DÂN TỘC VIỆT NAM KHÔNG CẦN THẮP ĐUỐC ĐI T̀M TỰ DO, DÂN CHỦ, NHÂN
QUYỀN Ở WASHINGTON, MOSCOW, PARIS, LONDON, PÉKING, TOKYO. ĐÓ LÀ CON
ĐƯỜNG CỦA BỌN NÔ LỆ VỌNG NGOẠI LÀM NHỤC DÂN TỘC, PHẢN BỘI TỔ QUỐC, ĐĂ
ĐƯA ĐẾN KẾT THÚC ĐAU THƯƠNG VÀO NGÀY 30 - 4- 1975 ĐỂ LẠI MỘT XĂ HỘI
THẢM HẠI,ĐÓI NGHÈO, LẠC HẬU Ở VIỆT NAM GẦN NỬA THẾ KỶ NAY. ĐĂ ĐẾN LÚC QUỐC
DÂN VIỆT NAM PHẢI DŨNG CẢM, KIÊN QUYẾT ĐỨNG LÊN GIÀNH LẠI QUYỀN QUYẾT ĐỊNH
VẬN MẠNG CỦA ĐẤT NƯỚC.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Trên nguyệt san Tin Sách của Trung Tâm Văn Bút
Việt Nam số 44, tháng 2-1966, ông Vũ Hạnh được dành 4 trang để điểm cuốn tiểu
luận Tiếp Nối của Trần Thanh Hiệp, do nhà Sáng Tạo xuất bản. Ở đoạn kết bài đó,
ông Hạnh viết:
"Không có một cái nội dung dân tộc cụ thể, mọi sự
đổi mới cũng sớm trở thành trừu tượng mâu thuẫn, và xa dân tộc. Trong bài Sự
thưởng ngoạn nghệ thuật bây giờ, tác giả quan niệm văn nghệ không c̣n chọn lấy
đối tượng trong đời sống dân tộc, không dựa theo một cảm quan dân tộc mà chỉ căn
cứ vào sự suy luận chủ quan của người văn nghệ, và độc giả phải t́m thấy bổn
phận t́m hiểu tác giả như là đối tượng của ḿnh. Đó là một sự đảo ngược, và sự
đào ngược như thế chính là một thứ quan niệm vay mượn từ những sinh hoạt phân ly
trầm trọng của một xă hội Tây Phương. Cho nên nghệ thuật bây giờ mà tác giả đem
hết t́nh biện hộ, không c̣n vay mượn ǵ ở truyền thống của dân tộc nữa, như tác
giả viết: "Sỏ dĩ nghệ thuật bây giờ lay động người thưởng ngoạn nhiều bởi v́ nó
đă thực sự ly khai được với nghệ thuật trước nó" (trang 54). Thiết tưởng dù có
đổi mới bao nhiêu, văn học nghệ thuật cũng phải là sự Tiếp Nối. Khi đă thật sụ
ly khai là đă chối bỏ, và đă chối bỏ là đă bắt đâu lạc lơng. Cũng như về thơ tự
do, dù tác giả và bạn hữu có biện luận đến bao nhiêu cái thực tại ấy hiện nay
cũng đang suy ṃn rơ rệt. Nó không "lớn mạnh một cách hiển nhiên" như tác giả đă
xác nhận theo ḷng tin tưởng của ḿnh, ở đoạn cuối bài, bởi v́ trong khi khai
sanh ra lối thơ đó, những nhà thơ của chúng ta cũng chỉ căn cứ vào sự chủ quan
nhiều hơn là vào thực tại dân tộc. Qua những lư lẽ phân tích, người ta chỉ thấy
tác giả đề cập đến phần kỹ thuật mà không xác định thật rơ yếu tố nồng cốt cấu
thành ra nó, là một kêu đ̣i của xă hội thực sự hiển nhiên.
Không, xă hội chúng ta đang sống không hề biến
thể theo nghĩa đổi mới mà chính trong nhiều địa hạt nó đang đi lại một cái ṿng
tṛn lẩn quẩn. Và thơ Tự Do hiện tại là con đẻ của lư trí nhất thời, đă bị lư
trí từ khước, và nếu nó c̣n tồn tại ở mức độ nào la nhờ nó được nuôi dưỡng ở
ḷng tự ái nhiều hơn."
Ở đây tôi không bàn ǵ đến cuốn Tiếp Nối, cũng
như đến thái độ của Trần Thanh Hiệp trước các vấn đề văn học nghệ thuật, nhưng
tôi sẽ nói về thái độ của ông Vũ Hạnh, trong vài nhận định về nghệ thuật. Tôi
không phải là một người suy nghĩ về văn học nghệ thuật. Vấn đề văn nghệ và nội
dung dân tộc do đó không phải là vấn đề cần thiết đối với một người làm thơ,
viết văn. Tôi là một người làm thơ, viết văn, nghĩa là không sống trong sinh
hoạt văn nghệ như một người biên chép những tác phẩm đă hoàn thành, mà hoàn
thành những tác phẩm. Do đó không bao giờ tôi bận tâm về vấn đề gọi là nội dung
dân tộc, nhất là lại "nội dung dân tộc cụ thể" như ông Hạnh viết. Hạn định một
nội dung dân tộc trong việc sáng tác là lối hạn định của một thứ cán bộ, không
phải của một nhà văn. Mang dân tộc ra để nhận định về một vấn đề nghệ khuất là
tác phong của các ánh đèn dầu cho văn nghệ hơn là một nhà đọc sách. Ông Hạnh
viết: "Không có một cái nội dung dân tộc cụ thể, mọi sự đổi mới cũng sớm trở
thành trừu tượng mâu thuẫn và xa dân tộc". Tôi không biết ông Trần Thanh Hiệp
đặt vấn đề văn nghệ dân tộc ra sao, và ví dụ là có, th́ tôi không cần biết, nếu
không muốn nói thêm là ông Hiệp đă không nhân danh văn nghệ khi nói tới điều đó.
Ông cũng nhân danh một tư cách ǵ đó tương tự như
tư cách một thứ cán bộ khi ông nói đến văn nghệ dân tộc. Văn nghệ của người Việt
Nam là văn nghệ của Dân Tộc Việt Nam. Đặt vấn đề dân tộc trong văn nghệ chỉ là
việc làm của những anh ở ngoài văn nghệ, hay muốn dựa dẫm vào văn nghệ, như anh
lùn cạnh nhà thờ Đức Bà dựa dẫm vào ḷng bác ái của kẻ ngoan đạo.
Anh ta chỉ có thể sống được khi tiếng chuông nhà
thờ c̣n đổ. Anh ta cần người ngoan đạo. Nhưng người ngoan đạo không cẩn nh́n
thấy anh lùn mới biết là ḿnh đang đi nhà thờ. Tôi không thấy có cái ǵ gọi là
trừu tượng mâu thuẫn khi đọc một truyện ngắn "không có một cái nội dung dân tộc
cụ thể". Ông Hạnh c̣n viết "Cho nên NGHỆ THUẬT Bây GIỜ mà tác giả (tức T. T.
Hiệp) đem hết t́nh biện hộ, không c̣n vay mượn ǵ ở truyền thống của dân tộc
nữa." Nói vay mượn tức là nói cái này vay mượn cái kia, hay là cái này ở ngoài
cái kia. Như thế là đặt văn nghệ như một thứ ǵ đó tự nó ở ngoài dân tộc, và
muốn có truyền thống dân tộc, nó phải vay mượn. Tôi nghĩ không một nhà văn nhà
thơ VN nào có tự ty là ḿnh phải vay cái này, vay cái kia của truyền thống dân
tộc mới hoàn thành được một tác phẩm văn nghệ. Những người có tự ty ấy vốn thật
sự hắn ở ngoài văn nghệ, và thèm muốn được chấp nhận như có ở đây ở Việt Nam, có
nghĩ đến Việt Nam, văn nghệ Việt Nam. Đặt vấn đề ấy ra là bởi v́ hắn không có
chủ quan của người sáng tác: hắn đi vào sáng tác bằng lối suy nghĩ. Người sáng
tác đích thực là người nghĩ trong tác-phẩm-đă-hoàn-thành, chứ không phải sáng
tác theo một hạn định nào đó (v́ hạn định ấy sẽ được chấp nhận như một lẽ đương
nhiên), Ngươi làm văn nghệ là kẻ duy nhất có quyền quyết định về văn nghệ, và
vấn đề của văn nghệ nằm ở trong nó chứ không nằm ở trong một đối tượng nào khác.
Có một ngh́n thứ nội dung nhưng chỉ có 1 thứ văn nghệ. Chính khí ca, không phải
là văn nghệ. Mười Điều Tâm Niệm, không phải là văn nghệ. Đặt đối tượng dân tộc
cho văn nghệ cũng như đặt đối tượng học tṛ cho nhà giáo.
Người làm văn nghệ không bao giờ sợ bị đuổi, bởi
v́ hắn tự chọn đối tượng theo chủ quan - như tôi chỉ làm thơ về tôi thôi - chứ
không phải đối tượng chọn hắn. Vậy đối tượng của văn nghệ là thuộc quyền người
văn nghệ, do sự chi phối của người văn nghệ hắn làm chủ một thế giới theo quyền
năng và cung cách của một Hoàng Đế, một nhà độc tài, không cần do dân bầu: hắn
hoàn toàn tuyệt đối, hoặc sống hoặc chết, nhưng không cần ve văn ai chỉ để thu
lấy một số phiếu vừa đủ để đứng ở đó. Nội dung này nọ chỉ là việc nḥm ngó từ
ngoài tới. Trong bài Tùy Bút cho một thi sĩ, Nghệ Thuật số 12, tôi đă nói về
điều này.
Ông Trần Thanh Hiệp cũng bàn về chủ quan của
người văn nghệ, và cho rằng độc giả cần nh́n tác giả như một đối tượng. Ông Vũ
Hạnh cho rằng đó "chính là một thứ quan niệm vay mượn từ nhũng sinh hoạt phân ly
trầm trọng của một xă hội Tây Phương".
Tôi không biết xă hội Tây Phương, dù là một xă
hội Tây phương nào đó thôi, nó như thế nào. Nó phân ly cái ǵ, với cái ǵ, nhưng
theo tôi hiểu, ông Vũ Hạnh muốn chỉ sự phân ly giữa cuộc sống của người này với
người ta. Cũng theo tôi hiểu, ông Vũ Hạnh muốn, người viết phải "dựa theo một
cảm quan dân tộc" để đến với người đọc. Cảm quan dân tộc ở đây không phải lá
tinh thần mà là số lượng: cảm quan của đa số. Ông Hạnh muốn tác phẩm là một thứ
cửa ngơ cộng đồng để nhiều người cùng có thể tới đó, tụ họp ở đó - thay v́ các
tác giả của nghệ thuật bây giờ muốn có một sinh hoạt phân ly, theo ư ông Hạnh.
Nếu mươi người đọc 1 cuốn sách cùng có một thứ "cảm quan dân tộc" - như lũ học
tṛ cùng nhận được một lời giảng - th́ cuốn sách đó chỉ là một thứ ca dao bằng
văn xuôi - một thứ Thạch Sanh Lư Thông tuyển tập tựa như tác phẩm Vượt Thác mà
thôi. Cuốn sách không phải là một sân khấu cùng một lúc đón nhận bởi đám đông.
Nó đến với từng người trong nhiều hoàn cảnh. Nó là sinh hoạt phân ly.
Tất cả là sinh hoạt phân ly, kêu gọi cộng đồng
không phải là công việc người văn nghệ: người văn nghệ kêu gọi mỗi người sống
lấy ḿnh mà thôi. Kêu gọi cộng đồng là công việc của kẻ đă được sống sót v́ ḷng
thương của kẻ khác, như anh lùn cạnh nhà thờ Đức Bà được sống bởi các con chiên.
Ông Vũ Hạnh viết: "dù có đổi mới bao nhiêu, văn
học nghệ thuật cũng phải là sự tiếp nối."
Tôi không thể nào quan niệm được rằng văn học
nghệ thuật là sự tiếp nối. Người cán bộ này có thể tiếp nối người cán bộ kia,
nhưng nhà văn này không thể tiếp nối nhà văn khác, nếu không lật ngược trở lại
bởi chúng không nhận lănh nhiệm vụ với ai, ngoài ḿnh ra. Quan niệm văn nghệ là
tiếp nối là một quan niệm có tính cách vui ích, công lợi, điều ḥa. Lối văn nghệ
ấy cũng cần phái có, chứng cớ là xă hội này, dù bao đổi mới, vẫn có ông Vũ Hạnh.
"Cũng như về thơ tự do, dù tác giả và bạn hữu có
biện luận đến bao nhiêu cái thực tại ấy hiện nay cũng đang suy ṃn rơ rệt... bởi
v́ khi khai sinh ra lối thơ đó, nhũng nhà thơ của chúng ta cũng chỉ căn cứ vào
sự chủ quan nhiều hơn là vào thực tại dân tộc"... Và thơ Tư Do hiện tại là con
đẻ của lư trí nhất thời, đă bị lư trí từ khước, và nếu nó c̣n tồn tại ở mức độ
nào là nhờ nó được nuôi dưỡng ở ḷng tự ái nhiều hơn".
Tôi không nghĩ rằng khi khai sinh lối thơ Tự Do,
những người như Thanh Tâm Tuyền, Tô Thùy Yên phải nghĩ đến cái gọi là thực tại
dân tộc. Thực tại là nơi sống của người văn nghệ, nhưng nó không cần thiết cho
Thơ, như liên hệ hữu ích hay liên hệ nguyên nhân cũng vậy. Tôi không cho rằng
TTT rất b́nh thản để tung ra một lời kêu thét. Nghĩ được như vậy chỉ có những
anh lùn cạnh nhà thờ Đức Bà. Ông Vũ Hạnh muốn tách rời Thơ Tự Do ra khỏi cuộc
sống hôm nay - dù đă 10 năm nó có mặt ở đây rồi. Cũng dùng những tiếng như nội
dung dân tộc cụ thể, cảm quan dân tộc và thực tại dân tộc, nhiều quá, nhưng bị
cáo vẫn hưỡn hưỡn đi qua đi lại và tự nó làm xấu hổ bọn phán xét. Ông muốn thơ
phải khách quan. Có cái ǵ ở đời lại khách quan, kể cả viên đá ở trong tay thằng
Ất thằng Giáp hay thằng Tư thằng Sửu? Mang khách quan ra nhận định một sáng tác
vặn nghệ chỉ có cách đẩy một vài thế hệ trong đó có cả một thế hệ ngu muội. Ông
dùng chữ các nhà thơ của chúng ta. Nghe lời đó, tôi cảm như nghe anh lùn cạnh
nhà thờ Đức Bà chúc tụng kẻ qua đường. Không cần thiết. Và người làm thơ không
là của ai hết. Tôi là thi sĩ của tôi thôi, bởi v́ tôi bất lực với đồng bào và
cảnh vật. Tôi không giúp ích xă hội này bằng một cán bộ được. Làm thơ mà nghĩ
đến thực tại xă hội - thực tại dân tộc - là làm vè thời đại. Ông Vũ Hạnh và
nghiệp đoàn cán bộ trong 10 năm nay phát giác được bao nhiêu thi sĩ qua tạp chí
Bách Khoa? Vai tṛ một người tự nhận là phê b́nh văn học, cộng tác thường xuyên
cửa một tạp chí, đă làm được ǵ trước những tài năng chưa xuất hiện, hay chỉ
sống nhờ vào những tài năng đă có? Bỏ qua những thứ ấy, tôi muốn bàn về quan
niệm thơ tự do là con đẻ của lư trí, đă bị lư trí từ khước. Lư trí phải từ khước
thơ, một thằng lùn cũng phải biết như vậy. Nói đúng hơn, biết bao nhiêu lư trí
sáng suốt trong bao nhiêu thế kỷ qua không được Thơ chấp nhận. Ông Hạnh nói Thơ
Tự Do là con đẻ của Lư Trí là chỉ muốn mang Thơ hàng phục lư trí. Tôi tưởng ở
VN, những người làm thơ tự do đều khước từ trước hết sự chấp hành lẽ phải trong
Thơ. Nó không chỉ nhận cái Sáng mà c̣n nhận cái Tối, nó nghi ngờ lư trí như nghi
ngờ những tên lùn. Người ta cũng không nghĩ ra thơ Tự Do như có kẻ đă ngồi nghĩ
ra niêm luật cho thơ đều vận khi người ta nghĩ phải làm thế này, thế kia không
phải từ cái nghĩ một đẩy tới cái nghĩ hai, mà v́ thấy thực tại là khốn khổ, thấy
thơ trước nó là ṃn mỏi, và lao vào làm cho biến đổi đi, dù thân phận chỉ như
một hạt bụi trong guồng máy.
Kẻ nuôi dưỡng tự ái để sống không phải là kẻ được
đón nhận, có bạn hữu vây quanh, mà chính là kẻ cô độc và bị bỏ rơi. Thi sĩ Việt
Nam, dù cà mèng như thi sĩ Đoàn Thêm vẫn không bao giờ bị bỏ rơi hết. Dùng chữ
tự ái để chỉ những người làm thơ tự do hiện nay ông Vũ Hạnh đă phải dùng đến thứ
khí giới đè (hay để ??? chú thích của TQBT: chữ mờ quá, không đọc được) (*) hạ
nhất là ḷng ái ố của con người, dù rằng ông đang làm công việc của một người
thẩm định sách vở. Gọi nó là con đẻ của lư trí, ông Hạnh đă quên cách đây nhiều
năm, người ta kêu rằng không hiểu được thơ tự do trong khi ngày nay, ở bất cứ
một tờ nhật báo nào cũng có thơ tự do. Ông Hạnh có thể dùng chữ con đẻ của lư
trí vừa để chỉ Thơ Tự Do là một phát minh của sự suy tính, luận lư, vữa chỉ nó
là một cái ǵ phi Thơ. Tuy nhiên trong cả hai nghĩa đều là không đúng. Tôi chưa
thấy một thế hệ nào có thi ca giản dị như Thơ Tự Do, giản dị đến nỗi ai cũng
biết nói đến cách làm thơ tự do. Nếu thấy sự lổng chổng hay đa dạng của nó th́
không phải v́ đó là một cố t́nh rắc rối, mà là một cách nói hết sự thật, nghĩ
đến đâu viết đến đấy, nghĩ cái ǵ nói cái ấy, nghĩa là không sửa soạn, xếp đặt,
không cầu kỳ, lập dị: Thơ Tự Do đă giản lược từ ngữ đến chỗ nhẵn bóng nhất.
Cho đến bây giờ có kẻ chưa hiểu được Thơ Tự Do
chỉ v́ chưa ai dậy hắn cách đọc, cách ngâm, trong khi hắn cứ tưởng rằng đi vào
một bài thơ tự do cũng bằng cái lối đi vào một bài lục bát. Nếu có thứ thơ để
ngâm th́ có thứ thơ để đọc. Nếu có thứ thơ rủ rỉ th́ thầm th́ có thứ thơ để hát
lên, kêu lên, cử động cả chân tay mà diễn tả không phải là ngồi im, ủ rũ để ê a.
Tôi không thể nói cho ông Vũ Hạnh rơ những yếu tố
cấu thành thơ Tự Do. Tôi chỉ biết nó đă cấu thành rồi. Tuy nhiên, sinh lư của
thơ tự do ngày c̣n biến động, bởi v́ sau một thời gian thoát thai, nó c̣n nổi
trôi trong thế giới chưa xác định. Điều chắc chắn là sinh lư của nó là một sinh
lư tự do, sản phẩm của một cơi đời mới vừa dứt bỏ cái mặt đất phẳng ĺ.
Thơ Tự Do cũng có nhân vật. Nó muốn là một nhân
vật có bộ dạng riêng, và nhân vật thơ hôm nay không muốn chỉ làm kẻ hào hoa hay
nhàn tản, nó muốn là kẻ có bản chất biết nghi kỵ mọi điều, bao gồm khả năng của
một đời sống mỗi lúc một biến đổi và tan vỡ, làm đứa con hoang hơn là đứa con
cầu tự. Nó không thích hợp lẫn nhau v́ nó, nhân vật ấy, không chấp nhận là một
công dân trong một cộng đồng, nghĩa là không phải là kẻ phải làm những nhiệm vụ
xă hội mặc nhiên đổ lên đầu, mà muốn tự nó xây dựng lấy cái sống. Thơ Tự Do là
một quốc gia không có dân, hay là cái cây duy nhất mọc trong sa mạc...
Tôi có đọc ở đâu đó rằng mỗi thân xác có một số
khuyết đều nhau, mà những cơ quan có hai khuyết (như mũi, tai, mắt) thanh cao
hơn là những cơ quan có một khuyết. Bởi thế, tôi gọi người có tầm nh́n thấp là
anh lùn: ở thấp hắn không thấy được những khuyết thanh mà chỉ thấy được những
khuyết tục. Tôi tin đó không phải là điều hắn cố ư, thân phận một anh lùn, bất
toàn sống nhờ, không thể nào làm hơn được.
Viên Linh
(Nghệ thuật số 27)
Trích từ Thư Quán Bản Thảo số 68, Tháng 2-2016
(*) ĐÍNH CHÍNH:
“Tôi vừa đọc lại bài ḿnh viết đăng trên Nghệ
Thuật số 27 ra ngày 16.4.1966, cách đây đúng 50 năm, anh Trần Văn Phê mới cho
lên Học Xá hôm nay tháng 2.2016. Trong bài vừa lên người đánh máy có ghi chú là
‘có một chữ mờ quá không đọc được, ‘đe hạ hay đè hạ?’ Anh vui ḷng viết cho đúng
là “Đê hạ.”
- Từ Điển Hán Việt Đào Duy Anh (tr.262): Đê: Dưới
thấp, cúi xuống. Đê đầu là cúi đầu. Đê hạ: thấp hèn.
-Hán Việt Từ Điển Nguyễn Văn Khôn (tr. 270): Đê
thanh hạ khí: thấp tiếng, khúm núm, cử chỉ khi yết kiến người trên. Đê hạ: thấp
kém, thấp hèn.”
