NGƯỜI QUỐC GIA ĐẶT QUYỀN LỢI CỦA TỔ QUỐC VÀ DÂN TỘC LÊN BẢN
VỊ TỐI THƯỢNG CHỨ KHÔNG TRANH QUYỀN ĐOẠT LỢI CHO CÁ NHÂN, PHE NHÓM, ĐẢNG
PHÁI HAY BẦY ĐÀN TÔN GIÁO CỦA M̀NH.
NGƯỜI QUỐC GIA BẢO VỆ
LĂNH THỔ CỦA TIỀN NHẦN, GIỮ G̀N DI SẢN VĂN HÓA DÂN TỘC, ĐĂI LỌC VÀ KẾT HỢP
HÀI H̉A VỚI VĂN MINH VĂN HÓA TOÀN CẦU ĐỂ XÂY DỰNG XĂ HỘI VÀ CON NGƯỜI VIỆT
NAM PHÙ HỢP VỚI XU THẾ TIẾN BỘ CỦA NHÂN LOẠI.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Đó là hai câu thơ trong tác phẩm Chinh
Phụ Ngâm của Đặng Trần Côn do Phan Huy Ích dịch, từ điển tích Tô Tần làm
tướng quốc của sáu nước trong thời Chiến Quốc.
Chiến Quốc là một giai đoạn chiến tranh
thời Nhà Chu (1122TCN-256TCN), tưởng cũng nên lướt qua sử Trung Hoa, từ
huyền sử cho tới chính sử như sau:
Thiên Hoàng - 天皇
(trị v́ 18.000 năm)
Địa Hoàng - 地皇
(trị v́ 11.000 năm)
Nhân Hoàng - 人皇
(c̣n gọi là Thái Hoàng - 泰皇)
(trị v́ 45.600 năm).
Hoàng Đế (黄帝)
từ 2697 TCN
Chuyên Húc (顓頊)
Đế Khốc (帝嚳)
Đế Nghiêu (帝堯)
Đế Thuấn (帝舜)
Nhà Hạ 2205TCN-1783TCN trị v́ 422 năm
Nhà Thương 1783TCN-1134TCN trị v́ 649 năm
Nhà Chu 1134TCN-256TCN trị v́ 878 năm
Nhà Chu trước tiên đóng đô ở Cải Kinh,
sau dời đô về phía Đông tới Lạc Dương từ năm 772 TCN, nên nhà Chu chia
thành 2 thời kỳ Tây Chu từ 1134TCN-772TCN và Đông Chu từ 772TCN-256TCN.
Đông Chu v́ suy yếu nên các chư hầu tranh dành cương thổ, gây ra chiến
tranh nên chia thành hai giai đoạn từ năm 771TCN-403TCN gọi là Xuân Thu,
từ năm 403TCN-256TCN gọi là Chiến Quốc, sau Chiến Quốc là nhà Tần, do
Tần Thủy Hoàng Đế, dẹp tất cả chư Hầu thống nhất đất nước Trung Hoa.
Chính trong giai đoạn Chiến quốc này, nhà du thuyết Tô Tần đă để lại tên
tuổi ḿnh với thuyết hợp tung và Trương Nghi với thuyết liên hoành.
Tô Tần người Lạc Dương, đi về hướng đông
đến nước Tề học với Quỹ Cốc tiên sinh, bạn cùng học có Trương Nghi. Ông
làm biện sĩ, du thuyết một thời gian, hết tiền bạc trở về nhà bị anh,
em, chị dâu, em gái, thê thiếp chê cười khinh bạc.
Sau đó, ông quyết định t́m sách vở học
thêm để đạt chí nguyện, ông đă t́m thấy tinh hoa trong quyển Âm Phù sách
của nhà Chu, ông đóng cửa học trong một năm, khi đă thông thuộc bí
quyết, ông vay tiền lên đường du thuyết.
Trước tiên ông ra mắt Chu Hiển Vương,
nhưng các quần thần của nhà Chu cho rằng Tô Tần không có tài, không
dùng, ông đi sang hướng tây vào đất Tần, ra mắt Tần Huệ Vương, nhà Tần
vừa mới giết Thương Ưởng nên ghét biện sĩ, không dùng Tô Tần, ông lại
quay về hướng đông vào đất Triệụ. Triệu Túc Hầu cho con là Phụng Dương
Quân tiếp Tô Tần, nhưng Phụng Dương Quân không ưa nên không dùng Tô Tần,
ông rời đất Triệu đi lên hướng bắc vào đất Yên, ở đó gần một năm, có lúc
cùng khốn bên sông Dịch Thủy, sau cùng cũng được yết kiến vua Yên.
Tô Tần tŕnh bày với Yên Vân Hầu sở dĩ
Tần không đánh Yên là v́ phải vượt qua ngh́n dăm, vượt qua một số quận,
c̣n Triệu ở phương Nam giáp với Yên. Tần đánh Yên là đánh ngoài ngàn dặm
c̣n Triệu đánh Yên là đánh trong trăm dặm, nên nước Yên không cần chống
giữ Tần mà cần kết thân và hợp tung với Triệu th́ nước Yên khỏi phải lo.
Yên Vân Hầu nghe theo, cấp cho Tô Tần xe,
ngựa, vàng, lụa để đi trở lại Triệu thuyết cho vua Triệu theo thuyết hơp
tung. Lúc này Phụng Dương Quân đă chết, nên Tô Tần được yết kiến Triệu
Túc Hầu, vua Triệu nghe theo sắm xe tốt cho vàng ngọc, gấm vóc để ước
hẹn chư hầu.
Lúc này thiên tử nhà Chu ban phần thịt tế
vua Văn, vua Vũ cho Tần Huệ Vương. Huệ Vương sai quan Tê Thủ đánh Ngụy,
bắt tướng Ngụy, lấy đất Diệu Âm lại muốn kéo quân sang miền đông, Tô Tần
sợ quân Tần kéo sang đánh nước Triệu bèn lập mưu để đưa Trương Nghi vào
Tần.
Trương Nghi người nước Ngụy, bạn với Tô
Tần khi cùng học với Quỷ Cốc tiên sinh. Tô Tần tự cho ḿnh kém hơn
Trương Nghi, Trương Nghi học xong đi du thuyết trong thiên hạ, nhưng
chưa được ai dùng. Tô Tần bèn sai môn hạ gợi ư cho Trương Nghi đến nước
Triệu nhờ Tô Tần giúp đỡ.
Khi Trương Nghi đến, Tô Tần dặn người nhà
giữ Trương Nghi vài hôm, không cho đi đâu rồi mới tiếp, nhưng để ngồi
dưới thềm, cho ăn cơm với bọn tôi tớ và nói với Trương Nghi:
- Tài năng như ngươi mà lại để khốn nhục
thế à ? Ta không phải không thể nói cho ngươi được giàu sang, nhưng
ngươi không đáng được dùng!
Bèn từ tạ đuổi đi.
Trương Nghi nghĩ tưởng Tô Tần là bạn cũ
mới đến nhờ, không ngờ bị đối xử tàn tệ, tức giận, nghĩ không có nơi nào
đáng tôn thờ, chỉ có nước Tần mới có thể đánh Triệu, nên đi về Tần.
Trương Nghi đi rồi, Tô Tần bảo môn hạ
thân tín của ḿnh:
- Trương Nghi là hiền sĩ trong thiên hạ,
ta không bằng. Nay ta được dùng trước, ta muốn Trương Nghi được tin
dùng, cầm quyền bính ở Tần. Ta làm nhục ông ta, để ông ta quyết chí lập
thân, nhưng ông ta nghèo, ta sợ v́ vậy mà hỏng việc, ta muốn ngầm giúp
ông ta, vậy ngươi phải theo giúp, cung cấp cho ông ta mọi thứ cần dùng,
như thế mới được việc.
Rồi Tô Tần bàn với Triệu vương cấp tiền
của, ngựa xe cho người theo giúp Trương Nghi, người ấy kết thân dần dần
với Trương Nghi, cấp tiền bạc, ngựa xe những thứ Trương Nghi cần đến,
nhờ vậy Trương Nghi mới được yết kiến Tần Huệ Vương, Tần Vương phong cho
quan chức, cùng vua bàn mưu đánh chư hầu.
Thấy nhiệm vụ của ḿnh đă xong, môn hạ
của Tô Tần bèn từ giả Trương Nghi. Trương Nghi nói:
- Nhờ ông tôi mới hiển đạt, tôi sắp báo
ơn sao ông lại bỏ đi ?
Người kia nói:
- Không phải tôi biết ngài đâu, biết
ngài là Tô Quân, Tô Quân lo Tần đánh Triệu hỏng mất điều ước hợp tung.
Lại cho rằng ngoài ngài ra không ai có thể nắm quyền bính nước Tần, cho
nên trêu tức ngài, rồi ngầm sai tôi theo hầu hạ, tư cấp cho ngài làm
trọn mưu kế của Tô Quân. Nay ngài đă được dùng, tôi xin về báo.
Trương Nghi nói:
- Than ôi! Thế là mắc mưu của Trương Quân
mà không biết, rơ ràng là ta không bằng Trương Quân. Ta lại mới được
dùng, làm sao nghĩ đến chuyện đánh Triệu được. Ông tạ ơn Tô Quân hộ ta.
Trong thời c̣n Tô Quân, Nghi đâu dám nói chuyện đánh Triệu ? Vả lại Tô
Quân c̣n đó Nghi dám làm tṛ ǵ được ?
Sau đó, Tô Tần tiếp tục du thuyết, đến
nước Hàn, Tuyên Huệ Vương đồng ư nghe theo, rồi Ngụy Vương, Tề Tuyên
Vương, cuối cùng là Sở Uy Vương.
Các nước hợp tung gồm có: Yên, Triệu,
Hàn, Ngụy, Tề, Sở. Tô Tần cầm đầu hợp tung, làm Tể tướng sáu nước, trên
đường về báo cáo cho Triệu Vương phải đi qua Lạc Dương kinh đô nhà Chu,
cũng là quê nhà của ông. Chư hầu phải đem ngựa xe đi đón, Chu Hiển Vương
sai sửa dọn đường cho quân ra ngoài thành ủy lạo Tô Tần.
Anh, em, vợ, chị dâu không dám ngẩng mặt
nh́n Tô Tần, khép nép chầu chực dâng thức ăn. Tô Tần cười nói với chị
dâu:
- Sao trước kia chị ngạo ngược mà bây giờ
cung kính như thế ?
Chị dâu khúm núp, không dám ngẩng mặt
lên, xin lỗi:
- V́ thấy chú có ngôi cao, của nhiều.
Tô Tần thở dài than:
- Cũng cái thân này, nhưng lúc phú quí
th́ họ hàng sợ hăi, khi bần tiện th́ họ hàng khinh rẻ, huống ǵ mọi
người? Vả lại, nếu ta có vài khoảnh ruộng gần thành Lạc Dương th́ làm
sao c̣n được đeo ấn tể tướng của sáu nước ?
Tô Tần lấy vàng cho họ hàng, bạn bè,
trước kia khi sang Yên có mượn của một người trăm quan tiền làm vốn, nay
lấy trăm nén vàng đền trả, ông báo đáp tất cả những người ḿnh đă mang
ơn lúc hàn vi, riêng có một người theo Tô Tần đến nay vẫn chưa được báo
đáp, bèn nói thẳng với Tô Tần. Ông đáp:
- Ta không phải quên ngươi đâu! Người
cùng ta đến nước Yên, hai ba lần ngươi muốn bỏ ta trên sông Dịch Thủy,
lúc bấy giờ ta khốn cùng, cho nên oán ngươi nhiều. V́ thế báo đáp ngươi
sau. Ngươi nay cũng được báo đáp.
Tô Tần sau khi giao ước với sáu nước hợp
tung, trở về báo với Triệu vương. Triệu Túc Hầu phong cho ông là Vũ An
Quân rồi tuyên bố ước thư cho Tần biết. Tần không dụng binh ra khỏi cửa
Hàm Cốc gây hấn các nước hợp tung trong mười lăm năm.
Sau Tần sai Tê Thủ lừa dối Tề, Ngụy cùng
Tần đánh Triệu để phá ước hợp tung.
Tề Ngụy đánh Triệu, Triệu Vương trách Tô
Tần, Tô Tần xin đi sứ Yên quyết làm hại Tề.
Tần Huệ Vương gả con gái cho thái tử nước
Yên. Yên Vân Hầu mất, thái tử lên thay là Yên Dịch Vương, nhân lúc nước
Yên có tang, Tề đánh chiếm mười thành của Yên. Khi Tô Tần đến Yên, Yên
Dịch Vương nói rằng trước kia có tiên vương giúp Tô Tần mới thi hành
được hợp tung, nay Tề phá ước lấy mười thành, yêu cầu sang Tề lấy lại
mười thành đó.
Tô Tần thuyết Tề Vương nghe theo trả lại
mười thành cho Yên. Có người nói xấu Tô Tần, ông ta là người tráo trở,
lo xoay trở bán nước, có thể làm loạn. Sợ có tội, Tô Tần quay về Yên,
Yên Vương không cho làm quan nữa. Ông phải uốn ba tấc lưỡi của ḿnh lại
được vua Yên phục chức cũ.
Tô Tần được Yên Dịch Vương hậu đăi, mẹ
Dịch Vương là vợ Vân Hầu tư thông với Tô Tần, Dịch Vương biết việc đó
nhưng lại càng hậu đăi hơn. V́ việc này, Tô Tần sợ bị giết bèn nói với
Yên Vương:
- Thần ở Yên khiến cho Yên không được
trọng, nhưng ở Tề th́ Yên sẽ được trọng.
Yên Vương đáp:
- Tùy ư tiên sinh.
Tô Tần giả vờ nói đắc tội với Yên nên
chạy sang Tề, Tề Tuyên Vương cho Tô Tần làm khách khanh. Tề Tuyên Vương
mất, Mẫn Vương lên ngôị, Tô Tần đề nghị chôn cất để tỏ ḷng hiếu, xây
nhà cao làm vườn rộng để tỏ dạ đắc ư. Đó là Tô Tần muốn phá hoại Tề để
giúp Yên. Yên Dịch Vương mất, Khoái Vương lên ngôi. Về sau nhiều đại phu
nước Tề tranh với Tô Tần để giành được sự tin yêu của vua, có người đâm
Tô Tần bị thương nặng nhưng không chết, Tề Mẫn Vương sai t́m nhưng không
t́m ra hung thủ. Lúc gần chết Tô Tần bày kế cho Tề Vương:
- Khi thần chết, dùng xe xé xác thần mà
rao ở chợ: “Tô Tần v́ Yên làm loạn ở Tề”. Như thế th́ thế nào cũng bắt
được hung thủ giết hại thần.
Tề Vương y lời cầu xin của Tô Tần, quả
nhiên hung thủ tự nhận ḿnh đă sát hại Tô Tần. Tề Vương bắt giết hung
thủ. Yên nghe biết chuyện nói:
- Tề Vương báo thù cho Tô Tần đến thế là
cùng!
Về sau việc vỡ lỡ ra, Tề Vương biết mưu
kế của Yên Vương và Tô Tần nên rất giận. Yên Vương lo sợ Tề.
Em của Tô Tần là Tô Đại, em của Đại là Tô
Lệ, thấy anh ḿnh vinh hoa phú quí cũng bắt chước học du thuyết, sau khi
Tô Tần mất, Tô Đại ra mắt Yên Vương đưa kế cho Yên Vương đưa con sang Tề
làm con tin cầu ḥa.
Tướng Yên là Tử Chi kết thông gia với Tô
Đại, muốn nắm quyền bính ở Yên, được Khoái Yên Vương tin dùng, sau
nhường ngôi cho Tử Chi.
Nhờ con của Yên Vương ở Tề, Tô Lệ được
làm quan ở Tề, sau Tề đánh Yên giết Tử Chi và Khoái, lập Chiêu Vương làm
vua nước Yên. Cuối cùng Tô Đại và Tô Lệ đều làm quan ở Tề được hậu đăi.
Sau Tô Đại sang Ngụy, bị Ngụy bắt, nhờ
vua Tề khuyên can Ngụy thả Tô Đại, Tô Đại sang Tống được tiếp đăi tử tế.
Lúc ấy Tề đánh Tống, trong cơn nguy cấp của nước Tống, Tô Đại viết thư
cho Yên Vương tŕnh bày lẽ thiệt hơn để phá Tề cứu Tống và Yên, Triệu.
Yên Chiêu Vương nghĩ chỉ có họ Tô luôn
luôn giúp Yên bèn viết thư mời Tô Đại trở về, Yên Vương hậu đăi, bàn mưu
tính kế đánh Tề. Tề Mẫn Vương phải chạy. Sau dó ít lâu Tần mời Yên Vương
phó hội nhưng Đại khuyên không nên đi.
Yên Vương sai Tô Đại đi các nước, để giao
ước với chư hầu hợp tung như thời Tô Tần, có nước theo, có nước không
theo, nhưng từ đó thiên hạ vẫn tôn kính ước tung của họ Tô. Tô Đại và Tô
Lệ danh tiếng trong chư hầu thời đó, sống lâu ở Yên cho đến chết.
Trương Nghi sau khi được Tần Huệ Vương
tin dùng, th́ Hàn đem quân xâm lấn Tần, Tần muốn đánh Hàn nhưng Tư Mă
Thác là Tổ phụ của Tư Mă Thiên xin đánh Thục, v́ lấy được Thục cương thổ
sẽ rộng ra dân giàu nước mạnh mới có thể làm bá chủ chư hầụ Tần Huệ
Vương nghe theo đánh chiếm Thục, nhờ vậy Tần hùng mạnh hơn.
Sau đó Trương Nghi hiến kế Tần cho con
tin sang Ngụy để tạo sự thân thiện, Ngụy dâng đất cho Tần, Tần Huệ Vương
phong Trương Nghi làm Thừa tướng, đổi tên là Thiếu Lương gọi là Hạ
Dương. Một năm sau Tần đánh lấy đất Thiểm. Hai năm sau, Trương Nghi đi
phó hội với Sở, Tề tại Khiết Tang. Nghi làm thừa tướng được 4 năm th́
tôn Huệ Vương làm “vương” ngang với vua nhà Chu. Trương Nghi thôi làm
Thừa tướng nước Tần sang làm tướng quốc nước Ngụy. Ở Ngụy, Trương Nghi
khuyến dụ cho Ngụy Vương thờ Tần. Do đó, Ngụy Ai Vương nghe theo bỏ ước
tung ḥa với Tần. Trương Nghi trở về Tần làm Thừa Tướng lại.
Được ba năm, Ngụy lại chống Tần trở lại
hợp tung, Tần đánh lấy đất Ngụy, năm sau Ngụy lại theo Tần. Tần muốn
đánh Tề. Tề và Sở hợp tung, Trương Nghi lại sang làm Thừa tướng nước Sở.
Sở Hoài Vương hậu đăi. Trương Nghi khuyên Sở Vương theo Tần th́ Trương
Nghi dâng cho sáu trăm dặm đất của ông được phong ở Thượng Ư, Trần Chẩn
can ngăn nhưng vua Sở không nghe làm theo Trương Nghi. Trương Nghi trở
về Tần nói với sứ của Sở là giao cho Sở chỉ có sáu dặm.
Sở Hoài Vương giận, cất binh đánh Tần.
Tần Tề họp lại đánh Sở, Sở thua phải cắt hai thành để ḥa với Tần. Tần
đ̣i đất Kiêm Trung, Sở Vương bằng ḷng với điều kiện phải giao Trương
Nghi cho Sở. Tần không muốn, sợ Trương Nghi sẽ bị Sở Vương giết, nhưng
Trương Nghi xin đi v́ biết Sở Vương yêu người thiếp Trịnh Tụ, Cận Thượng
là bạn của Trương Nghi ở Sở sẽ nói với Trịnh Tụ, Trịnh Tụ xin th́ Sở
Vương sẽ nghe theo mà tha cho Trương Nghi. Tần Huệ Vương đồng ư, Trương
Nghi đi sang Sở bị Sở Vương bắt bỏ tù, định giết nhưng nhờ Trịnh Tụ nói
Sở Hoài Vương nghe theo lại hậu đăi Trưong Nghi. Thời gian này Trương
Nghi được tin Tô Tần đă bị giết ở Tề.
Sở Hoài Vương nghe theo lời Trương Nghi
thân thiện với Tần, Trương Nghi rời Sở đến Hàn trước khi về Tần, ông
khuyến dụ Hàn đánh Sở để lấy đất Sở và làm vừa ḷng Tần, Hàn vương nghe
theo kế của Trương Nghi, Trương Nghi về Tần, Tần Huệ Vương phong cho năm
ấp gọi là Vũ Tính Quân, rồi sai đi phương đông gặp Tề Mẫn Vương.
Trương Nghi đi gặp Tề Mẫn Vương, rồi
Triệu Vương, rồi Yên Vương đă khéo thuyết các vị vương này nghe theo thờ
Tần bỏ hợp tung. Trương Nghi trở về Hàm Dương để báo cáo thành quả liên
hoành của ḿnh cho Tần Huệ Vương, nhưng Huệ Vương đă mất. Vũ Vương lên
ngôi, từ khi c̣n là thái tử Vũ Vương đă không ưa Trương Nghi, nay đă lên
ngôi lại có quần thần dèm pha:
- Chớ tin Trương Nghi. hắn chỉ
xoay trở bán nước để được người ưa. Nếu Tần c̣n dùng hắn nữa e thiên hạ
chê cười !
Các nước biết Trương Nghi không được Vũ
Vương trọng dụng nên bỏ liên hoành trở lại hợp tung.
Năm đầu Tần Vũ Vương các đại thần không
ưa, lại thêm Tề Vương rất oán ghét đă lầm kế của Trương Nghi, sợ bị
giết, nên Trương Nghi đưa ư kiến xin sang Lương để Tề có trả thù th́
đánh Lương, Tề Lương đánh nhau th́ Tần kéo quan đến kinh đô bắt ép nhà
Chu, lập nên nghiệp vương.
Tần Vương nghe theo, cấp ngựa xe cho
Trương Nghi đi đến Lương, Tề Mẫn Vương bèn cử binh đánh Lương. Lương
Vương sợ nên nhờ Trương Nghi tính kế để Tề lui binh.
Trương Nghi bèn cho môn hạ là Phùng Kỷ
sang Sở, nhân tiện sang Tề báo cho Tề Vương biết việc Tề đánh Lương là
kế của Trương Nghi, Tề trúng kế th́ vua Tần càng hậu đăi Trương Nghi và
Tề Lương đánh nhau th́ Tần sẽ đem binh vào kinh đô nhà Chu mà lập nên
nghiệp vương.
Tề Vương cho là phải, bèn ra lệnh thu
binh không đánh Lương nữa.
Trương Nghi làm tướng ở nước Ngụy một năm
rồi chết ở Ngụy năm 309TCN.
Vài nhận xét: Trong Sử Kư Tư Mă Thiên cho
rằng cả Tô Tần và Trương Nghi kẻ chủ thuyết hợp tung, người liên hoành
đều là gian trá nguy hiểm, Nhưng ông cũng để lời khen Tô Tần một người
xuất thân từ dân giả đă trở thành tướng quốc của sáu nước, ba anh em
danh tiếng lừng lẩy trong chư hầu thời bấy giờ.
Chúng ta thấy rằng Tô Tần trí đoán hơn
người, đưa Trương Nghi vào Tần làm Thừa tướng, hợp tung của ông những
mười lăm năm vững vàng, chết mà c̣n t́m ra được thủ phạm trả thù. Bước
vào con đường khanh tướng từ nước Yên, ông luôn bảo vệ Yên cho đến cuối
đời ḿnh. Quả là một con người xuất chúng, thủy chung.
Trương Nghi xây dựng nên liên hoành thành
công th́ Tần Huệ Vương chết, Vũ Vương không tin dùng, liên hoành không
được thực hiện, ông phải dụng kế chạy thoát thân sang Lương rồi về chết
ở đất Ngụy quê nhà.
Một lời khen chê của Tư Mă Thiên để lại
ngh́n thu c̣n tỏ rạng.
