm Thành, chiếm Thủy Chân Lạp mở rộng
cơi bờ. Đến đời thứ chín, triều đ́nh chúa Nguyễn gặp nạn quyền thần thao
túng. Nhân dân phẫn uất, đói khổ lầm than. Nguyễn Nhạc, hào kiệt ấp Tây Sơn
dựng cờ khởi nghĩa. Quân Tây Sơn chiếm Qui Nhơn, tràn ra phía bắc đánh phá
vùng Quảng Ngăi, Quảng Nam. Không bỏ lỡ cơ hội, Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm tổ
chức hành quân nam tiến. Định Vương Nguyễn Phúc Thuần thất trận chạy trốn
vào Gia Định ( Ất Mùi 1775)...
Tập truyện xếp theo thứ tự
thời gian, được tham khảo và đối chiếu từ các tài liệu: Đại Việt Sử Kư Toàn
Thư bản Chính Ḥa (hoàn thành năm 1697 thời Tây Vương Trịnh Tạc). Các tài
liệu của Quốc Sử Quán triều Nguyễn: Khâm Định Việt Sử Thông Giám Cương Mục,
Đại Nam Nhất Thống Chí, Đại Nam Liệt Truyện Tiền Biên... Các tài liệu khác :
Vũ Biên Tạp Lục (Lê Quư Đôn), Xứ Đàng Trong năm 1621 (Giáo sĩ Cristophoro
Borri), Việt Nam Sử Lược (Trần Trọng Kim), Việt Sử Tân Biên (Phạm Văn Sơn),
Việt Sử Xứ Đàng Trong (Phan Khoang), Việt Nam Giáo Sử (Phan Phát Huồn)... và
một số những tài liệu mới đọc được ở trong, ngoài nước sau năm 1975.
Tuy diễn tiến theo gịng
chính sử, Phía Nam Hoành Sơn h́nh thức vẫn là truyện. Vận dụng sáng tạo của
người viết tiểu thuyết hóa các nhân vật lịch sử, hư cấu thêm nhân vật, gửi
gắm đôi chút suy tư..... Cũng như nhà văn Alexandre Dumas từng nói:“ Lịch sử
đối với tôi là ǵ? Nó chỉ là một cái đinh để tôi treo các bức họa của tôi
thôi”. (Qu'est ce que l'histoire? C'est un clou auquel j'accroche mes
tableaux).
Trung thu Quư Mùi 2003
Trên Đường Tây Tiến.
Suốt trăm năm dưới triều đại
nhà Hậu Lê. Gịng họ Nguyễn làng Gia Miêu, huyện Tống Sơn Thanh Hóa nổi
tiếng danh gia vọng tộc, bao đời phát công hầu khanh tướng. Họ Nguyễn không
những là niềm kiêu hănh của làng, mà của cả huyện, cả trấn Thanh Hóa. Nhất
là sau này, con cháu họ Nguyễn trở thành chúa tể xứ Đàng trong trên hai trăm
năm. Lúc sự nghiệp suy tàn tưởng đă bị diệt vong, gịng họ Nguyễn lại vươn
ḿnh đứng dậy. Sau cuộc nội chiến đẫm máu gần ba mươi năm với anh em Tây
Sơn, Nguyễn Phúc Ánh thống nhất sơn hà mở đầu triều đại nhà Nguyễn.
Kể từ khi vua Thái Tổ Lê Lợi
xuất thân áo vải, ba thước gươm b́nh định sơn hà đuổi giặc Minh khỏi bờ cơi
dựng nghiệp nhà Hậu Lê. Nghe lời kêu gọi của Thái Tổ, tiên tổ họ Nguyễn làng
Gia Miêu Nguyễn Công Duẫn cầm đầu đám dũng sĩ Tống Sơn, đầu trần chân đất tụ
về đất Lam Sơn theo vua dựng cờ đại nghĩa diệt quân xâm lược. Trải bao phen
nếm mật nằm gai, vào sinh ra tử. Công Duẫn được phong hầu tước. Lúc tuổi xế
chiều trở về vui thú điền viên, Công Duẫn được vua phong tặng Thái Bảo Quốc
Công, thật hiển vinh danh giá khó ai sánh kịp. Đến đời con, xứng câu “hổ phụ
sinh hổ tử”, Nguyễn Đức Trung nối chí phụ thân trở thành tôi lương đống. Đức
Trung nhiều phen xông pha trận mạc, từng kéo quân chinh nam thảo phạt Chiêm
Thành, được phong chức Đô Đốc Trinh Quốc Công. Đức Trung có con gái tiến
cung, sau thành Thái Hậu, là mẹ vua Hiến Tôn. Họ Nguyễn thời ấy nắm hết mối
giềng xă tắc, gịng họ có đến gần hai trăm người làm quan tại triều. Con
trai Đức Trung là Văn Lăng sở học uyên bác, vơ nghệ cao cường. Văn Lăng tính
hào hiệp, nhập tâm câu “kiến nghĩa bất vi...”, thích làm việc nghĩa, thương
giúp kẻ khốn khó.
Người gia làng Gia Miêu
thường kể con cháu nghe chuyện hổ thần núi Thiên Tôn, ngọn núi hùng vĩ nằm
phía bắc huyện Tống Sơn. Mạch núi như chuỗi ngọc gồm mười hai ngọn liền nhau
đẹp như tranh vẽ. Trong núi có hổ thần to như ḅ mộng, ban đêm tia mắt tỏa
như hai làn sáng xanh biếc. Ác thú khát máu chẳng đụng đến gia súc mà chỉ
thích thịt người. Đêm đêm hổ về làng, biến hiện như ma gieo kinh hoàng khắp
xóm thôn... Đêm Gia Miêu hăi hùng u uất, đêm thẳm sâu nhà chẳng dám lên đèn.
Đêm trăng sáng, lũ trẻ thèm dỡn trăng bị trói chân trong nhà. Người người
kinh hăi khi nghe tiếng chiêng trống, tiếng mơ, tiếng phèng la đập liên hồi
báo động hổ về. Giữa rừng âm thanh hỗn loạn, chợt nghe tiếng thét hăi hùng
thất thanh cùng với tiếng khóc. Đó là lúc đă có nạn nhân làm mồi cho ác thú.
Làng họp khẩn t́m cách đối
phó. Đám tráng đinh trang bị cung tên tẩm thuốc độc, gậy gộc giáo mác tuần
pḥng hàng đêm nhưng số đinh ít ỏi không đủ bảo vệ cả làng. Trấn đầu làng
th́ hổ vào cuối thôn, trấn cuối thôn hổ lại đến đầu làng. Ác thú tinh quái,
trong tuần trăng bảy lần về làng là bảy người vong mạng. Cụ tiên chỉ bàn với
chức việc nên lập miễu thờ “ngài”, hứa bốn mùa cúng tế xin “ngài” động ḷng
thương xót. Đúng lúc ấy, công tử Văn Lăng, con trai Quốc Công Đức Trung từ
Đông Đô về thăm quê. Nghe chuyện hổ thần tác quái, Văn Lăng tức giận quyết
ra tay trừ khử, bác bỏ việc lập miễu cúng tế. Suốt mấy ngày, Văn Lăng suy
nghĩ lung, tự ḿnh nghiên cứu kỹ đường đi nước bước ác thú.
Một đêm trăng mờ lung linh,
Lăng đeo báu kiếm, khoác nỏ, dẫn mười tráng đinh đến khe núi, ven con suối
nhỏ lặng lẽ mai phục. Mọi người nín thở hồi hộp dưới sương đêm buốt giá. Đêm
tàn dần, bóng hổ biệt tăm... Đoàn người lục tục về thôn khi nghe tiếng gà
xao xác vọng lại. Qua đêm thứ hai, thứ ba... Có kẻ ngă ḷng muốn bỏ cuộc.
Văn Lăng giận, lặng yên rút báu kiếm tung tuyệt chiêu chém đứt cay soan già
ven đường. Tra kiếm vào vỏ trước vẻ thán phục của đám tráng đinh, Lăng
nói”Các người nhắm cốt hổ có cứng hơn cây kia chăng”. Nói xong giương nỏ lắp
tên bắn trúng chạc ba cách hàng trăm bộ. Mọi người cảm phục yên tâm theo
Lăng vào núi mai phục đêm thứ tư. Đêm rừng khuya âm u tĩnh lặng đe dọa,
trăng non cao tỏa mờ. Quá nửa đêm trời nổi gió. Gió lên, hây hây rồi mạnh
dần mang mùi hôi nồng nặc. Hổ đến, giờ quyết định là đây. Mọi người hồi hộp,
mắt dồn về phía khe núi theo dơi bóng hổ chậm bước. Hổ từ từ đến ven suối,
ngừng lại nh́n gịng nước rồi ngước nh́n trời. Không lỡ cơ hội, Văn Lăng bật
dây nỏ. Mũi tên xé gió cắp ngập mắt phải hổ. Hổ gầm, quay ngược định phóng
vào núi, bị mũi tên thứ hai bắn trúng hạ bộ. Hổ lăn ḿnh lại nhận mũi tên
thứ ba vào bụng... Hổ đau gầm vang cố chạy đă bị Văn Lăng phi thân đón
trước, chém sả lưỡi kiếm ngang đầu... Tiếng soạt khô khan, ác thú bị chém vỡ
sọ ngă bật ngửa, vật vă vài lần rồi bất động.
Đám tráng đinh như qua cơn
mê, reo ḥ mừng rỡ mang xác hổ về làng. Thôn xóm reo vui trống chiêng ầm ĩ
chào mừng người hùng đả hổ. Sau Văn Lăng là đệ nhất công thần dưới thời vua
Tương Dực. Lúc mất được phong tặng vương tước, tạc tượng thờ ở miếu công
thần. Đời cháu Văn Lăng là An Thành Hầu Nguyễn Kim, cơ nghiệp nhà Lê đứng
trước nguy cơ diệt vong do các vua cuối bất xứng, thất đức bất tài... An
Hưng Vương Mạc Đăng Dung thao túng triều đ́nh chuẩn bị đoạt ngôi báu.
Năm Đinh Hợi 1527, thời tiết
thật lạ. Cuối hạ trời vẫn nắng gắt, cái nóng như đổ lửa nhất là buổi trưa
khi mặt trời đứng bóng, cơn gió tây khô khốc từ xứ Lào âm u ào ào tràn về.
Gió nồng nực, nóng khô giường cong chiếu, nóng chó le lưỡi chảy dăi phát
điên.
Tại cổng tả thành Tây Giai,
ngôi thành kiên cố do vua nhà Hồ là Quư Ly xây dựng tại huyện Vĩnh Lộc đă
trên trăm năm. Dưới trời gắt nắng, hàng ngàn dân quân nhễ nhại mồ hôi, những
khuôn mặt xạm nắng lờ đờ mệt nhọc im lặng chịu đựng vẫn g̣ lưng đẩy những xe
đất đá. Trăm năm qua, chiến tranh rồi băo lụt cộng với thời gian, ngôi thành
kiên cố không chịu đựng nổi sức tàn phá của trời và người, nhiều chỗ bị sụt
lở dù nền đá tường xây gạch. Hơn một tháng xây lại thành đă có hai người
chết v́ say nắng, một người bị đá đè do tường lở. Nguyên một tảng đá lớn đè
trên người nạn nhân. Rồi đất lở ào ào vùi lấp thi thể. Nạn nhân chết không
kịp kêu. Tường thành làm mộ chí. Người ta bó tay không thể bới lấy xác, đành
thắp một nén hương, tất cả đứng lặng yên cúi đầu như lời chào vĩnh biệt. Nén
hương tàn, mọi người lại tiếp tục công việc. Có cụ già chứng kiến cái chết
thương tâm nói: “ Ông nội tôi thuở trước cũng từng làm phu xây thành kể lại.
Có tay cống sinh người huyện Vĩnh Lộc chống việc xây thành bị Hồ Quư Ly chôn
sống ngay chỗ tường này. Người vợ uất ức kêu oan đập đầu vào đá tự tử, tảng
đá nứt một mảnh tạo thành vết lơm oan nghiệp đến giờ vẫn c̣n dấu tích. Những
đêm thanh vắng, dân quanh vùng nghe văng vẳng tiếng khóc năo nùng ai oán. Có
người bảo chính mắt thấy bóng người đàn bà áo trắng xơa tóc lượn lờ trên
thành. Măi đến khi Hồ Quư Ly bị giặc Minh bắt về Tàu tiếng khóc mới dứt.”
Đầu tháng bảy công việc hoàn
tất. Đứng trên vọng lâu, An Thành Hầu Nguyễn Kim nở nụ cười bằng ḷng. Nụ
cười hiếm có trên khuôn mặt cương nghị phong sương dạn dầy chiến trận.
Nguyễn Kim hiện lĩnh chức Hữu vệ Điện tiền Tướng quân trấn thủ vùng bắc
Thanh Hóa. Cạnh ông, Quản Lĩnh Trịnh Duy Liêu trông dáng thư sinh. Duy Liêu
ngoài tài văn chương lỗi lạc lại là người đa mưu túc kế, trên thông thiên
văn dưới đạt địa lư, thiên hạ khó ai b́. Với Nguyễn Kim, cái đáng trọng nhất
ở con người này là sĩ khí nho gia, chẳng mê giầu sang, chẳng khuất phục uy
vũ. Với tài năng ấy th́ cái bảng nhăn thám hoa chẳng khó, nhưng Liêu thấy
thời buổi nhiễu nhương chưa muốn dấn thân. Nể t́nh bạn, Liêu ra giúp Nguyễn
Kim, giữ vai tṛ quân sư. Liêu chơi với bạn một mực thủy chung, trước sau
như nhất.
Nguyễn Kim và Duy Liêu cùng
là người Thanh Hóa nhưng khác huyện. Người ở Tống Sơn, kẻ ở Lôi Dương. T́nh
đồng hương và ḷng cảm mến gắn bó hai người thành đôi bạn tâm giao, bên nhau
như h́nh với bóng. Nh́n một ṿng quanh thành, Nguyễn Kim nói:
-Tôi thấy thành này xây trên
thế đất phẳng, quanh có hào sâu, bốn phía lũy tre bao bọc chó chui không
lọt. Cảnh quan nhiều núi lắm sông là thế pḥng thủ vững chắc. Hồ Quư Ly là
kẻ tinh đời từng trải chọn đây làm kinh đô. Từ đây tiến ra bắc hoặc lùi về
nam đều thuận tiện, hợp cả thời loạn lẫn thời b́nh. Ư ông thế nào?
Duy Liêu trầm ngâm giây lát,
chậm răi nói:
-Tôi nghĩ hơi khác. Thành
cao hào sâu kiên cố nhưng chẳng đạt ḷng dân tất cũng bại vong. Hồ Quư Ly
cuối cùng thất bại. Thời nay tuy b́nh nhưng mầm loạn vẫn nhen nhúm. Triều
đ́nh không ḥa hợp chia phe này phái nọ. Vua Chiêu Tôn vụng về nông nổi nên
Mạc Đăng Dung có cớ bành trướng thế lực nắm trọn uy quyền. Nay đến vua Cung
Hoàng thực sự chỉ là bù nh́n. Mầm loạn ngay ở chỗ ấy. Nghĩ như thế, ta trấn
thành này là hợp. Thế đất huyện Vĩnh Lộc theo tôi chỉ hợp với thời loạn,
chẳng nên với thời b́nh v́ nằm hẻo lánh, người thưa đất cằn.
-Thế nước biến, quyền thần
gây loạn, bề tôi trung chẳng lẽ khoanh tay ngồi nh́n nhà vua bị hà hiếp? Tôi
muốn ra tay chấn chỉnh mối giềng xă tắc, phục hồi vương quyền. Vậy phải hành
động ra sao?
-Phục ông trung nghĩa nhưng
muốn thành công phải biết sức ḿnh sức người. So sức ta kém xa họ Mạc. Ta có
hai ngàn binh, Mạc có hàng chục vạn. Các xứ quanh Thăng Long đều do người
của Mạc Đăng Dung trấn giữ. Thăng Long được bảo vệ rất vững. Tại triều đ́nh,
người ta thường phù thịnh, mấy kẻ phù suy. Một số văn quan trung với nhà vua
lại lặng lẽ cúi đầu, rụt rè sĩ khí. Ta thế yếu lại ở xa. Nước xa không cứu
được lửa gần.
-Vậy ta đành khoanh tay thúc
thủ? Nguyễn Kim nói giọng buồn. Duy Liêu trấn an:
-Ta không thúc thủ mà ẩn
nhẫn chờ thời. Quan trọng là nhà vua phải khôn khéo t́m cách đứng vững, tự
bảo vệ ḿnh. Tôi nghĩ vận số nhà Lê chưa tận, thế nào cũng vượt cơn quốc
biến.
Duy Liêu bước xuống vọng
lâu. C̣n một ḿnh, Nguyễn Kim ngó mông lung. Phía bắc thành Tây Giai, Đốn
Sơn nổi lên hai ngọn cao vút hùng vĩ. Mờ xa là núi Hí Mă trông như trường
đua ngựa. Chếch về phía tây là núi Mông Cù, đứng trên núi có thể nh́n thấy
biển đông, vùng thượng lưu sông Mă. Sừng sững phía đông là Côn Sơn có khối
đá lớn tựa h́nh sư tử hư châu, lại có Kim Sơn, mạch núi từ phía đông núi
Hùng Lĩnh nổi lên 29 ngọn như chuỗi ngọc. Từ xa trông thế núi hùng vĩ hiện
nhiều h́nh dáng như lâu đài, cờ xí, tàn lọng... Có núi trông như muông thú,
cảnh sắc linh hoạt thay đổi. Trong núi có động lớn có thể chứa vài trăm
người gọi là Trú Quân Sơn. Trên trăm năm trước, thời bị giặc Minh đô hộ, dân
thường trốn vào động tránh phu dịch. Bên trên có cầu thiên nhiên gọi là cầu
Tiên. Tương truyền những đêm trăng sáng, các tiên nữ thường hiện ra đùa vui
trên cầu. Phía tây, sông Mă uốn lượn như con rồng xanh.
Trời ngả nắng. Nguyễn Kim
bước xuống. Ông nghĩ phải đặt thêm đài quan sát trên mấy ngọn núi cao, đêm
dùng lửa, ngày dùng cờ đỏ báo hiệu khi nguy cấp...
Sáng hôm sau Nguyễn Kim nhận
tin khẩn do viên đội trưởng toán thám sát vừa từ Thăng Long trở về: Ngày rằm
tháng sáu, An Hưng Vương Mạc Đăng Dung buộc vua Lê Cung Hoàng hạ chiếu
nhường ngôi báu cho ḿnh. Tân Vương đặt niên hiệu Minh Đức. Cơ nghiệp nhà Lê
kể từ khi Thái Tổ dựng nghiệp ởợ đất Lam Sơn Thanh Hóa chấm dứt sau đúng
trăm năm.
Là người trầm tĩnh nhưng
Nguyễn Kim vẫn choáng váng. Viên đội trưởng kể: Mấy ngày trước, dân kinh đô
nghe đồn An Hưng Vương sẽ tổ chức diễn binh thường niên vào rằm tháng sáu.
Ngày mười bốn, đoàn quân áo đen của họ Mạc từ Hải Dương tiến về kinh, dân
chẳng ai ngờ vực. Trưa hôm sau, tất cả ngỡ ngàng khi đọc bảng bố cáo.
Lát sau ông hỏi đội trưởng:
-Ngươi thấy t́nh h́nh chung
ra sao?
-Thưa tướng công, t́nh thế
rối ren, ḷng người hoang mang lo sợ. Giới quan lại đa phần giữ yên lặng
nghe ngóng t́nh h́nh. Có kẻ từ quan mai danh ẩn tích. Lại có kẻ tuẫn tiết
chết theo cơ nghiệp nhà Lê cho trọn nghĩa trung quân. Mạc Đăng Dung ban
chiếu phủ dụ thần dân, vỗ yên trăm họ, kêu gọi các cựu thần nhà Lê hăy hợp
tác với triều đại mới, chức vị bổng lộc giữ nguyên. Họ Mạc không bắt tội,
lại truy phong cho đám bầy tôi tiết nghĩa nhà Lê. Ngay cả đền miếu của tiên
triều cũng vẫn được trùng tu, bốn mùa cúng tế.
Nguyễn Kim cho viên đội
trưởng lui, cùng Duy Liêu bàn luận. Ông nói:
-Ông liệu việc như thần.
Chúng ta đều là tôi nhà Lê, bấy lâu hưởng lộc nước không lẽ khoanh tay ngồi
nh́n bọn phản nghịch lộng hành. Hơn nữa, ta lại là người đất thang mộc, cùng
quê hương với đức Thái Tổ. Đă từ lâu ta biết Đăng Dung là đứa thâm độc, từ
lâu nuôi mộng vương bá. Chỉ tiếc quần thần khoanh tay rũ áo, ngậm miệng cầu
an để nó thao túng mới nên cớ sự. Cổ nhân từng dậy: Tôi trung không thờ hai
chúa, gái chính chuyên chỉ lấy một chồng. Kẻ sĩ quyết không cam tâm làm thân
trâu chó, thề một ḷng trung quân ái quốc dù thịt nát xương tan. Ta có nên
hưng binh sống chết một trận với bọn phản nghịch?
Duy Liêu đáp không suy nghĩ:
-Ông một ḷng với nhà Lê.
Nếu hưng binh phải trung hưng lại được cơ nghiệp nhà Lê, thế mới nên trang
hào kiệt, rạng danh thiên cổ. C̣n hưng binh liều chết tỏ ḷng trung, lấy
trứng chọi đá theo tôi không phải là hành động của bậc tài trí. Đăng Dung là
người cẩn trọng, việc soán nghịch chắc chuẩn bị từ lâu. Tôi nghĩ hắn chưa
dám làm mạnh nhất là tại xứ Thanh. Tốt nhất ta lặng yên nghe ngóng tránh ba
quân giao động, tuyệt không lộ ư định, từ từ sẽ liệu sau.
Tối hôm ấy, hai người ngồi
đối ẩm trước hiên nhà. Nguyễn Kim uống liền mấy chung rượu, ḷng dạ rối bời.
Duy Liêu cũng trầm ngâm yên lặng. Măn canh hai, cơn gió nhẹ hây hây. Trời
tối mù mây đen giăng kín. Lát sau trời đổ mưa. Mưa ào ào thác lũ. Nguyễn Kim
trằn trọc giữa cơn cuồng nộ đất trời. Trời giận họ Mạc hay khóc nhà Lê? Quá
canh ba mưa ngớt hột rồi tạnh. Tiếng ểnh ương cóc nhái rền rĩ dần dần rời
rạc buồn thảm. Những ngày tiếp, Nguyễn Kim biết tâm trạng quân sĩ hoang
mang. Lính gặp ông cúi chào không dấu cái liếc trộm ḍ xét nhưng tuyệt không
ai dám bàn tán ǵ. Duy Liêu bàn:
-Vùng núi Tam Điệp là nơi
trọng yếu, là cuống họng của con đường thông thương nam bắc. Dựa vào thế
hiểm núi rừng trùng điệp, ta có thể lấy một chọi mười. Ông nên tăng thêm
quân, cử người thân tín trấn giữ. Động tịnh ǵ chỉ nên chống cự cầm chân
địch và phi báo. Cẩn thận không để nước đến chân mới nhẩy.
Nguyễn Kim cho là phải. Ông
nói:
-Mươi tháng nữa là vụ gặt,
ta nên trữ nhiều lương pḥng khi nguy cấp.
Ngày qua ngày, hàng năm sau
t́nh h́nh vẫn êm ả chưa thấy có biến động nào lớn chống lại họ Mạc. Nguyễn
Kim nôn nóng bàn với Duy Liêu:
-Cứ thế này mộng trung hưng
rồi sẽ tàn theo thời gian. Ta phải ra tay hành động. Xưa Đức Thái Tổ từ đất
này khởi nghĩa dựng nghiệp. Nay ta cũng từ đây xuất phát diệt lũ nghịch
thần, đại nghĩa phải thắng hung tàn. Ông nghĩ sao?
-Xưa khác nay. Giặc Minh bạo
ngược, ḷng dân phẫn uất, thấm thía cái nhục mất nước nên khi Thái Tổ khởi
nghĩa người người hưởng ứng. Có đủ yếu tố thiên địa nhân thế mà mười năm
gian lao mới thắng trận. Nay trải qua nhiều năm loạn lạc, loạn từ triều đ́nh
loạn ra do thượng bất chính. Ḷng dân ngao ngán chỉ mong sống yên lành. Nay
kẻ hoài Lê cũng nhiều nhưng kẻ phù Mạc cũng lắm. Ta cần kiên gan, chiến
thắng không thể đến ngày một ngày hai. Ông quen với vua Ai Lao, ta nên ngoại
giao với y nhượng cho đất Sầm Châu làm cứ điểm, khai khẩn đất hoang, trữ
lương mộ binh. Chọn Sầm Châu v́ là đất xa hiểm trở, địch không để ư cũng như
không nắm rơ t́nh thế quân ta. Sau đó t́m con cháu nhà Lê tôn làm vua dành
chính nghĩa. Có hậu cứ, có lực lượng từ đó xuất binh diệt phản nghịch. Ấy là
thượng sách.
Nguyễn Kim khen kế sách hay.
Vài ngày sau, Nguyễn Kim cử Trịnh Duy Liêu làm sứ giả lên đường sang gặp
Quốc vương Ai Lao. Đội trưởng Lê Toàn chỉ huy hai trăm binh hộ tống lên
đường.
Đoàn quân băng rừng vượt
suối. Tháng bảy nhiều mưa. Những cơn mưa buồn lây lất. Người ta bảo vợ chồng
Ngâu đang nhỏ những giọt lệ mừng nh́n chim ô thước bắc cầu xum họp mỗi năm
vào ngày song thất. Đêm rừng thẳm thâm u, thác suối ào ào nghe như trời mưa
to. Lê Toàn nằm trong lều nghe tiếng chim ăn đêm kêu vọng từ cơi xa xăm mơ
hồ. Toàn buồn, con người như con sâu cái kiến, nhỏ nhoi giữa núi rừng u
tịch. Nỗi nhớ quê âm ỉ.
Quê Toàn ở huyện Nga Sơn,
ngôi nhà tranh nghèo ngay chân núi Thần Phù. Mẹ chết cũng vào một ngày mưa
buồn tháng bảy, thoắt đă sáu năm nhưng Toàn vẫn nhớ h́nh ảnh lúc mẹ lâm
chung. Cha ngồi bên giường lặng lẽ dằn nỗi đau nh́n người vợ sắp ĺa cơi
thế. Cha nghẹn ngào:“Bà có điều chi trăn trối?” Mẹ mệt nhọc thở hắt những
hơi cuối cùng. Toàn đứng lặng dưới chân giường nh́n thi thể mẹ teo tóp chỉ
c̣n da bọc xương sau nhiều tháng nằm liệt. Ngoài bốn mươi tóc mẹ đă bạc
nhiều. Biết bao buổi trưa Toàn ngồi nhổ cho mẹ từng cọng tóc sâu. Mẹ ốm, cha
phải bán cả thóc gạo, vay mượn thêm láng giềng cố chạy chữa thuốc thang. Đă
nghèo càng nghèo. Lúc sau cha lấy manh chiếu trải xuống đất. Hai cha con
khiêng mẹ đặt trên manh chiếu. Cha mong hơi đất lạnh làm mẹ hồi sinh. Cha
nói một ḿnh:“May ra bà thương cha con côi cút chẳng nỡ bỏ đi.” Cha ngồi
cạnh mẹ rất lâu rồi như thất vọng, ra hiệu Toàn phụ khiêng mẹ đặt lại trên
giường. Cha bảo:“Con bước ra cửa chiêu hồn mẹ. Gọi ba hồn chín vía, mẹ ơi về
với con.” Toàn bước ra cửa gọi hồn ba lần. Tiếng hú hồn vang trong đêm khuya
rờn rợn ma quái. Mẹ chẳng động ḷng. Mẹ nhất quyết ra đi. Vĩnh viễn. Hôm
chôn mẹ, Toàn bật khóc nghe người đọc văn tế:“Than ôi! Thân mẫu vội đi, bỏ
cửa bỏ nhà, cây buồn đứng lặng, tên c̣n người mất, xót xa đôi ngả phân ly..”
Từ đấy cha sống đơn độc,
thường ngồi một ḿnh đăm chiêu. Toàn biết cảnh nhà túng quẩn, cha phải nài
nỉ khất nợ nhiều người nhưng chưa ai nỡ nặng lời trách mắng. Dân làng vốn
trọng người văn học. Cha đỗ tam trường nhưng không chịu thi tiếp làm quan.
Cha bảo “chốn quan trường rẫy đầy phường trộm cắp”. Toàn thương cha ngày
ngày vào rừng đốn củi, bó củi mỗi ngày to hơn, nặng hơn.
Ngày nọ, cha chất đầy tay
nải sắn khô, chuẩn bị búa ŕu, cuốc mai. Toàn không hiểu ư cha. Cha bảo:
-Cha con ḿnh đi t́m trầm.
Cha biết vùng rừng núi Tam Điệp có cây dó trăm năm, ruột biến thành kỳ nam
tỏa hương ngào ngạt khắp vùng. Kiếm được nó sẽ khá to. Có gan làm giầu con
ạ.
Hai cha con ngày đêm bương
chải. Giấc mơ kỳ nam đẩy bước chân qua bao khu rừng chằng chịt âm u, đèo cao
lũng sâu. Qua những ngày nắng, những trận mưa rừng dây dưa trắc ẩn. Đă ba
chuyến đi, kỳ nam đâu chẳng thấy. Cũng may cha c̣n kiếm được vài loại trầm
thường, bán đi có đồng tiêu vặt vănh, trả vài món nợ vặt.
Chuyến đi thứ tư, cha quyết
định đổi hướng, vào ngay khu rừng già ít người dám lai văng v́ nghe rừng có
con hổ ba móng thành tinh. Bao kẻ mạo hiểm vào rừng đă không trở về. Toàn e
dè, cha hối thúc:“Làm thằng đàn ông phải can đảm bản lĩnh”. Toàn lầm lũi
theo cha. Qua ngày thứ hai sau khi vượt qua ngọn thác cao, dù mệt tả tơi
nhưng cả hai cha con nghe thoang thoảng mùi hương trầm. Mắt cha rực sáng.
Cha bảo Toàn cố lên, ḿnh quyết tâm nên trời thương ngó lại. Hương trầm lúc
thoảng lúc đậm, chập chờn quyến rũ như ma lực hút cha con vào sâu trong rừng
thẳm. Tối mịt cha mới chịu dừng chân nghỉ trong hang đá lạnh âm u. Mờ sáng
cha dục lên đường, băng băng đi t́m cây dó phát mùi hương kỳ ảo. Toàn dừng
rửa mặt bên con suối, hốt hoảng nhận ra bộ xương người nằm kẹt giữa hai tảng
đá lớn. Phải chăng đó là kẻ đă mê mẩn đi t́m kỳ nam như cha con Toàn. Toàn
chỉ cho cha, ư muốn cha lùi bước trở về. Cha điềm nhiên bảo “có chí th́
nên”. Cha quyết không bỏ cuộc. Đến ngày thứ mười, hai cha con vẫn đi trong
vùng hương trầm. Toàn chỉ mong cái mùi hương quái ác kia tan biến. Toàn chán
ngán vô vọng nhưng không có cách ǵ thuyết phục ư chí sắt đá của cha. Chiều
hôm ấy sau khi dừng nghỉ ăn cơm, cha kêu mệt nằm nghỉ. Buổi tối cha lên cơn
sốt, trán nóng nhưng người lạnh run. Toàn đốt lửa, trùm kín chăn, cha vẫn
lạnh rên hừ hừ, môi khô kêu khát nước. Toàn nói với cha:“ Ta nên về, sức
thầy kiệt không thể đi nổi, ngộ có bề ǵ th́ khốn. Cái số ḿnh nghèo đành
chịu. Ăn của rừng rưng rưng nước mắt”. Cha thều thào:“Thà ăn của rừng c̣n
hơn ăn của dân đen. Nhưng thôi, con đưa thầy về”.”
Sáng hôm sau Toàn cơng cha
trở về. Cũng may có lúc cha tỉnh tự đi được nên đỡ vất vả. Về đến nhà, Toàn
mừng c̣n hơn bắt được vàng. Lại cậy ông thầy thuốc người Mường chữa trị cho
cha cả tháng mới hồi phục nhưng sức cha yếu hẳn không c̣n được như xưa. Từ
đấy, cha con an phận thủ thường sống với ruộng nương. Ngày lại ngày, bốn năm
trôi qua thầm lặng. Toàn ngoài hai mươi gặp cô Nụ cùng thôn trong lễ hội
ngày xuân. Chỉ có lễ hội giúp trai gái gần gũi trao nhau câu ḥ điệu hát,
cuộc sống phóng túng bay bổng vượt qua khuôn mẫu ngày thường. Nụ xinh gái,
phúc hậu hồn nhiên. Toàn ngây ngất nếm hương vị ngọt ngào t́nh yêu ban đầu,
đôi trai gái phải ḷng nhau từ buổi ấy. Buổi sáng xuân nắng vàng rực rỡ phơi
phới cởi mở đôi ḷng. Lúc chia tay Toàn nhắn Nụ” nhớ chờ trầu cau chạm ngơ”.
Toàn lấy vợ, cha mừng nhà có
đàn bà, bếp núc lại lửa khói đỡ cảnh lạnh tanh. Cô con dâu dễ bảo chăm làm.
Nhưng niềm vui chỉ được vài tháng Toàn phải đăng lính, xót xa giă cha già vợ
trẻ. Hai năm chưa một lần về thăm, nỗi nhớ khắc khoải ăn nằm trong ḷng
người lính trẻ. Toàn nghĩ nay thời b́nh sao chủ tướng Nguyễn Kim vẫn chưa
cho phép lính thăm nhà. Chủ tướng muốn chuyển quân đi Ai Lao? Muốn chống lại
vua Mạc? Bao câu hỏi quẩn quanh... Rồi Toàn c̣n xa nhà đến bao lâu mới có
ngày vui đoàn tụ? Thôi đành phận lính, chủ tướng ra lệnh phải nghe, biết làm
sao... Chuyến đi này hẳn quan trọng lắm. Toàn nghĩ lan man ch́m dần vào giấc
ngủ chập chờn...
Đoàn quân tiếp tục lên đường
đi vào xứ Ai Lao thâm u huyền bí rừng núi chập chùng đất rộng người thưa.
Ngày trở lại quê hương thấy Quản Lĩnh Duy Liêu vui vẻ tươi cười. Toàn đoán
Quản Lĩnh hoàn thành sứ mệnh.
Hai tháng sau, Quản Lĩnh lại
lên đường sang Sầm Châu với quân số gấp ba lần trước. Lê Toàn dẫn quân đi
tiên phong. Đến Sầm Châu, Quản Lĩnh ra lệnh dừng chân tại vùng đất tương đối
bằng phẳng. Quân chia nhiều toán, có toán làm trại binh, toán phát nương rẫy
trồng lúa, sắn khoai. Toàn hiểu ra chủ tướng Nguyễn Kim sẽ dùng Sầm Châu làm
căn cứ kháng vua Mạc. Những chiều sau công việc, Toàn nh́n bốn phía núi rừng
trùng điệp, thương ḿnh luân lạc, thương cha nhớ vợ quê nhà côi cút. Thời
gian sau, vùng rừng núi Sầm Châu trở nên gần gũi với con người. Muông thú
lùi vào rừng sâu nhường chỗ cho những mái tranh san sát, mầu xanh mơn mởn
của nương lúa đồi sắn bạt ngàn. Toàn mừng phát điên nhận lệnh dẫn vài chục
quân sĩ trở về Thanh Hóa trao thư Quản Lĩnh gửi chủ tướng. Có xa quê mới
hiểu thế nào là nỗi nhớ, mới nghe, mới cảm được tiếng gọi tha thiết quê nhà,
mới yêu cái hương vị tuyệt vời của quả cà dầm tương, của bát canh rau muống
c̣n nghi ngút khói...
Cuối năm, Toàn được lệnh đến
huyện Nga Sơn vận lương. Toàn mừng có dịp về gần nhà, định tâm dành vài ngày
thăm cha già vợ trẻ. Đợi chờ nôn nao măi rồi cũng tới ngày lên đường. Toàn
cỡi ngựa dục quân đi mau, viên đội phó chỉ huy hậu quân đi sau cùng. Đoàn
quân đến núi Tam Điệp, nh́n ngọn núi hùng vĩ nhấp nhô một dải xanh biếc,
Toàn nh́n về phía hữu núi nhận ra động Bích Đào, tương truyền đời nhà Trần
có người Từ Thức gặp tiên nữ Giáng Hương ở đấy nên dân gian nhiều người
thường gọi động Từ Thức. Từ Thức khát vọng yêu đương, chẳng màng danh lợi ra
đi t́m Giáng Hương rồi lạc vào cơi tiên. Ḱa là biển Thần Phù. Quê nhà, nơi
chôn nhau cắt rún. Toàn nghẹn ngào, ra lệnh đoàn quân tạm dừng chân nghỉ.
Viên đội phó với Toàn cũng là chỗ thân thiết. Y nói:
-Ông xem chốn đây phong cảnh
hữu t́nh, núi non mây trời hùng vĩ.. Ḱa là biển đông xanh biếc thấp thoáng
mấy cánh buồm lẻ loi căng gió, vài cánh hải âu lượn lờ...
Toàn lặng yên nh́n xuống
chân núi:
-Sau khu rừng cây um tùm là
nhà tôi. Trên hai năm tôi chưa một lần trở về.
-Ông c̣n cha mẹ vợ con anh
em?
-Tôi chỉ c̣n cha già. Vợ
cưới mới vài tháng là bị đăng lính, chưa con cái ǵ.
-Kể cũng lạ, thời b́nh mà
hơn năm nay chủ tướng chớ hề cho quân nghỉ phép. Tôi xa nhà cũng lâu. Hay
ông cứ tạt qua nhà chơi dăm bữa. Tôi lo sổ bộ thu thóc xong sẽ hẹn ông cùng
về. Tôi cũng có vợ ở tận xứ Nghệ. Vợ chồng trẻ xa nhau thật tội, chăn đơn
gối lẻ, sớm hôm côi cút. Chỗ anh em ông chớ ngại ngần.
Nghe bạn nói Toàn như mở cờ
trong bụng nhưng làm vẻ ngần ngừ. Viên đội phó thúc dục. Toàn giă ơn bạn lên
ngựa từ từ xuống núi. Được một quăng thấy viên đội phó chạy tới quàng túi
gạo trên yên:“Ông mang về ít gạo có cái mà dùng”.
Trời ngả nắng, cái nắng mùa
đông vàng nhẹ như tơ. Người cha đang ngồi chẻ lạt ở đầu hè thấy con về buông
dao cười rạng rỡ, hàm răng lưa thưa. Toàn nao nao:
-Lạy thầy con mới về. Thầy
vẫn mạnh khỏe?
-Nhờ trời thầy cứ làng
nhàng. Anh đi đă hơn hai năm, kể cũng lâu. Ra sau vườn gặp vợ cho chị ấy
mừng.
Toàn bước vào căn nhà lạnh
tanh, đặt tay nải lên chơng rồi bước ra khu vườn nhỏ sau nhà. Toàn gọi “Ḿnh
ơi”. Nụ thấy chồng mừng vui ngỡ ngàng, họ nh́n nhau ánh mắt xót thương. Nụ
nói:“Bố mới về, bố vẫn khỏe? Vào nhà nghỉ tôi đang bận tay hái nắm lang luộc
ăn bữa chiều”. Toàn đứng lặng, lưỡi tê cứng. Nụ hơi gầy, sạm nắng nhưng vẫn
nụ cười phúc hậu trên khuôn mặt đầy, vẫn cái áo cánh nâu sồi, cái váy thâm
bạc điểm vài chỗ vá. Toàn ṿng ra hiên ngồi cạnh cha. Cha hỏi:
-Chuyến này anh về được lâu?
-Chắc chỉ độ dăm ngày thôi
thầy ạ. Rồi Toàn kể cha nghe chuyến đi Ai Lao, những suy nghĩ của ḿnh về An
Thành Hầu Nguyễn Kim. Toàn đoán chủ tướng đang chuẩn bị kháng vua Mạc. Toàn
linh cảm ra đi chuyến này không biết bao lâu nữa mới quay về. Cha lặng yên
xa vắng:“ Thầy sẽ bàn chuyện với anh. Có dăm con cá rô, anh bảo chị ấy rán
lên, kiếm tí rượu cha con đánh chén mừng xum họp”.
Nụ trải manh chiếu ngay giữa
nhà dọn bữa. Hai cha con ngồi nhâm nhi đối ẩm. Có tiếng muỗi vo ve. Cha nói:
-Anh vắng nhà nhưng nhờ chị
ấy chăm làm nên không đến nỗi túng bấn. Năm nay được mùa, đức vua tha thuế,
thầy mua trữ thêm ít thóc pḥng khi mưa băo thất vụ.
Cha uống hết bát rượu, rót
đầy bát mới. Toàn nh́n khuôn mặt cha nhăn nhúm chịu đựng. Cha chưa đến sáu
mươi mà tóc bạc trắng đầu, bao cay đắng mùi đời từng trải. Cha uống rượu,
như nhờ men rượu nóng chống tuổi già đơn lạnh, cái lạnh chui rúc tận xương
tủy. Toàn chậm răi:
- Con nghĩ ḿnh đang sức
trai mà hóa vô dụng, biền biệt tha phương. Chỉ mong sớm hôm được gần gũi săn
sóc thầy, đỡ đần nhà con lúc vất vả.
Cha nh́n thẳng vào mắt Toàn.
Cái nh́n thấu hiểu sâu thẳm. Toàn cúi xuống tránh tia nh́n. Cha nói:
- Thầy nghe anh nói chuyến
này đi không biết bao giờ mới trở về. Thầy hiểu ư anh. Tương lai của thầy
chỉ là vuông đất ngoài băi. Đời anh c̣n dài. Sao không tự chủ, hoặc sống v́
ḿnh, v́ hạnh phúc của những người thân, hoặc làm con cừu nhắm mắt bước theo
con đầu đàn. Không dám quyết định than thở mà chi?
-Con chưa hiểu ư thầy?
-Lúc năy anh nói chuyện An
Thành Hầu lập căn cứ Sầm Châu chống lại nhà Mạc trung hưng cơ nghiệp nhà Lê.
Chuyện đúng sai, nên hay không thầy chẳng dám bàn. Thầy đọc kinh sử, cũng
đôi lần nói cho anh nghe, nay thầy nhắc lại. Nước nam ta tự thuở lập quốc
trải qua biết bao đổi dời,bao triều đại. Ấy là lẽ hưng phế thường t́nh, nào
có triều đại nào tồn tại măi. Cứ kể tự thời tự chủ, Ngô Vương mất đi, cơ
nghiệp lọt vào tay Dương Tam Kha. Anh em họ Ngô dành lại quyền bính lại để
xẩy ra loạn thập nhị sứ quân do không tập trung được sức mạnh. Vạn Thắng
Vương Đinh Bộ Lĩnh dẹp yên tất cả, cơ nghiệp nhà Đinh tưởng đâu bền vững,
nào ngờ Đinh Tiên Hoàng Đế lại chết v́ Đỗ Thích. Đến đời con thơ dại không
giữ nổi cơ nghiệp, ngôi vua về tay Lê Đại Hành. Họ Lê chết, các con tranh
cướp ngôi vua. Long Đĩnh giết anh Long Việt. Long Đĩnh hoang dâm bạo ngược
mở đường cho Lư Công Uẩn lên ngôi báu lập nhà Lư... Anh xem, ba triều đại
đầu tiên tồn tại không quá hai đời do ngôi vương bá không ngừng bị tranh
cướp. Lê dân khổ lây v́ loạn lạc chiến tranh...
Cha ngừng mân mê bát rượu.
Toàn lặng yên chờ. Cha tiếp:
-Đời thầy cũng từng chứng
kiến bao cuộc dâu bể. Vua Uy Mục tàn ác sa đọa, vua Tương Dực hoang dâm xa
xỉ. Dân è cổ nộp sưu thuế. Quyền thần làm loạn giết vua này lập vua khác.
Chiêu Tôn bất lực nh́n cảnh hỗn loạn. Vua là chúa tể trên cả thần linh, nay
đâm ra sợ các quyền thần. Mối loạn từ trên loạn xuống, từ trong loạn ra. Các
vị trung quân ái quốc, khi vận nước nguy ngập sao không cứu nguy, bao kẻ mũ
cao áo dài, bằng nọ cấp kia ngậm miệng im hơi hưởng bổng lộc khác nào kẻ sĩ
thời Chiến Quốc, đến nỗi dân thời ấy phê câu “Chiến Quốc chi sĩ tiện”, có
nghĩa kẻ sĩ thời Chiến Quốc hèn hạ! Những kẻ xác c̣n mà ḷng đă chết. Thậm
chí các vơ tướng mưu bá đồ vương kéo quân đánh lẫn nhau gây cảnh điêu tàn
tang tóc. Quân của Vĩnh Hưng Hầu Trịnh Tuy giao tranh với An Ḥa Hầu Nguyễn
Hoằng Dụ ngay tại kinh đô. Vua can cũng mặc, chẳng coi đấng chí tôn ra ǵ.
An Ḥa Hầu nào ai xa, ngài chính là thân phụ chủ tướng của anh. Thầy như bao
người chỉ là dân đen thấp cổ bé miệng. Ai làm vua cũng mặc, ai làm tướng
cũng thế. Chỉ mong có đấng minh quân, đất nước thái ḥa, không có cảnh núi
xương sông máu, người người yên ổn làm ăn cơm no áo ấm... Thầy chẳng mong ǵ
lại có các vua như Uy Mục Tương Dực.
Đêm khuya trăng mờ, có cánh
dơi lẻ loi vờn quanh ngọn xoan trước nhà. Cha bảo Toàn đi nghỉ sáng dậy sớm.
Toàn vào nằm bên Nụ, ngửi lại hương tóc mùi bồ kết nồng nồng ngây ngất. T́nh
yêu rồi cũng như hương một thoáng bay xa? Nụ c̣n thức nhưng làm như đă ngủ.
Toàn lay lay th́ thầm:“Ḿnh ơi, ta nên có mụn con nối dơi tông đường”.
Vài hôm sau, Toàn giă cha
lên đường. Cha dặn Toàn cẩn trọng, chín chắn nghĩ suy. Nụ gói cho chồng dăm
nắm cơm, ít muối vừng, bước vội ra sau nhà như sợ cảnh ly biệt. Toàn đứng
lặng, chút hạnh phúc nhỏ nhoi chừng sắp tan biến. Lúc Toàn lên ngựa, chợt
nhận ra cha cúi mặt khóc. Toàn quay vội. Ôi những giọt nước mắt hiếm hoi
trên khuôn mặt cha già. Bao lâu cha mới một lần khóc. Một đời trải qua sướng
khổ buồn vui. Những sum họp biệt ly, nụ cười nào cũng có nước mắt. Nh́n cây
chuối lăo trước ngơ gầy c̣m xác xơ đeo buồng quả trĩu nặng, h́nh ảnh cha già
c̣ng lưng đeo sầu năm tháng. Toàn nghẹn ngào...
Mùa xuân năm Kỷ Sửu 1529,
Toàn lại thêm cái tết xa nhà. Ra giêng, chủ tướng Nguyễn Kim bí mật xúc tiến
kế hoạch chuyển quân sang Sầm Châu. Ông tin tưởng hầu hết lính của ông là
dân Thanh Nghệ rất mực trung thành với nhà Lê, sẵn sàng theo chủ tướng đi
bất cứ nơi đâu.
Một đêm hè tĩnh lặng lác đác
sao mờ. Tiếng trống điểm canh ba vừa dứt. Chủ tướng Nguyễn Kim ra lệnh cuốn
cờ dẹp trống. Quân sĩ đội ngũ chỉnh tề lặng lẽ rút khỏi thành đi về hướng
tây.
Sau vài ngày hành quân trong
núi thẳm rừng sâu. Buổi sáng sớm, sau đêm di chuyển mệt nhọc, chủ tướng ra
lệnh dừng chân nghỉ điểm binh bên gịng suối. Độầi trưởng Lê Toàn và viên
đội phó vắng mặt. Hỏi không ai biết đi đâu, từ bao giờ. Chủ tướng thương hai
người lính trẻ, sợ đă gặp bất trắc khi di chuyển trong rừng đêm, ra lệnh mấy
mươi lính tỏa nhiều hướng đi t́m.
Buổi chiều, mặt trời thoi
thóp trên sườn non, các toán quân lục tục kéo về báo cáo. Tất cả ra sức t́m
kiếm không thấy vết tích đội trưởng đội phó, chỉ thấy rừng núi tiếp nối chập
chùng...
Thủ Lĩnh Sầm Châu
Động Lam Sơn thuộc huyện
Thụy Nguyên xứ Thanh Hóa vốn là đất tổ nhà Lê. Chuyện xưa kể: Tổ ba đời Thái
Tổ Lê Lợi là Lê Hối vốn người hào hiệp phóng túng, giầu của giầu ḷng. Tuổi
ngoài năm mươi, ngài trút bỏ thế sự, phân chia gia sản cho các con, một ḿnh
một ngựa ra đi ngao du sơn thủy. Mải mê cảnh mây trời non nước, vó ngựa một
chiều dừng chân trên ngọn đồi nhỏ bên gịng sông Lam xứ Nghệ. Gịng nước
trong xanh lững lờ như rồng xanh uốn lượn giữa đôi bờ cỏ cây xanh biếc. Mờ
xa, vài cánh buồm lẻ loi căng gió mờ ảo khói sương. Ḱa là vùng núi non chập
chùng kỳ vĩ mang dáng tứ linh long ly quy phụng. Lê Hối vào tận huyện Nghi
Xuân nh́n Hồng Lĩnh Sơn, mạch núi từ Trà Sơn kéo đến uy nghi hùng vĩ ngất
trời với 99 ngọn cao thấp trùng điệp. Có ngọn tựa h́nh sư tử, ngọn dáng như
voi nằm, ngọn như phụng hoàng cất cánh, ngọn như cá lượn lờ... Lê Hối dừng
chân tại núi Hương Tích, thế núi ngất trời, đỉnh cao mây phủ. Từng nghe danh
chùa Hương, ngài quyết lên non. Đến lưng chừng núi gặp trung niên áo nâu đeo
sọt trên lưng. Lê Hối nh́n đoán là tay học thức, hỏi:
-Ta là khách viễn phương đến
văn cảnh chùa. Người ở đây tỏ tường mọi nẻo, có hảo tâm cho nghe qua chút
lai lịch chùa Hương?
Thấy khách dung mạo uy nghi,
lời lẽ ôn tồn, trung niên kính cẩn:
-Tôi đoán ngài người phương
xa. Tôi quê ở đây làm thầy lang, cách vài ngày lại đăng sơn hái thuốc. Nội
tổ kể: Một thuở nào đó xa xưa, khi rừng mây âm u, khi sông núi thần linh ngự
trị. Núi này mang tên Đông Dương, vẫn là nơi chư thần gặp gỡ. Bấy giờ bên
Tàu, vua Trang Vương nước Sở có công chúa út xinh đẹp tên Diệu Thiện. Diệu
Thiện mộ Phật từ nhỏ, hằng tâm phát nguyện quy y. Năm nàng độ tuổi trăng
tṛn, phụ vương chọn mặt gửi vàng, t́m trang tuấn kiệt xứng ngôi pḥ mă. Vua
tưởng con măn nguyện, nào ngờ Diệu Thiện nài nỉ khóc than, xin phụ vương ban
ân được nương tựa cửa thiền thỏa tâm nguyện tự thuở ấu thơ. Vua quyết không
thuận, bảo con căi cha mang tội bất hiếu. Hôn lễ cứ thế tiến hành. Biết
không chuyển ḷng phụ vương sắt đá, Diệu Thiện một đêm trốn khỏi hoàng cung,
ẩn thân trong ngôi chùa ở ngoại thành. Vua t́m ra tung tích con gái, nổi
giận truyền phóng hỏa đốt chùa. Lửa cháy ngập trời bỗng có rồng xuất hiện
phun nước dập tắt. Thấy dáng con trong chùa, vua cả giận sai vũ sĩ gươm giáo
tuốt trần quyết sát. Bỗng trời mây u ám, gió nổi đùng đùng. Một mănh hổ
phóng ra cơng Diệu Thiện trên lưng lướt gió bay vút trời cao. Vua nguyền rủa
không ngớt, đành lui binh mă. Mănh hổ là đệ tử Phật Tổ Như Lai, nhận lệnh
Phật đưa Diệu Thiện về phương nam, đặt trên núi Đông Dương thuộc đất Việt
Thường.
Tỉnh dậy, Diệu Thiện thấy
đang nằm trong động, trước có đá che tựa mái hiên. Nơi đây thanh vắng thâm
u, núi cao lớp lớp trùng trùng mây trôi lờ lững. Diệu Thiện đang ngơ ngác,
bỗng thấy cánh hạc đáp xuống hiến dâng quả ngọt, bầy nai vàng ngậm hoa chào
đón. Diệu Thiện tạ ân Phật cứu khổ. Từ đấy an tâm tu đạo, một ḷng cầu kinh
niệm Phật thoát cơi u minh nghiệp chướng luân hồi.
Ngày lại ngày, nào ngờ chốn
thâm sơn cùng cốc có người lai văng. Danh tiếng sư nữ dần lan khắp cơi Việt
Thường. Thiện nam tín nữ nơi nơi nô nức đến nghe sư nữ Diệu Thiện giảng
kinh. Người ta bảo nàng là hiện thân Phật Quan Âm Nam Hải ... Trung niên kể
đến đây bỗng ngập ngừng:
-Đoạn này tôi quên bẵng. Chỉ
biết sau này Sở Trang Vương lâm trọng bệnh, các danh y bó tay. Nhà vua hứa
trao giang sơn cho kẻ nào cứu mạng. Diệu Thiện nhận lệnh Phật Tổ biến thành
lương y chữa lành bệnh hiểm nghèo cho phụ vương. Sau khi hồi phục, Sở Trang
Vương giữ lời hứa nhường ngôi cho vị lương y cứu mệnh, nhưng lương y bỏ đi
biệt tích. Trang Vương lập đàn tạ ân trời đất. Đêm ấy thần nhân báo mộng cho
vua và ḥang hậu biết, lương y chính là công chúa Diệu Thiện. Nàng nay tu
hành trên ngọn Đông Dương xứ Việt Thường. Vua cả mừng cùng hoàng hậu và vài
mươi tùy tùng lên đường xuống phương nam t́m con. Chuyện sau thế nào chẳng
rơ, chỉ biết sau khi gặp Diệu Thiện, Sở Trang Vương và hoàng hậu phát nguyện
quy y... Sau Quan Âm Nam Hải về cơi Phật, cảnh chùa vắng lặng, chẳng c̣n ai
lên ngọn Đông Dương. Qua bao tháng năm, đến thời nhà Trần, có người nhớ tích
xưa t́m ra động cũ. Nhà vua cho xây cảnh chùa đặt tên Hương Tích, có nghĩa
dấu tích muôn đời lưu tiếng thơm. Chùa xây xong, do thần nhân chỉ lối, vua
t́m được vị sư áo trắng. Không biết sư đến tự phương nào, lai lịch ra sao.
Sư thường ngồi trong động trên núi Thiên Tượng giảng kinh. Người ta đồn sư
thông kim bác cổ, biết việc quá khứ vị lai. Vua mừng rỡ, truyền sư về trụ
tŕ chùa Hương Tích. Thiện nam tín nữ lại nô nức đến nghe giảng kinh, tôn sư
là Bạch Y Thần Tăng. Sư cho dựng 99 đài bằng đá gọi Trang Vương Đài. Sau
người Chiêm Thành xâm lấn đốt chùa. Bạch Y Thần Tăng cỡi mây bay về phương
bắc. Từ đấy chùa tan hoang, khói lạnh hương tàn. Cảnh trí tiêu điều c̣n chi
thuở son vàng cũ?
-Ta cất công đường xa lặn
lội, dù chẳng vàng son cũng muốn nh́n lại cảnh hoang phế, xin cứ vui ḷng
chỉ lối.
Thấy khách quyết tâm, trung
niên nói:
-Ngài ṿng phía tả, chừng
nửa dậm đường thấy con suối lẫn trong vùng thông trúc um tùm. Chùa ngay phía
hậu.
Lê Hối tạ từ ra đi. Qua khu
rừng trúc, Trang Vương Đài bị tàn phá tan hoang, những pho tượng đá sứt cổ
gẫy gọng đổ nhào chắn lối. Những đống gạch vụn đă phủ rêu xanh. Ngọn thác
sau chùa ào ào trắng xóa như vành tang nhớ thuở xa xưa dập d́u khách xá. Lê
Hối trầm ngâm ngồi trên tảng đá, xót cảnh bể dâu vật đổi sao dời.
Trời ngả nắng, đang định
xuống núi bỗng mây ùn ùn lớp lớp kéo tới giăng kín trời. Biết sắp mưa, Lê
Hối vào ẩn trong động đá sau chùa. Rồi mưa, mưa lúc nhặt lúc thưa lê thê
không dứt. Lê Hối lạnh lẽo cô đơn dựa vách đá ngủ chập chờn. Màn đêm buông.
Đêm đen sâu thẳm. Rất khuya, Lê Hối bừng tỉnh bởi mùi hương ngào ngạt lạ kỳ.
Bóng người áo trắng đứng ngay cửa động. Một lăo ông mặt sáng như trăng, tiên
phong đạo cốt. Lê Hối đoán là Bạch Y Thần Tăng, bật dậy ṿng tay thi lễ:
-Khách phương xa đến văn
cảnh chùa. Gặp gió mưa kềm tỏa đành tá túc qua đêm. Xin thần nhân thứ lỗi.
Lê Hối nghe giọng nói thoảng
như từ cơi xa:
-Ta từ thượng giới, cảm tấm
ḷng người chẳng ngại mưa gió ngàn dậm quan san nên lộ thiên cơ. Hăy xuôi
hướng bắc t́m gịng sông hiền, ở đấy chim muông tụ hội, thế đất xoáy trôn ốc
gồm đủ long sơn long thủy. Sau này nên v́ nghĩa cả, thế thiên hành đạo cứu
người Việt lầm than, dựng nghiệp trăm năm lưu danh thiên cổ.
Thế rồi gió nổi ào ào, lá
rừng lả tả. Thần nhân nương gió mà đi. Lê Hối qú sụp lạy tạ.
Trời sáng mưa ngưng, mặt
trời rực rỡ. Lê Hối xuống núi, theo hướng chỉ thần nhân t́m đến sông Lương
huyện Thụy Nguyên. Gịng sông xanh trong hiền ḥa chảy vào Tây Hồ ngay động
Lam Sơn. Bên tả có núi Chí Linh, hữu là ngọn Chiêu Sơn, kiểu đất quanh co
trôn ốc có hồ nước lớn bao bọc như cánh tay ôm của mẹ, mẹ cao lớn hóa thân
thành núi. Một vùng cây cỏ xanh tươi núi non hùng vĩ, chim muông tụ líu lo
cất tiếng, đúng nơi đất lành chim đậu. Lê Hối mừng rỡ trở về, truyền con
cái, hàng trăm gia nhân đem hết tài sản đến đất Lam Sơn lập nghiệp.
Từ đấy Lam Sơn trở ḿnh biến
thành vùng trù phú. Ba đời sau, Lê Lợi quản lư cơ ngơi tổ tiên. Sau này giặc
Minh xâm lấn, dân ta bị lệ thuộc cực khổ trăm chiều. Cuộc sống thua thú vật,
giặc Minh độc ác tàn phá di tích văn hóa, thiêu hủy bao công tŕnh trí tuệ
dân ta. Lê Lợi nhớ di chúc ông cha đứng lên phất cờ khởi nghĩa, thế thiên
hành đạo, mười năm gian lao đuổi lũ sài lang độc ác lập triều đại nhà Lê.
Lê Lợi lên ngôi vua năm Mậu
Thân 1428 tức Lê Thái Tổ. Trăm năm sau, con cháu nhàợ Lê bất xứng bị Mạc
Đăng Dung đoạt mất ngôi cao. Bấy giờ ḷng người hoang mang, dân Lam Sơn
nhiều kẻ trốn vào rừng sâu núi thẳm sợ bị họ Mạc sát hại. C̣n lại chỉ ông
già bà lăo cùng lũ trẻ thơ, ruộng đồng hoang phế, đất thiếu người chăm dần
dần cằn cỗi. Tân vương hạ chiếu không làm tội ai, tôn miếu nhà Lê được bảo
vệ, con cháu tự do tế tự tiên tổ nhưng ḷng người vẫn nghi ngại ngờ vực. Khi
An Thành Hầu Nguyễn Kim lập căn cứ kháng Mạc, con cháu nhà Lê nhiều người
băng rừng vượt suối sang Ai Lao gia nhập đoàn quân trung hưng, mong ngày
dựng lại nghiệp tổ.
Mùa xuân năm Quư Tỵ 1533.
Tin đồn bắt đầu từ Lam Sơn dần lan sang các huyện Tống Sơn, Nga Sơn, Vĩnh
Lộc... rồi khắp xứ Thanh. Đồn rằng: An Thành Hầu Nguyễn Kim đă t́m được con
cháu nhà Lê lập lên ngôi báu, vua Lê và triều đ́nh hiện ở Sầm Châu thuộc
nước Ai Lao. Rằng danh tướng của Nguyễn Kim là Trịnh Kiểm, tay hào kiệt
người huyện Vĩnh Lộc đang chuẩn bị hưng binh phạt Mạc. Có bà cụ tuổi ngoại
thất tuần kể chuyện rành rẽ:“ Có trời làm chứng, chính sư cụ chùa Từ Vân kể
ta nghe rơ ngọn nguồn. Nhà vua tên Duy Ninh, hoàng tử út vua Chiêu Tôn. Mẫu
thân là Ngọc Quỳnh, bà họ Nguyễn vốn người sách Cao Trĩ. Khi nghịch Mạc tiếm
ngôi, bà mang con lẩn trốn trên vùng sơn cước, sau nghèo khó đành gửi hoàng
tử nương náu cửa Phật. Sư cụ bảo, ngài quả chân mạng đế vương, lên chùa lạy
Phật th́ Phật ngoảnh mặt không dám nhận lễ, ra khỏi cổng chùa trên đầu có
mây ngũ sắc che chở, đêm ngủ có rồng cuộn canh giấc. An Thành Hầu ba lần
được thần nhân báo mộng, thế mà ḍ la măi mới t́m ra tung tích ngài.” Cụ
tiên chỉ móm mém, tóc trắng như vôi cười hể hả:“ Hoàng thiên hữu nhăn, công
lao đức Thái Tổ ta trời nào nỡ phụ. Chẳng qua mệnh nước đảo điên nên bọn
phản nghịch có cơ tác quái. Rồi bay cũng tận số. Ta hằng đêm xem thiên
trượng thấy ngôi đế tinh đă hiện mờ mờ ở phương tây. Điềm trời đă báo buổi
b́nh minh ắt chẳng sai lạc.”
Một đêm, có người đến gơ cửa
nhà cụ tiên chỉ. Kẻ lạ bước vào nhà khoanh tay cúi chào:
-Bẩm cụ, cụ có nhận ra con?
Chăm chú nh́n, cụ tiên chỉ
vui mừng nhận ra Trần Đạt. Đạt có thời làm tá điền nhà cụ, sau nhờ giỏi vơ
được Nguyễn Kim tuyển làm vệ sĩ. Cụ đoán y trở về gặp ắt có việc hệ trọng.
Trần Đạt cho cụ biết một
ngày không xa, vua Mạc sẽ từ từ phân tán dân Thanh Nghệ v́ sợ dân hai xứ
liên kết nổi lên chống. Đạt xác nhận Hoàng tử Duy Ninh lên ngôi tức vua
Trang Tôn. Vua phong Nguyễn Kim làm Thái Sư Hưng Quốc Công, triều đ́nh gồm
đủ bá quan văn vơ. Binh lực hàng ngàn, tập luyện tinh thông. Cụ tiên chỉ có
vẻ lo:
-Nghịch Mạc muốn xua dân đi,
ta có cách chi đối phó? Không lẽ cúi đầu bỏ quê cha đất tổ.
-Thưa thật cụ, con về gặp cụ
do lệnh Thái Sư. Ngài đề nghị cụ bí mật loan truyền tin tức, khuyên dân tạm
lánh sang Sầm Châu. Xứ ấy nay trù phú, ngút ngàn đồi nương tha hồ canh tác.
Ai làm nấy hưởng, không sưu cao thuế nặng, lại tránh được cảnh chinh chiến
mai sau. Dẹp xong phản nghịch yên lành ta lại về.
Cụ tiên chỉ muốn lưu khách
nhưng Trần Đạt tạ từ . Đêm ấy cụ trằn trọc. Tuổi đời đă nặng, ra đi biết bao
giờ trở lại, có khi lại bỏ nắm xương tàn nơi quê người đất khách. Lại nghĩ
đến câu quốc gia hưng vong... không lẽ làm ngơ trước vận mệnh nước non, mối
nhục để đời nếu b́nh yên tọa thị. Cụ cảm thấy hănh diện được Thái Sư Nguyễn
Kim tín cẩn, thân già có dịp nghiêng vai gánh vác việc nước việc dân. Đêm
dần tàn...
Ngay hôm sau, cụ tiên chỉ
họp các bô lăo bày tỏ ư định. Ai nấy hăng hái đồng t́nh. Riêng cụ đồ Nguyễn
lặng thinh. Cụ tiên chỉ hỏi, cụ đồ chỉ ậm ừ bảo ai sao tôi vậy. Thực tâm cụ
đă chán cảnh binh đao. Cụ nghĩ khí số nhà Lê đă tận, lịch sử dân tộc phải
xoay chuyển sang vận hội mới, cần đấng minh quân thay trời trị dân. Vua Lê
hay vua Mạc cũng vậy, miễn ai đem lại an vui, thái b́nh thịnh trị là cụ
mừng. Vua Thái Tôn nhà Mạc (Mạc Đăng Doanh) từ ngày nhận ngôi báu sống giản
dị khiêm tốn, hết ḷng lo cho dân cho nước, giảm sưu thuế, nhà nhà sống yên
vui khác hẳn với thời các vua Lê Uy Mục, Tương Dực. Vậy tại sao lại muốn
thay đổi vương triều. Những xác chết bạo quyền chỉ nên vùi chôn, khơi dậy
chi thêm nặng mùi. Dân làng lũ lượt bỏ quê sang Sầm Châu. Ai hỏi cụ đồ bao
giờ lên đường, cụ nói cứ thư thả.
Mùa hè năm ấy, căn cứ Sầm
Châu thay hẳn bộ mặt. Căn nhà sàn năm gian mái ngói vừa làm xong. Căn nhà
mái ngói duy nhất dùng làm hoàng cung cho vua Lê Trang Tôn, vị vua trẻ tuổi
tṛn mười tám. Cạnh đấy là căn nhà năm gian khác dùng làm chỗ quần thần nghị
hội. Cuộc đời chàng trai nghèo huyện Thụy Nguyên như trong cổ tích. Đang
sống lẩn lút ở vùng thượng du bỗng dưng được mời làm vua, được người người
kính trọng muôn tâu quỳ lạy... Vua lúng túng ngỡ ngàng trước hoàn cảnh đổi
thay đột ngột. Bộ lễ phục càng làm vua vụng về hơn. Dù chẳng cung vàng điện
ngọc, vua sung sướng với vai tṛ mới. Vua hiểu người đặt vua trên ngôi cao
là Thái Sư Nguyễn Kim nên đối với Thái Sư, vua cung kính gọi Thượng Phụ, xem
ông như cha. Quản Lĩnh Trịnh Duy Liêu nay thành Quốc Sư, trách nhiệm dậy vua
học lễ nghi kinh sử. Vua thông minh hiếu học. Quốc Sư thường khen đầu vua
như giếng, đổ bao nhiêu chẳng vừa. Chỉ vài tháng sau, vua tỏ ra khôn ngoan
ứng xử, nói năng từ tốn đường hoàng. Vua đă quen xưng là trẫm, quen nghe
quần thần gọi bằng bệ hạ. Thái Sư mừng, cho rằng nghiệp Lê chẳng tận, ngày
trung hưng cơ nghiệp chắc không lâu.
Sầm Châu ngày càng đông vui.
Dân xứ Thanh Nghệ đồn nhau đổ về lập nghiệp trên quê hương mới. Trời cho mưa
thuận gió ḥa, nhà nhà gạo thóc có dư thoát cảnh chạy ăn từng bữa. Trưa
chiều, khói tơ quẩn quanh trên những mái nhà sàn. Bao đám cưới, bao trẻ thơ
chào đời. Tinh thần quân sĩ cao độ, như lúc nào cũng sẵn sàng xuất quân
chinh phạt phản nghịch.
Một chiều tàn thu, Thái Sư
và Quốc Sư ngồi đối ẩm. Bên ngoài nắng nhạt, trời xanh bát ngát, cơn gió nhẹ
đong đưa mấy đóa tiểu muội trước hiên. Xong vài chung rượu, Thái Sư giọng
trầm buồn:
-Chỉ mấy năm ta tạo được
cảnh này, dân sống thái ḥa, quân đông tướng giỏi nhưng ư ông vẫn khuyên
chưa nên động binh. Do vậy ḷng này vui chưa trọn. Tuổi đời ngày một cao,
ông với tôi ai cũng ngót bảy mươi, biết ngày nào công thành danh toại, khỏi
thẹn chí trai đội trời đạp đất?
Quốc Sư lặng yên giây lâu,
chậm răi:
-Ông nôn nóng lẽ nào tôi
điềm nhiên. Thuật dụng binh quư nhất phải có thiên thời địa lợi nhân ḥa. Cứ
xem như ta có thiên thời, nhưng c̣n địa lợi? Ta động binh phải giao tranh
trên đất địch. Quân ta chưa đến một vạn, không lẽ kéo hết đi tử chiến để hậu
cứ trống không. Trong khi địch quân dễ dàng điều vài vạn quân bao vây tiêu
diệt quân ta. Hơn nữa, em vua Mạc là Hoằng Vương Mạc Chính Trung thường đích
thân tuần tra Thanh Hóa. Y là tay danh tướng, hành binh cẩn trọng, mưu lược
ít ai b́. Tôi biết rơ về y thời c̣n ở Thăng Long. C̣n nhân ḥa, chỉ có dân
Thanh Nghệ và một số ít trung thành với nhà Lê. Do v́ từ khi lên ngôi, Mạc
Đăng Doanh chú tâm ổn định đời sống nhân dân. Quân do thám của ta từng báo
cáo t́nh h́nh: Hiện nay dân sống thái b́nh no đủ chẳng lo trộm cướp, đêm ngủ
không đóng cửa, trâu ḅ không cần lùa về chuồng... Dân chỉ thích sống ấm no
nên ḷng dân thiên về Mạc hẳn không phải ít. Tôi khuyên ông chớ nôn nóng mà
phải kiên nhẫn chờ thời là vậy.
-Cứ măi chờ e ḷng quân chán
nản. Không khéo chúng ta theo nhau xuống lỗ cả thôi...
Biết ư Thái Sư chưa vừa ư,
Quốc Sư cười nói:
-Nếu ư trời chưa muốn dứt
nhà Lê th́ mộng trung hưng trước sau ǵ cũng thành. Ông nên vững tin.
Trăng lên vằng vặc tỏa sáng
mênh mông. Thái Sư bỗng cao hứng đứng dậy tuốt gươm, bước di chuyển nhịp
nhàng, ánh thép loang loáng phủ quanh ḿnh. Quốc Sư vỗ tay reo:
-Sức ông c̣n mạnh, trai trẻ
khó sánh, lo ǵ mộng lớn không thành.
Thái Sư dừng tay kiếm, hơi
thở vẫn đều mặt không biến sắc. Hai người bạn tâm giao vui vẻ yến ẩm đến gần
nửa đêm...
Tuần trăng sau, nhà vua bất
ngờ nhận biểu văn của viên trấn thủ Đại Đồng Tuyên Quang, vùng rừng núi phía
bắc sát biên thùy Trung Hoa. Trấn thủ Vũ Văn Uyên thần phục nhà vua, xin
được tùy nghi phong chức cho các bộ tướng. Văn Uyên hứa đảm đương việc trung
nghĩa, quét sạch cung ấp nhà Mạc, rước xa giá vua Lê về lại Thăng Long. Vua
cả mừng hỏi ư Thái Sư. Thái Sư nói: Đó là ư trời muốn giúp nhà Lê khôi phục
thiên hạ. Thái Sư hỏi viên bộ tướng:
-Chủ tướng ngươi lai lịch
thế nào?
-Bẩm Thái Sư, trước kia chủ
tôi vốn người châu thổ sông Hồng chạy trốn họ Mạc trôi giạt lên phía bắc.
Lúc ấy viên Thổ Tù Đại Đồng hà khắc bạo ngược, nhân dân oán hận. Chủ tôi
chiêu mộ quân dân nổi lên giết đi, sau được dân tôn làm chủ đất đó, người
người quy phục.
-Số quân chủ ngươi cai quản
bao nhiêu? Có từng giao tranh với quân Mạc?
-Quân số dưới tay chủ tôi
trên nửa vạn. Quân Mạc nhiều phen tấn công nhưng không làm ǵ nổi. Ư chủ tôi
muốn khống chế vùng thượng du, không cho quân Mạc rảnh tay dốc toàn lực tấn
công lực lượng đức vua ở phương nam.
Thái Sư đẹp dạ trọng thưởng
viên bộ tướng, lại đề nghị vua phong Văn Uyên chức B́nh Đông Tướng Quân. Vài
ngày sau, Thái Sư nói với Quốc Sư:
-Tôi nghĩ ra kế sách mới
nhất quyết phải làm. Nay ta đă có quân ở phía bắc nhưng chưa hoàn toàn đáng
tin, vậy phải dựa vào lực của người Tàu. Ư tôi muốn có sứ giả chính thức
sang gặp vua Minh Gia Tĩnh, kể tội Mạc Đăng Dung soán nghịch, nài nỉ vua
Minh xuất quân trừng phạt. Khi ấy ta sẽ thừa cơ tấn công Thanh Nghệ, cầm
chắc thế thắng. Việc này phi ông không ai làm được. Vậy ông sẽ làm sứ giả
sang Tàu lo quốc sự, ông chuẩn bị mươi ngày nữa lên đường, cần ǵ thêm cho
tôi biết.
Biết ư Thái Sư cương quyết,
có nói cũng bằng thừa. Quốc Sư ra vẻ bằng ḷng nhưng thực sự ê chề đau đớn.
Cái gương trăm năm trước, con cháu nhà Trần cầu cứu nhà Minh đem quân diệt
Hồ Quư Ly. Nhà Hồ diệt vong nhưng đất nước rơi vào ṿng nô lệ, nhân dân khốn
khổ lầm than hơn bao giờ hết. Người Tàu muốn đồng hóa người Việt, ra sức
tiêu diệt văn hóa nước nam, sách sử bị đốt, đến lăng mộ cũng bị đập phá...
Th́ thôi cũng đành cất bước khỏi phụ ḷng bạn rồi tùy cơ ứng biến. Nào ai
thương dân tộc ḿnh bằng chính ḿnh.
Tháng sau, sứ bộ khoảng mười
người lên đường sang Trung Hoa. Thái Sư Nguyễn Kim ngậm ngùi tiễn bạn lên
đường. Hai người bạn già xiết chặt tay nhau, nước mắt ngắn dài... Ông đứng
nh́n theo đến khi đoàn người khuất sau khe núi mới trở gót.
Từ đấy, thời gian với Thái
Sư trôi quá chậm. Thế rồi sáu tháng, một năm, năm rưỡi, rồi gần hai năm...
Sầm Châu vẫn chưa nhận được tin tức về sứ bộ. Thái Sư lo buồn đoán sứ bộ đă
gặp bất trắc bèn phái viên tùy tướng Trịnh Viên và vài người khỏe mạnh hộ
tống đem theo nhiều vàng bạc lộ phí lên đường sang Trung Hoa ḍ t́nh h́nh.
Năm sau, Trịnh Viên trở về báo cáo, sứ bộ đến Vân Nam lại gặp đám quan lại
nhà Minh do vua Gia Tĩnh cử đến biên giới dọ xét t́nh h́nh nước nam. Trịnh
Viên tường tŕnh tội ác họ Mạc soán ngôi, lừa dối thiên triều, khẩn thiết
xin thiên triều trừng phạt Mạc Đăng Dung cho con cháu nhà Lê phục hồi ngôi
cũ. Theo Viên, trước sau ǵ nhà Minh cũng sẽ động binh.
Phần Quốc Sư, Trịnh Viên
được biết Quốc Sư đă bái yết vua Minh kể tội họ Mạc, lại viết tâm thư vài
ngàn chữ, lời văn trác tuyệt tỏ rơ ḷng thành làm mọi người thán phục. Trịnh
Viên đoán vua Minh vốn trọng nhân tài, có ư lưu Quốc Sư lại không cho về
nước nhưng nói thác giữ phái bộ ở lại chờ điều tra cho rơ thực hư v́ phái bộ
nhà Mạc đă tâu vua Minh con cháu nhà Lê nay chẳng c̣n ai nối nghiệp. Thái Sư
nghe xong than vắn thở dài. Mối sầu lạc đệ khắc khoải, Thái Sư t́m quên
trong men rượu. Khi say nh́n về phương bắc mà khóc. Dực Nghĩa Hầu Trịnh
Kiểm, con rể Thái Sư t́m lời khuyên can nhạc gia. Kiểm đề nghị:
-Thưa nhạc gia, Quốc Sư đi
sứ chưa về không hẳn là đă mất, sau có cơ hội ta lại xin vua Minh cho ngài
hồi hương. Nay dù vắng Quốc Sư nhưng tinh thần quân dân khí thế chẳng nao,
nhất là sau khi viên tướng nhà Mạc trấn thủ bảy huyện Thanh Hóa về hàng phục
triều đ́nh. Con t́nh nguyện dẫn bộ quân về đánh Lôi Dương phô trương thanh
thế, trận đầu quyết thắng. Nhạc gia không tin, con xin viết quân lệnh trạng,
không thắng sẽ treo đầu trên ngọn giáo chịu tội.
Năm Kỷ Hợi 1539 đại quân Lê
do Trịnh Kiểm chỉ huy vượt biên tấn công huyện Lôi Dương. Quân Lê đại thắng,
tướng sĩ Mạc lũ lượt hàng phục. Sầm Châu treo đèn kết hoa chào đoàn quân
chiến thắng trở về. Vua Lê cả mừng phong Trịnh Kiểm làm Dực Quận Công.
Năm sau, đích thân Thái Sư
hưng binh phạt Mạc. Vua Lê can:
-Thượng Phụ một ḷng v́
nước, công lao như Thái Sơn. Nay tuổi ngoài bảy mươi c̣n lo việc binh, ḷng
trẫm áy náy. Chi bằng ta để Dực Quận Công (Trịnh Kiểm) và các tướng trẻ ra
quân, Thượng Phụ ở lại đất này gánh vác triều chính. Trẫm v́ ḷng kính trọng
nói thế, Thượng Phụ tính sao?
Thái Sư khẳng khái:
-Thần tuy ngoài bảy mươi
nhưng trời c̣n cho sức mạnh. Trai trẻ làm được thần cũng dư sức. Vả lại,
thần muốn tận mắt nh́n thực lực địch quân. Nay Mạc Đăng Doanh mới chết, nhà
Minh dàn quân sát biên giới phía bắc. Quân Mạc sức mạnh ly tán, ta không
động binh c̣n đợi chừng nào?
Thái Sư lệnh xuất binh tiến
đánh Nghệ An. Quân địch tản mác không kịp đề pḥng chỉ rút chạy. Quân Lê
toàn thắng lại rút về căn cứ.
Đầu xuân Quư Măo 1543, Dực
Quận Công Trịnh Kiểm dâng vua bản Sách Lược B́nh Nam. Vua xem xong đẹp dạ
hết lời ngợi khen, lại ban thưởng mỹ tửu. Vua vẫn trọng nể Trịnh Kiểm,
thường khen Kiểm chí hiếu tài năng. Vua hỏi:
-Theo sách của Quận Công,
khởi đầu ta nên chiếm Tây Đô làm nền dựng nghiệp. Vậy chừng nào có thể khởi
sự mưu đại cuộc?
-Thần thiển nghĩ thời cơ đă
đến. Nay Đăng Dung măn phần. Cháu y là Mạc Phúc Hải lên ngôi tài trí non
kém, lại thích xướng ca, ham chọi gà hơn lo việc nước. Quân Mạc vẫn phải dàn
quân pḥng thủ phía bắc dù đă hàng phục nhà Minh nên phía nam quân mỏng. Tây
Đô do Dương Chấp Nhất trấn giữ. Hắn là kẻ tài hèn sức mọn không phải đối thủ
của ta. Thần sẽ hội ư Thái Sư định ngày xuất binh.
Vua hăng hái: Chuyến này,
trẫm sẽ ngự giá thân chinh cùng chư tướng đánh giặc.
Quân Lê dụng nghi binh đồng
loạt tấn công nhiều nơi. Đại quân do Trịnh Kiểm chỉ huy bất ngờ bao vây Tây
Đô. Vua Lê đích thân trợ chiến. Quân sĩ hăng hái ngày đêm công thành chẳng
quản hiểm nguy mệt nhọc. Thấy thế nguy, Hoằng Vương Mạc Chính Trung bàn với
Dương Chấp Nhất:
-T́nh h́nh nguy ngập. Thành
sẽ mất nay mai do quyết tâm của quân Lê, ta không thể cố thủ chờ viện binh
như ư ông. Chi bằng tương kế tựu kế, ông nên trá hàng. Thà như vậy c̣n hơn
bị quân Lê tàn sát. Phần ta sẽ có cách thoát thân v́ Trịnh Kiểm chỉ biết
ông, không biết ta hiện ở trong thành. Sau này ông tùy cơ ứng biến, ngầm
liên lạc cho ta biết địch t́nh. Ấy là thượng sách, ông chớ chần chừ hỏng
việc.
Chấp Nhất vốn là hoạn quan,
hàm ân nhà Mạc do được vua Mạc tín cẩn phong tước Trung Hậu Hầu. Nghe Chính
Trung nói thế, Chấp Nhất khóc lạy nói:
-Tôi sống làm tôi nhà Mạc
th́ chết cũng làm tôi nhà Mạc, thề chẳng hai ḷng. Tôn vương là người quyền
biến đă dậy tôi xin vâng...
Y kế Chính Trung, ngay sáng
hôm sau Chấp Nhất bắc loa xin hàng phục. Quân Lê thấy trên thành kéo cờ
trắng mừng rỡ reo ḥ. CửƯa thành mở rộng, Chấp Nhất đội tang đi đầu cùng các
bộ tướng đầu trần chân đất hàng ngũ kéo ra. Thấy kiệu vua phía xa, Chấp Nhất
quỳ mọp giữa đường. Đám bộ tướng vội quỳ theo chủ.
Vua Lê ân cần phủ dụ, lại
thấy Chấp Nhất nói năng lễ phép cung kính, vua truyền cho phục chức cũ để tỏ
lượng cả. Đám hàng quân đồng loạt tung hô vạn tuế, xin được chiến đấu dưới
cờ đại nghĩa. Vua mừng thuận cho. Vài hôm sau, Thái Sư từ Sầm Châu sang. Vua
tổ chức khao quân, tôn phong Thái Sư làm Thái Tể, con trai trưởng Thái Sư là
Nguyễn Uông được phong Lăng Quận Công, người con thứ là Nguyễn Hoàng mới
mười tám tuổi cũng được phong chức Hạ Khê Hầu. Vua phấn chấn tưởng ngày khôi
phục Thăng Long gần kề. Có đêm vua nằm mơ thấy cảnh kinh đô cung vàng điện
ngọc dù vua chưa hề được tới. Từ ngày sang Sầm Châu, tuy mang tiếng đế vương
nhưng chưa bao giờ vua được hưởng cảnh phú quư vinh hoa, vẫn sống cuộc đời
đạm bạc giản dị. Từ đấy, quân Lê tỏa đi chiếm nhiều nơi, từ từ làm chủ hai
xứ Thanh Nghệ. Định mệnh dân tộc bước vào con đường chia cắt, thành h́nh hai
triều đ́nh Lê Mạc hùng cứ hai phương bắc nam ngăn cách bởi rặng Tam Điệp.
Qua mấy năm b́nh định, đầu
mùa hạ năm Ất Tỵ 1545, Thái Sư tuổi đă bảy mươi tám vẫn quyết định xua quân
bắc tiến. Vua Lê không ngăn nổi ư chí sắt thép của Thái Sư, cũng thân chinh
theo quân. Quân Lê vượt núi Tam Điệp tiến vào huyện Yên Mô. Tướng tiên phong
Dương Chấp Nhất tiến quân chiếm huyện dễ dàng. Chấp Nhất lập bản doanh khẩn
khoản mời Thái Sư đến quan sát địch t́nh.
Bấy giờ trời nắng gắt, Thái
Sư lên đài cao quan sát xong bước xuống, lưng áo nhễ nhại mồ hôi vui vẻ hài
ḷng cách dàn quân của viên tướng tiên phong. Chấp Nhất mời Thái Sư vào quân
doanh, lệnh lính bổ dưa mời Thái Sư giải khát.
Thái Sư trở về hành dinh
thấy người nôn nao mỏi mệt, bụng quặn đau, muốn ói mửa, vă mồ hôi nhưng cố
chịu không rên la, người cứ lịm dần. Quan Thái Y chẩn đoán bị ngộ độc nặng
khó qua khỏi. Trịnh Kiểm gọi Nguyễn Hoàng ra ngoài nói nhỏ:“Thầy chắc chắn
bị Dương Chấp Nhất đánh thuốc độc. Từ lâu tôi vẫn ngờ tên này gian dối nhưng
thầy cả tin giao quân cho hắn. Cậu dẫn ngàn quân kéo đi bắt giữ hắn ngay.
Mọi việc ở đây có tôi liệu.”
Nguyễn Hoàng đi ngay trong
đêm. Đến Yên Mô, quân sĩ cho biết tướng tiên phong đă rời trại từ xế trưa,
chưa thấy trở về. Nguyễn Hoàng trở về ngay hành dinh. Thái Sư Nguyễn Kim đă
từ trần khoảng nửa đêm. Nguyễn Uông giận dữ nghiến răng trợn mắt, thề bắt
bằng được Dương Chấp Nhất chặt đầu moi gan tế phụ thân. Trịnh Kiểm khuyên
Uông b́nh tĩnh, bàn với vua Lê giữ kín tin Thái Sư mất e ḷng quân rúng
động, tổ chức pḥng thủ sợ quân Mạc lợi dụng tấn công. Kiểm bàn với Nguyễn
Uông và Nguyễn Hoàng bí mật khẩn đưa thi hài phụ thân về quê nhà, làng Gia
Miêu huyện Tống Sơn, chờ đại quân rút về rồi mới phát tang. Uông và Hoàng
lên đường ngay. Vài hôm sau, quân Lê rút lui lập pḥng tuyến tại núi Tam
Điệp. Vua Lê và Trịnh Kiểm yên tâm trở về Tống Sơn lo tang lễ.
Vua Lê bàn với Trịnh Kiểm
Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng. Ư vua muốn tổ chức tang lễ Thái Sư long trọng
theo nghi thức đế vương. Vua nói:
-Đối với nhà Lê, Thượng Phụ
công lao trời biển thế gian khó sánh. Ḷng trẫm tôn kính xem người như cha,
nay táng người theo nghi thức dành cho bậc đế vương tưởng không có ǵ quá,
mà triều thần trên dưới vui ḷng, cũng là dịp cuối trẫm tỏ tấm ḷng kính
trọng báo đáp.
Nguyễn Uông phân vân chưa có
ư kiến ǵ. Nguyễn Hoàng nói:
-Tạ ơn bệ hạ chiếu cố. Thân
phụ thần lúc sinh tiền vốn tính giản dị. Có lần người chỉ cuộc đất trên núi
Thiên Tôn nói:“Con nh́n rặng núi kia, mạch núi như chuỗi ngọc nổi đúng mười
hai ngọn từ huyện Thạch Thành kéo xuống. Tả hữu núi non bao bọc, lại có suối
như rồng lượn đổ xuống Tống Giang. Mai sau thầy mệnh một, các con táng thầy
ngay chỗ ấy. Đây mới đúng huyệt trường, có tiền án hậu trầm, tả long hữu hổ.
Tang lễ cần đơn sơ, chớ quá rườm rà tốn phí, nhọc công sức quần thần văn vơ
bá quan cũng như quân sĩ ”. Nay ta bày vẽ trái ư người, e vong hồn người nơi
suối vàng chẳng được b́nh yên.
Vua muốn phản bác. Trịnh
Kiểm nói:
-Thần học lễ nghi, sách dậy
mỗi khi hoàng đế băng hà, từ trên xuống dưới, từ quan lại đến quân sĩ, kể cả
hàng thứ dân cũng phải thụ tang. Nước chỉ có một vua, nay ta làm vậy là trái
phép nước, chẳng khỏi tiếng đời dị nghị. Bệ hạ nên châm chước sao cho hợp
lẽ.
Bàn bạc măi, cuối cùng vua
chỉ xin được đội tang, đích thân dâng tên hiệu và tên thụy cho Thái Sư. Mọi
người bằng ḷng.
Ngày lễ thành phục, con cháu
tụ tập trước linh cữu, khăn lượt đổi khăn sô, áo thâm thay áo trắng phủ phục
khóc lóc. Vua Lê cũng mặc tang phục, bá quan văn vơ không ai bảo ai đồng
loạt đội khăn tang, ngay dân huyện Tống Sơn nhiều kẻ cũng mặc tang phục.
Toàn huyện một mầu trắng lẫn tiếng than khóc thảm thương. Người ta buộc khăn
tang cả trên rặng soan, khóm trúc trước nhà Thái Sư.
Vua Lê phong tặng Thái Sư là
Chiêu Huân Tĩnh Công, tôn thụy Trung Hiến. Đích thân vua đọc lời xưng tụng
công đức...” Thượng Phụ khuất núi, ḷng trẫm xót xa, bách quan đau buồn,
thần dân nhỏ lệ, vật ḿnh than khóc. Công đức Thượng Phụ như biển trời không
tả hết bằng lời. Nay trẫm tặng phong tôn thụy, kính mong anh hồn nhận mỹ
hiệu. Cầu cho non sông măi măi sáng soi nhật nguyệt, muôn đời bền vững.”
Đám tang đến núi Thiên Tôn
lúc quá ngọ. Trời mờ ảm đạm, gió hiu hiu, mây ch́ vần vũ càng lúc càng
thấp... Lễ hạ huyệt vừa xong, trời bỗng sấm chớp, gió giật đùng đùng bụi đất
mù mịt. Mọi người kinh hăi chạy băng xuống núi. Mưa bắt đầu nhẹ hạt rồi nặng
dần, những gịng nước đổ như thác phũ phàng giăng kín trời, người không nh́n
rơ mặt nhau. Bỗng có tiếng nổ ầm ầm vang tự trong núi như động đất, những
tảng đá lớn tự đỉnh ào ào lăn xuống xô cây cối bật gốc ngă rạp. Có người
thấy ngôi mộ Thái Sư như chẻ hai, trong phút chốc bị hàng ngàn tảng đá lấp
kín. Núi Thiên Tôn đổi dáng, từ h́nh hổ ngồi nay trông như rồng cuộn, rồng
như muốn vươn ḿnh bay về phương nam. Con cháu Thái Sư sau này đến viếng mộ
phần tổ phụ, chỉ quỳ hướng về núi dâng hương, không biết ngôi mộ thật sự đă
táng nơi nào...
Tṛn năm sau, dân làng Gia
Miêu x́ xào bàn tán chuyện anh nông dân nghèo khổ ở cuối thôn bỗng dưng khá
giả. Từ một người không có đất cắm dùi bỗng có nhà ba gian, tậu vài sào
ruộng lẫn trâu cày. Có người ṭ ṃ hỏi, nông dân thực thà kể:“Một hôm vào
rừng đẵn củi tôi bỗng gặp khách lạ. Khách cưỡi ngựa trắng, phi chầm chầm
quanh ngọn Thiên Tôn như có ư t́m kiếm cái ǵ.
Hai ngày tôi ở nhà, đến ngày
thứ ba vào rừng lại gặp khách. Thấy tôi, khách tần ngần một lúc, tiến về
phía tôi hỏi han. Tôi nhận ra khách nói tiếng nước ta không rành rẽ. Sau khi
hỏi dăm câu chuyện nắng mưa vớ vẩn, khách vào đề hỏi bấy lâu có ai táng ngôi
mộ trên núi. Tôi kể khách nghe ngôi mộ Thái Sư Nguyễn, chuyện giông băo vùi
lấp mộ huyệt. Nghe xong mặt khách biến sắc, té nhào xuống ngựa. Thương khách
một ḿnh, tôi đỡ khách lên ngựa, buộc cẩn thận đưa về nhà. Nửa đêm khách
tỉnh, khóc nói: Ta với ngươi cơ duyên gặp gỡ nên tỏ thật. Ta từ phương bắc
xuống, được thần nhân chỉ ngôi đại huyệt tại núi Thiên Tôn, hàm rồng cứ năm
trăm năm mới mở một lần. Không ngờ họ Nguyễn tốt phúc được trời dành chỗ. Ta
tính sai hẳn một năm đành ôm hận, dứt kiếp ở đây...
Khách nghẹn ngào khóc ngất.
Lát sau tiếp: Ta mang theo cái tráp, trong có liễn sành niêm kín, ngươi chớ
mở ra. Sau khi ta chết, nhớ chôn ta cùng với liễn ngay chân núi, cách gốc đa
phía tây khoảng ba mươi trượng... Ta cúi lạy cảm ơn người trước. C̣n tài sản
của ta, xin tặng người đền đáp một tấm ḷng.
Khách nói xong thở hắt rồi
chết. Tôi làm theo ư khách, mở tráp thấy có liễn sành niêm kín, dưới có bản
đồ vẽ núi non chi chít. Lần xuống đáy tráp thấy gói giấy bạc. Mở ra đếm được
mười lạng vàng ṛng...”
