Chinh Phụ Ngâm
412 câu thơ viết theo thể song thất lục bát, ta có thể chia ra làm 13 phần:
- Phần 1:
Nước nhà đang cơn biến loạn, làm trai phải tạm gác việc nhà để làm bổn phận với
đất nước theo tiếng gọi của non sông. Làm gái đành tạm nhận lấy kiếp sống truân
chuyên.
1- Thuở trời đất nổi cơn gió bụi,
Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên
Xanh kia thăm thẳm tầng trên.
V́ ai gây dựng cho nên nỗi này!
Trống Tràng Thành lung lay bóng nguyệt.
Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây
Chín tầng gươm báu trao tay,
Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh..
Nước thanh b́nh ba trăm năm cũ,
Áo nhung trao quan vũ, từ đây;
Sứ trời sớm giục đường mây,
Phép công là trọng, niềm tây sá nào.
Đường dong ruổi lưng đeo cung tiễn.
Buổi tiễn đưa ḷng bận thê noa.
Bóng cờ tiếng trống xa xa,
16- Sầu lên ngọn ải, oán ra cửa pḥng.
- Phần 2:
Giờ phút lên đường thân chinh ra biên ải. Người trai vốn gịng hào kiệt, với ư
chí kiên cường, quyết đem thân mà trả nợ núi sông.
17- Chàng tuổi trẻ vốn gịng hào kiệt.
Xếp bút nghiên theo việc đao cung.
Thành liền mong tiến bệ rồng.
Thước gươm đă quyết chẳng dong giặc trời,
Chí làm trai dậm ngh́n da ngựa
Gieo Thái sơn nhẹ tựa hồng mao,
Giă nhà, đeo bức chiến bào,
Thét roi cầu Vị, ào ào gió thu
Ng̣i đầu cầu, nước trong như lọc,
Đường bên cầu, cỏ mọc c̣n non.
Đưa chàng ḷng dặc dặc buồn,
Bộ khôn bằng ngựa, thủy khôn bằng thuyền
Nước trong chảy, ḷng phiền chẳng rửa.
Cỏ xanh thơm, dạ nhớ khó quên.
Nhủ rồi nhủ lại cầm tay.
Bước đi một bước giây giây lại dừng.
Ḷng thiếp tựa bóng trăng theo dơi,
Dạ chàng xa ngoài cơi Thiên san;
Múa gươm rượu tiễn chưa tàn,
Chỉ ngang ngọn giáo vào ngàn hang beo.
Săn Lâu lan rằng theo Giới tử;
Tới Man Khê bàn sự Phục Ba.
Áo chàng đỏ tựa ráng pha,
40- Ngựa chàng sắc trắng như là tuyết in.
- Phần 3:
Cảnh chia tay ngậm ngùi trong ḷng người chinh phụ. Có lẽ người đi ít buồn hơn
kẻ ở.
41- Tiếng nhạc ngựa lần chen tiếng trống,
Giáp mặt rồi phút bỗng chia tay!
Hà lương chia rẽ đường này,
Bên đường trông lá cờ bay ngùi ngùi.
Quân trước đă gần ngoài doanh Liễu
Kỵ sau c̣n khuất nẻo Tràng dương
Quân đưa chàng ruổi lên đường,
Liễu dương biết thiếp đoạn trường này chăng?
Tiếng địch thổi nghe chừng đồng vọng.
Hàng cờ bay trông bóng phất phơ.
Dấu chàng theo lớp mây đưa.
Thiếp nh́n rặng núi ngẩn ngơ nỗi nhà.
Chàng th́ đi cơi xa mưa gió,
Thiếp th́ về buồng cũ chiếu chăn.
Đoái trông theo đă cách ngăn,
Tuôn mầu mây biếc, trải ngần núi xanh
Chốn Hàm Dương chàng c̣n ngoảnh lại,
Bến Tiêu Tương thiếp hăi trông sang.
Khói Tiêu Tương cách Hàm Dương,
Cây Hàm Dương cách Tiêu Tương mấy trùng.
Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy,
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.
Ngàn dâu xanh ngắt một mầu.
64- Ḷng chàng ư thiếp ai sầu hơn ai?
- Phần 4:
Những tháng ngày gian khổ của chinh phu từ khi đi vào nơi gió cát.
65- Chàng từ khi vào nơi gió cát,
Đêm chăng này nghỉ mát phương nao?
Xưa nay chiến địa nhường bao!
Nội không muôn dặm xiết bao dăi dầu!
Hơi gió lạnh, người rầu mặt dạn,
Ḍng nước sâu, ngựa nản chân bon.
Ôm yên, gối trống đă chồn,
Nằm vùng cát trắng, ngủ cồn rêu xanh.
Nay Hán xuống Bạch thành đóng lại,
Mai Hồ vào Thanh Hải ḍm qua.
H́nh khe thế núi gần xa,
Đứt thôi lại nối, thấp đà lại cao.
Sương đầu núi, buổi chiều như giội,
Nước ḷng khe, nẻo suối c̣n sâu.
Năo người áo giáp bấy lâu,
Ḷng quê qua đó mặt sầu chẳng khuây.
Trên trướng gấm thấu hay chăng nhẽ?
Mặt chinh phu ai vẽ cho nên?
Tưởng chàng rong ruổi mấy niên,
Chẳng nơi Hăn hải th́ miền Tiêu quan.
Đă trắc trở đ̣i ngàn xà hổ
Lại lạnh lùng những chỗ sương phong,
Lên cao trông thức mây lồng,
88- Ḷng nào mà chẳng động ḷng bi thương.
- Phần 5:
Ḷng hy sinh của người trai nơi chiến trường rất nhiều ngay cả việc đem thân đền
nợ nước, da ngựa bọc thây.
89- Chàng từ sang đông nam khơi nẻo
Biết nay chàng tiến thảo nơi đâu?
Những người chinh chiến bấy lâu,
Nhẹ xem tính mệnh như màu cỏ cây
Nức hơi mạnh ơn dày từ trước;
Trải chốn nghèo, tuổi được bao nhiêu?
Non Kỳ mộ chỉ trăng treo,
Bến Ph́ gió thổi đ́u hiu mấy g̣.
Hồn tử sĩ gió ù ù thổi,
Mặt chinh phu trăng dơi dơi soi
Chinh phu tử sĩ mấy người,
Nào ai mạc mặt, nào ai gọi hồn?
Dấu binh lửa, nước non như cũ,
Kẻ hành nhân qua đó chạnh thương.
Phận trai: già ruổi chiến trường,
Chàng Siêu mái tóc điểm sương mới về.
Tưởng chàng trải nhiều bề nắng nỏ.
Ba thước gươm, một cỗ nhung yên.
Xông pha gió băi trăng ngàn,
Tên treo đầu ngựa, giáo lan mặt thành.
Áng công danh trăm đường rộn ră,
Những nhọc nhằn nào đă nghỉ ngơi,
Nỗi ḷng biết tỏ cùng ai?
112- Thiếp trong cánh cửa, chàng ngoài chân mây.
-Phần 6:
Người chinh phụ buồn cho cái kiếp sống cô đơn của ḿnh nhưng trong ḷng vẫn chan
chứa nỗi hẹn ḥ của ngày về gặp gỡ.
113- Trong cửa này, đă đành phận thiếp,
Ngoài mây kia, há kiếp chàng vay?
Những mong cá nước vui vầy,
Nào ngờ đôi ngả nước mây cách vời.
Thiếp chẳng tưởng ra người chinh phụ
Chàng há từng học lũ vương tôn?
Cố sao cách trở nước non,
Khiến người thôi sớm, thôi hôm những sầu.
Chàng phong lưu đương chừng niên thiếu,
Sánh nhau cùng gian dối chữ duyên;
Nỡ nào đôi lứa thiếu niên
Quan sơn để cách hàn huyên cho đành?
Thuở lâm hành, oanh chưa bén liễu.
Hỏi ngày về, ước nẻo oanh ca
Nay quyên đă giục oanh già.
Ư nhi lại gáy trước nhà líu lo,
Thuở đăng đồ mai chưa dạn gió
Hỏi ngày về chỉ độ đào bông,
Nay đào đă quyến gió đông
Phù dung lại đă bên sông bơ xờ.
Hẹn cùng ta: Lũng Tây nham ấy,
Sớm đă trông nào thấy hơi tăm?
Ngập ngừng lá rụng cành trâm,
Buổi hôm nghe dậy tiếng cầm xôn xao.
Hẹn nơi nao, Hán Dương cầu nọ.
Chiều lại t́m nào có tiêu hao:
Ngập ngừng gió thổi chéo bào
Băi hôm tuôn dẫy nước trào mênh mông.
Tin thường lại người không thấy lại,
Hoa dương tàn đă trải rêu xanh.
Rêu xanh mấy lớp xung quanh,
Sân đi một bước trăm t́nh ngẩn ngơ!
Thư thường tới, người chưa thấy tới,
Bức rèm thưa lần dăi bóng dương.
Bóng dương mấy buổi xuyên ngang.
148- Lời sao mười hẹn chín thường đơn sai?
-Phần 7:
Dù chồng đă đi xa, ngoài biên ải, chinh phụ vẫn làm tṛn bổn phận của người ở
lại.
149- Thử tính lại diễn khơi ngày ấy.
Tiền sen này đă nẩy là ba.
Xót người lần lữa ải xa,
Xót người nương chốn Hoàng hoa dặm dài.
T́nh gia thất nào ai chẳng có,
Ḱa lăo thân khuê phụ nhớ thương.
Mẹ già phơ phất mái sương,
Con thơ măng sữa, vả đương phù tŕ.
Ḷng lăo thân buồn khi tựa cửa
Miệng hài nhi chờ bữa mớm cơm.
Ngọt bùi thiếp đă hiếu nam,
Dạy con đèn sách, thiếp làm phụ thân
Nay một thân nuôi già, dạy trẻ,
Nỗi quan hoài mang mể biết bao.
Nhớ chàng trải mấy sương sao
Xuân từng đổi mới, đông nào có dư!
Kể năm đă ba tư cách diễn
Mối sầu thêm nǵn vạn ngổn ngang,
Ước ǵ gần gũi tấc gang,
Giăi niềm cay đắng để chàng tỏ hay.
Theo cung Hán thuở ngày xuất giá
Gương lầu Tần, dấu đă soi chung.
Cậy ai mà gửi tới cùng,
Để chàng thấu hết tấm ḷng tương tư.
Nhẫn đeo tay mọi khi ngắm nghía,
Ngọc cài đầu thuở bé vui chơi.
Cậy ai mà gửi tới nơi?
176- Để chàng trân trọng dấu người tương thân.
-Phần 8:
Vắng tin chồng đă lâu, chinh phụ cảm thấy ḷng ḿnh dâng lên nỗi lo âu.
177- Trải mấy xuân tin đi tin lại,
Tới xuân này tin hăy vắng không.
Thấy nhàn luống tưởng thư phong.
Nghe hơi sương, sắm áo bông sẵn sàng.
Gió tây nổi, không đường hồng tiện.
Xót cơi ngoài tuyết quyến, mưa sa.
Màn mưa trướng tuyết xông pha,
Nghĩ thêm lạnh lẽo kẻ ra cơi ngoài.
Đề chữ gấm phong thôi lại mở.
Gieo bói tiền tin dở c̣n ngờ.
Trời hôm tựa bóng ngẩn ngơ,
Trăng khuya nương gối bơ phờ tóc mai.
Há như ai hồn say bóng lẫn,
Bỗng thơ thơ thẩn thẩn như không.
Trâm cài, xiêm dắt thẹn thùng,
Lệch vừng tóc rối, lỏng ṿng lưng eo.
Dạo hiên vắng, thầm gieo từng bước.
Ngoài rèm thưa rủ, thác đ̣i phen.
Ngoài rèm, thước chẳng mách tin,
Trong rèm, dường đă có đèn biết chăng?
Đèn có biết, nhường bằng chẳng biết,
Ḷng thiếp riêng bi thiết mà thôi.
Buồn rầu nói chẳng nên lời,
Hoa đèn kia với bóng người khá thương,
Gà eo óc gáy sương năm trống,
Ḥe phất phơ rủ bóng bốn bên.
Khắc trời đằng đẵng bấy niên,
Mối sầu dằng dặc tựa miền bể xa.
Hương gượng đốt, hồn đà mê mải,
Gương gượng soi, lệ lại chứa chan.
Sắt cầm gượng gảy ngón đàn,
Dây uyên kinh đứt, phím loan ngại chùng,
Ḷng này gửi gió đông có tiện,
Ngh́n vàng xin gửi đến non Yên,
Non Yên dù chẳng tới miền.
212- Nhớ chàng đằng đẵng đường lên bằng trời
-Phần 9:
Tâm trạng người chinh phụ trong cảnh đợi chờ quá lâu. Cảnh vật chung quanh không
c̣n là gần gũi với nàng, ngay cả việc trang điểm cho ḿnh.
123- Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu,
Nỗi nhớ nhung đau đáu nào xong.
Cảnh buồn người thiết tha ḷng,
Cành cây sương đượm, tiếng trùng mưa phun.
Sương như búa bổ ṃn gốc liễu.
Tuyết nhường cưa xẻ héo cành ngô.
Giọt sương phủ bụi chim gù,
Sâu tường kêu vẳng, chuông chùa nện khơi.
Vài tiếng dế, nguyệt soi trước ốc,
Một hàng tiêu, gió thốc ngoài hiên.
Lá màn lay ngọn gió xuyên,
Bóng hoa theo bóng nguyệt lên trước rèm.
Hoa giăi nguyệt, nguyệt in một tấm,
Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông,
Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng,
Trước hoa dưới nguyệt trong ḷng xiết đâu,
Đâu xiết kể trăm sầu ngh́n năo.
Từ nữ công, phụ xảo đều nguôi,
Biếng cầm kim, biếng đưa thoi,
Oanh đôi thẹn dệt, bướm đôi ngại thùa,
Mặt biếng tô, miệng càng biếng nói
Sớm lại chiều, ḍi dơi nương song;
Nương song luống ngẩn ngơ ḷng.
Vắng chàng điểm phấn trang hồng với ai?
Biếng trang điểm ḷng người sầu tủi,
Xót nỗi chàng ngoài cơi trùng quan.
Khác ǵ ả Chức chị Hằng,
Bến Ngân sùi sụt cung trăng chốc ṃng.
Sầu ôm nặng, hăy chồng làm gối,
Mộng ôm đầy, hăy thổi làm cơm.
Mượn hoa, mượn rượu giải buồn,
Sầu làm rượu nhạt, muộn làm hoa ôi.
Gơ sênh ngọc mấy hồi không tiếng.
Ôm đàn tranh, mấy phím rời tay;
Xót người hành dịch bấy nay,
Dặm xa thêm mỏi, trắp đầy lại vơi.
Ca quyên ghẹo làm rơi nước mắt,
Trống tiều khua như đốt buồng gan.
Vơ vàng đổi khác dung nhan,
253- Khuê ly mới biết tân toan dường này.
-Phần 10:
Chinh phụ mơ thấy ḿnh đi bên chồng khắp mọi nơi. Đó vẫn là giấc mộng.
153- Nếm chua cay, tấm ḷng mới tỏ.
Chua cay này há có v́ ai?
V́ chàng, lệ thiếp nhỏ đôi,
V́ chàng, thân thiếp lẻ loi một bề.
Thân thiếp chẳng gần kề dưới trướng.
Lệ thiếp nào chút vướng bên khăn,
Duy c̣n hồn mộng được gần,
Đêm đêm thường đến Giang tân t́m người
T́m chàng thuở Dương đài lối cũ.
Gặp chàng nơi Tương phố bến xưa:
Xum vầy mấy lúc t́nh cờ,
Chẳng qua trên gối một giờ mộng xuân.
Giận thiếp thân lại không bằng mộng
Được gần chàng bến Lũng thành Quan.
Khi mơ, những tiếc khi tàn,
T́nh trong giấc mộng muôn vàn cũng không!
Vui có một tấm ḷng chẳng dứt.
Vốn theo chàng giờ khắc nào nguôi!
Ḷng theo nhưng chửa thấy người,
Lên cao mấy lúc trông vời bánh xe
Trông bến nam, băi che mặt nước,
Cỏ biếc um, dâu mướt màu xanh.
Nhà thôn mấy xóm chông chênh,
Một đàn c̣ đậu trước ghềnh chiều hôm.
Trông đường bắc, đôi cḥm quán khách,
Rườm rà cây xanh ngắt núi non;
Lúa thành thoi thóp bên cồn,
Nghe thôi ngọc địch véo von bên lầu.
Non đông thấy lá hầu chất đống.
Trĩ xập x̣e mai cũng bẻ bai,
Khói mù nghi ngút ngàn khơi,
Con chim bạt gió lạc loài kêu thương.
Lũng tây chẩy, nước dường uốn khúc,
Nhạn liệng không, sóng giục thuyền câu:
Ngàn thông chen chúc khóm lau,
Cách ghềnh thấp thoáng người đâu đi về.
Trông bốn bể chân trời mặt đất;
Lên, xuống lầu thấm thoắt đ̣i phen;
Lớp mây ngừng mắt ngại nh́n,
Biết đâu chinh chiến là miền Ngọc quan.
Gậy rút đất dễ khôn học chước,
Khăn gieo cầu nào được thấy tiên,
Ḷng này hóa đá cũng nên,
296- E không lệ ngọc mà lên trông lầu.
-Phần 11:
Chinh phụ có khi cũng mến tiếc tuổi xuân. Sợ tuổi trẻ sẽ qua nhanh mà chồng th́
chưa gặp. Không biết chàng có nhớ đến thiếp chăng?
297- Lúc ngoảnh lại ngắm màu dương liễu,
Thà khuyên chàng đừng chịu tước phong
Chẳng hay muôn dặm ruổi giong,
Ḷng chàng có cũng như ḷng thiếp chăng?
Ḷng chàng ví cũng bằng như thế,
Ḷng thiếp nàp dám nghĩ gần xa;
Hướng dương ḷng thiếp như hoa,
Ḷng chàng lẩn thẩn e tà bóng dương.
Bóng dương để hoa vàng chẳng đoái,
Hoa để vàng bởi tại bóng dương;
Hoa vàng hoa rụng quanh tường,
Trải xem hoa rụng đêm sương mấy lần?
Chồi lan nọ trước sân đă hái,
Ngọn tần kia bên băi đưa hương.
Sửa xiêm dạo bước tiền đường,
Ngửa trông xem vẻ thiên chương thẫn thờ.
Bóng Ngân hán khi mờ khi tỏ,
Độ Khuê triền buổi có buổi không.
Thức mây đ̣i lúc nhạt nồng,
Chuôi sao Bắc đẩu thôi đông lại đoài.
Mặt trăng tỏ thường soi bên gối,
Bừng mắt trông sương gội cành khô.
Lạnh lùng thay bấy nhiêu thu,
Gió mây hiu hắt trên đầu tường vôi.
Một năm một nhạt màu son phấn,
Trượng phu c̣n thơ thẩn miền khơi:
Xưa sao h́nh ảnh chẳng rời,
Bây giờ nỡ để cách vời Sâm Thương?
Chàng ruổi ngựa dặm trường mây phủ,
Thiếp dạo hài lối cũ rêu in.
Gió xuân ngày một vắng tin,
Khá thương lỡ hết mấy phen lương th́.
Xảy nhớ khi cành Diêu đóa Ngụy,
Trước gió xuân vàng tía sánh nhau;
Nọ th́ ả Chức, chàng Ngâu.
Tới trăng thu lại bắc cầu sang sông.
Thương một kẻ pḥng không luống giữ,
Thời tiết lành lầm lỡ đ̣i nau;
Thoi đưa ngày tháng ruổi mau,
Người đ̣i thấm thoắt qua mầu xuân xanh
Xuân, thu để giận quanh ở dạ.
Hợp ly đành buồn quá khi vui.
Oán sầu nhiều nỗi tơi bời,
Vóc bồ liễu dễ ép nài chiều xuân.
Ḱa Văn Quân mỹ miều thuở trước,
E đến khi đầu bạc mà thương.
Mặt hoa nọ gă Phan lang
Sợ khi mái tóc điểm sương cũng ngừng
Nghĩ nhan sắc đương chùng hoa nở,
Tiếc quang âm lần lữa gieo qua.
Nghĩ mệnh bạc, tiếc niên hoa!
Gái tơ mấy chốc hóa ra nạ ḍng
Gác nguyệt nọ mơ ṃng vẻ mặt,
Lầu hoa kia, phảng phất mùi hương.
Trách trời sao để nhỡ nhàng,
352- Thiếp rầu, thiếp lại rầu chàng chẳng quên.
-Phần 12:
Chinh phụ ước mơ ḿnh sống có đôi, chỉ như loài chim muông cũng thấy hạnh phúc
lắm rồi, mong rằng ḿnh c̣n trẻ măi và luôn gần gũi chồng.
353- Chàng chẳng thấy chim uyên ở nội?
Cũng dập d́u chẳng vội phân trương.
Chẳng xem chim yến trên rường,
Bạc đầu không nỡ đôi đường rẽ nhau.
Ḱa loài sâu hai đầu cùng sánh,
Nọ loài chim chắp cánh cùng bay.
Liễu, sen, là thức cỏ cây,
Đôi hoa cũng sánh, đôi dây cũng liền.
Ấy loài vật t́nh duyên c̣n thế,
Sao kiếp người nỡ để đấy, đây.
Thiếp xin về kiếp sau này,
Như chim liền cánh, như cây liền cành.
Đành muôn kiếp chữ t́nh đă vậy,
Theo kiếp này hơn thấy kiếp sau,
Thiếp xin chàng chớ bạc đầu,
Thiếp th́ giữ măi lấy màu trẻ trung.
Xin làm bóng theo cùng chàng vậy.
Chàng đi đâu cũng thấy thiếp bên;
Chàng nương vừng nguyệt phỉ nguyền,
372- Mọi bề trung hiếu thiếp xin vẹn tṛn.
-Phần 13 ( kết ):
Biết chồng đă ra đi v́ dân v́ nước, th́ c̣n ǵ mong hơn là ngày chinh phu trở về
trong khúc ca chiến thắng. C̣n ǵ hạnh phúc hơn khi vợ chồng sum họp và sống
trong vinh dự, thái b́nh với làng, với nước.
373- Ḷng hứa quốc tựa son ngăn ngắt,
Sức tư dân dường sắt trơ trơ.
Máu Thuyền Vu quắc Nhục Chi,
Ấy th́ bữa uống, ấy th́ buổi ăn.
Mũi đồng bác đôi lần hăm hở,
Đă ḷng trời ǵn giữ người trung.
Hộ chàng trăm trận nên công,
Buông tên ải bắc, treo cung non đoài.
Bóng kỳ xí giă ngoài quan ải,
Tiếng khải ca trở lại Thần kinh.
Đỉnh non kia, đá đề danh,
Triều thiên vào trước cung đ́nh dâng công,
Nước Ngân hán việt đồng rửa sạch,
Khúc Nhạc Từ giéo giắt lừng khen.
Tài so Tần, Hoắc vẹn tuyền,
Tên ghi gác Khói tượng truyền đài Lân,
Nền huân tướng đai cân rạng vẻ.
Chữ đồng hưu bia để ngh́n đông.
Ơn trên ấm tử, thê phong
Phân vinh thiếp cũng đượm chung hương trời.
Thiếp chẳng dại như người Tô phụ.
Chàng hẳn không như lũ Lạc Dương.
Khi về đeo quả ấn vàng,
Trên khung cửi, dám rẫy ruồng làm cao.
Xin v́ chàng xếp bào cởi giáp,
Xin v́ chàng dũ lớp phong sương.
V́ chàng tay chúc chén vàng,
V́ chàng điểm phấn đeo hương năo nùng.
Mở khăn lệ, chàng trông từng tấm,
Đọc thơ sầu, chàng thấm từng câu.
Câu vui đổi lấy câu sầu.
Rượu khà cùng kể trước sau mọi lời.
Sẽ rót vơi lần lần từng chén,
Sẽ ca lần ren rén từng thiên
Liên ngâm đối ẩm đ̣i phen,
Cùng chàng lại kết mối duyên đến già.
Cho bơ lúc xa sầu cách nhớ,
Giữ ǵn nhau vui thuở thanh b́nh.
Ngâm nga mong mỏi chữ t́nh,
412- Nhường này âu hẳn tài lành trượng phu.
