Trang ChủKim ÂuBáo ChíDịch ThuậtTự ĐiểnThư QuánLưu TrữESPN3Sport TVMusicLotteryDanceSRSB RadioVideos/TVLearningLịch SửTác PhẩmChính NghĩaVấn ĐềĐà LạtDiễn ĐànChân LưBBCVOARFARFISBSTác GỉaVideoForum

 

 

 

 

 

 

 

 

Không ǵ nguy hiểm hơn bạn bè ngu dốt; tôi thà có kẻ thù khôn.

Nothing is as dangerous as an ignorant friend; a wise enemy is to be preferred.

La Fontaine

 

 

BÀI NGHIÊN CỨU -THAM KHẢO

 

 

 

Những bước thăng trầm của công cuộc đổi mới

và những vụ “đánh đấm” “qui kết, chụp mũ”

của cánh bảo thủ và cơ hội chủ nghĩa.

 

Nguyễn Đăng Mạnh

 

 

 

 

 

Năm 1986, nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ VI chính thức phát động công cuộc đổi mới đất nước. Đời sống văn nghệ chưa bao giờ vui đến thế. Lúc nào cũng như sống trong hội hè. Đúng là không có ǵ sướng bằng dân chủ thật sự, được tự do nghĩ và nói thực sự.

 

Trần Độ lên thay Hà Xuân Trường phụ trách Ban văn hóa Văn nghệ trung ương. Hai ngày 6 và 7 tháng 10 năm 1987, tổng bí thư Đảng Nguyễn Văn Linh gặp gỡ các văn nghệ sĩ (4 Nguyễn Cảnh Chân). Lần đầu tiên giới văn nghệ sĩ được nghe những lời phát biểu đầy tính kích động tự do dân chủ ở một ông tổng bí thư Đảng Cộng Sản. Nào là “cởi trói”, “hăy tự cứu lấy ḿnh”, “không bẻ cong ng̣i bút”, “nh́n thẳng vào sự thật, nói thẳng sự thật”, “giờ không phải là lúc bón phân cho lúa, phải nhổ cỏ cho lúa có sức mọc lên”, “hồi phụ trách bí thư ở Sài G̣n, tôi đă làm chui nhiều việc đấy. Những anh em dưới quyền tôi sợ quá mỗi khi có Trung ương về thăm. Tôi nói với họ: Các anh cứ làm, nếu phải đi tù, tôi vào tù với các anh”, “hăy giải phóng cho con chim văn nghệ bay cao”..vv…

 

Những lời lẽ và khẩu khí ấy khiến mọi người không c̣n nghi ngờ ǵ ở chủ trương đổi mới thật sự của Đảng. Ông Nguyễn Văn Linh đích thị là Goócbachốp của Việt Nam rồi – chúng tôi lúc đó đều đinh ninh như thế.

 

Buổi trưa, tổng bí thư ngồi cùng bàn ăn với anh em, mỗi người một bát phở. Buổi tối lại cùng ngồi xem phim Tướng về hưu và Chuyện tử tế.

 

Hai ngày liền, ông Linh chỉ nói mấy câu mở đầu c̣n để cho anh chị em tha hồ phát biểu tự do. Toàn phê phán lănh đạo làm nhiều chuyện thậm vô lư. Chẳng hạn ái Vân thuật chuyện anh chị em sân khấu khổ cực như thế nào. Cấp phát th́ cấp áo, không cấp quần, tất rách không có để thay, khi biểu diễn phải đứng thế nào để che được phía chân đi tất rách. Trong khi người này biểu diễn trên sân khấu th́ người khác bán trà chén ở cửa rạp. Ca sĩ Xuân Thanh xưng hô bác cháu với ông Linh, vừa nói vừa khóc: “Đi thi quốc tế, lănh đạo không cho đi sớm để chuẩn bị, không cho tiền để bồi dưỡng bà giáo Liên Xô tập luyện cho. Nhưng khi được giải th́ thu hết tiền.” Hoạ sĩ Nguyễn Thụ tố cáo: “Sang Liên Xô triển lăm tranh, tranh bán được, tiền bị thu hết.” Trường hợp Nguyên Ngọc cũng tương tự. Anh được nhận giải thưởng quốc tế á Phi (Đất nước đứng lên), tiền thưởng cũng bị thu hết, không bớt cho lấy một xu để chiêu đăi những người đến chúc mừng. Anh lại nói, hồi lănh đạo Văn nghệ ở quân khu năm, cứ vài tháng anh lại phải lên Cục chính trị lĩnh tư tưởng về cho anh em viết. Hết tư tưởng lại đi lĩnh chuyến khác, y như lĩnh tiền hay lĩnh gạo vậy. Phạm Thị Thành th́ nói về chuyện duyệt kịch. Mỗi lần duyệt, chị không quan tâm ǵ đến hội đồng chuyên môn, mà chỉ chăm chú theo dơi một ông to đầu nào đấy vui chân tạt vào xem. Ông ta gật gù là yên trí lớn, ông ta lắc đầu là hỏng bét.Tào Mạt, sau Cách mạng tháng Tám đă là huyện uỷ viên. Nhưng anh không đi tiếp con đường chính trị mà chuyển sang làm văn nghệ. Anh nói, nếu cứ làm chính trị, anh là người tiến bộ, nhưng chuyển sang làm Văn nghệ th́ bị coi là phức tạp. Nguyễn Khắc Viện th́ nói về những cái án Văn nghệ gọi là “xét lại” “phản động” “gây rối”, “phạm nhân” văn nghệ sĩ phải chịu h́nh phạt suốt đời. Hồ Ngọc th́ lên án lănh đạo biến văn nghệ thành thứ văn tuyên truyền phục vụ chính trị… Vui nhất là cuộc xung đột giữa Dương Thu Hương và Nguyễn Đ́nh Thi. Hương bảo Thi là đồ hèn, trí thức hèn hạ, đă tự nhận là hạt bụi. Thi th́ cho Hương là lưu manh, nhà văn đă đến lúc bị lưu manh hoá. Anh nói: “Đúng, tôi hay nói hạt bụi, giọt nắng, giọt lửa. Nhưng có hiểu ǵ không – anh gào to – tôi nói nhà văn là hạt bụi có tư tưởng.” Thực ra anh đă không nhắc lại đầy đủ lời anh phát biểu ở đại hội nhà văn lần thứ ba: “hạt bụi lấp lánh tư tưởng của các anh” (vừa nói vừa chỉ tay lên chủ tịch đoàn). ư kiến này chẳng qua cũng là học theo câu nói của một nhà văn Pháp: “con người là cây sậy có tư tưởng.” Tôi cũng phát biểu rất thẳng thắn và thoải mái, đại ư rằng, “tôi đă từng được gặp một ông to, không to bằng anh Linh đâu (ư nói Tố Hữu), tôi thấy ông ấy cứ nói liên miên, chỉ lo ban phát chân lư chứ không nghe quần chúng nói. Nay anh Linh nói ít, để anh em nói nhiều, nội điều đó thôi cũng là rất mới rồi. Về lănh đạo văn nghệ, tôi cho “lănh đạo khinh bỉ sâu sắc văn nghệ sĩ”, và dùng lối chăn vịt, “lănh đạo văn nghệ theo lối chăn vịt đàn.” “con người mà bị khinh bỉ măi th́ tự nhiên cũng thấy ḿnh nhỏ bé lại, cũng hèn kém. Biết tôn trọng con người th́ con người tự thấy ḿnh cao lớn hơn.” Tôi lại ví văn nghệ như con chim. “Nhốt lại nó không hót hay hót không ra ǵ. Thả nó ra nó hót hay hơn, nhưng lại sợ nó bay mất…”

 

C̣n nhiều người phát biểu nữa như mấy anh đạo diễn điện ảnh, Nguyễn Quang Sáng, Lưu Quang Vũ, Anh Đức…, nhưng tôi không c̣n nhớ. Hồi đó giá có băng ghi âm ghi lại, giờ mở ra nghe th́ thật thứ vị. Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu không thấy nói ǵ.

 

Về lư luận phê b́nh văn học, tôi là người duy nhất được dự cuộc gặp mặt này.

 

Trần Độ gọi cuộc gặp gỡ này là “Hội nghị Diên Hồng của văn nghệ.”

 

Sau cuộc gặp Nguyễn Văn Linh, đời sống văn học nghệ thuật c̣n sôi nổi và vui hơn nữa với những cuộc tranh luận rất dân chủ trên báo Văn nghệ của Nguyên Ngọc và những cuộc hội thảo rất thẳng thắn chuẩn bị cho nghị quyết 05 của Bộ chính trị về văn nghệ tổ chức thường xuyên ở Ban văn hóa Văn nghệ của anh Trần Độ. Tôi nhớ anh Nguyễn Minh Châu nói, nhà văn Việt Nam cả ba thế hệ đều hèn. Trước Cách mạng là nhà văn nô lệ; từ 1945 đến 1975 là nhà văn – lính, rất sợ cấp trên; sau 1975 là nhà văn đói nên cũng hèn. Anh lại nói Thánh Gióng ngày xưa đánh xong giặc th́ bay lên trời. Bây giờ các ông đánh xong giặc lẽ ra cũng phải biến đi để người khác quản lư đất nước. Như anh Độ, anh cũng nên thôi đi th́ phải. Đấy, hồi ấy cứ ăn nói thoải mái như thế nên rất vui. Cánh đổi mới thường tụ họp với nhau, vừa nhậu vừa trao đổi những suy nghĩ của ḿnh. Ngoài Bắc có Nguyên Ngọc, Nguyễn Minh Châu, Xuân Cang, Hoàng Ngọc Hiến, Nguyễn Đăng Mạnh, Ngô Thảo, Văn Tâm, Dương Thu Hương, Phạm Thị Hoài, Dư Thị Hoàn, Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Trọng Oánh, Nguyễn Quang Thân, Trần Quốc Vượng, Hồ Ngọc Đại..vv… Trong Nam th́ có Thu Bồn, Nguyễn Duy, Nguyễn Văn Hạnh, Nguyễn Quang Sáng, Trần Hữu Tá, Lê Ngọc Trà, Phan Đắc Lập…vv… Hoàng Phủ Ngọc Tường mỗi lần vào Sài G̣n cũng nhập vào nhóm này. Trần Mạnh Hảo một thời gian đóng vai đổi mới, thỉnh thoảng cũng đưa vợ đến tụ tập ở chỗ Thu Bồn.

 

Ở Khoa Văn Đại học Sư phạm Hà Nội, tôi cũng hăng hái đứng ra tổ chức nhiều cuộc hội thảo rất vui về thời sự văn học, về đổi mới giảng dạy văn học, về cải cách chương tŕnh và sách giáo khoa, thu hút được khá nhiều cây bút cấp tiến trong trường, ngoài trường như Hoàng Ngọc Hiến, Nguyễn Văn Hạnh, Nguyên Ngọc, Nguyễn Kiên, Nguyễn Trọng Oánh, Lại Nguyên Ân, Vương Trí Nhàn, Hồ Ngọc Đại, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Dư Thị Hoàn…

 

Nguyễn Khải hồi này được ông Trần Độ triệu ra Hà Nội để chuẩn bị Đại hội nhà văn lần thứ IV. Anh cùng Nguyên Ngọc hoạt động rất hăng hái, hô hào văn nghệ sĩ nói thẳng nói thật.

 

Nhưng chẳng bao lâu, thế cờ bị lật ngược. Nguyên Ngọc mất chức Tổng biên tập báo Văn nghệ. Nguyễn Khải thấy động, lặn biến vào Nam. Tố Hữu nắm lại lá cờ Văn nghệ. Trần Độ mất chức (1989). Tố Hữu phê phán bản Đề cương văn hoá văn nghệ của Nguyên Ngọc ở hội nghị nhà văn đảng viên. Nguyễn Đ́nh Thi trở lại cùng với cánh bảo thủ chuẩn bị Đại hội nhà văn lần thứ IV.

 

Cánh đổi mới bị đánh dồn dập: Lê Ngọc Trà, Hoàng Ngọc Hiến, Nguyên Ngọc, Nguyễn Đăng Mạnh, Dương Thu Hương, Phạm Thị Hoài, Nguyễn Huy Thiệp, Văn Tâm, Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh bị tước giải thưởng. Hội đồng chung khảo phải viết bài sám hối (riêng Nguyên Ngọc và Lê Ngọc Trà không chịu)

 

Bọn bảo thủ và cơ hội chủ nghĩa nổi lên, ngày càng làm mưa làm gió. Trong Nam có Chế Lan Viên, Bảo Định Giang, Anh Đức, Vũ Hạnh, Diệp Minh Tuyền, Mai Quốc Liên, Trần Thanh Đạm, Hoàng Nhân, Phạm Tường Hạnh, Trần Trọng Đăng Đàn… Ngoài Bắc có Hà Xuân Trường, Nguyễn Đ́nh Thi, Huy Cận, Hoàng Trung Thông, Đông Hoài, Hồ Phương, Bùi Đ́nh Thi, đám Văn nghệ quân đội, Thành Duy, Lưu Trọng Lư, Nông Quốc Chấn, Hoàng Xuân Nhị, Phan Cự Đệ, Hà Minh Đức, Phương Lựu, Nguyễn Văn Lưu, Vũ Quần Phương, Nguyễn Thị Ngọc Tú, Hữu Thỉnh, Hồng Diệu… Cánh này rất có thế lực v́ đằng sau có Lê Đức Thọ, Nguyễn Đức B́nh, Trần Trọng Tân… Nguyễn Văn Linh giờ lại xoay ra chửi Dương Thu Hương và Nguyễn Khắc Viện.

 

Vào cuối những năm 80, hai lực lượng cấp tiến và bảo thủ, cơ hội, từ chỗ tương đương về thế và lực, chuyển dần đến chỗ cánh bảo thủ hầu như làm chủ trận địa. Lănh đạo về sau dùng cả đến bọn lưu manh, đầu gấu trong văn nghệ như Nguyễn Văn Lưu, Trần Mạnh Hảo…

 

V́ những lẽ đó, từ cuối những năm 80, đặc biệt là từ đầu những năm 90, t́nh h́nh văn học xuống cấp ngày càng nghiêm trọng, nhất là về lư luận, phê b́nh.

 

Kết thúc thập kỷ 80, có một sự kiện văn học rất vui không thể không nói đến: Đại hội nhà văn lần thứ IV. Tôi nhớ, trên giường bệnh, Nguyễn Minh Châu có nói thế này, giá Đại hội làm luôn từ 1986, 1987, th́ bọn bảo thủ chỉ có quỳ lậy. Chuẩn bị đại hội kéo dài quá, giờ th́ bọn bảo thủ lại nổi lên rồi… Tuy vậy Đại hội nhà văn lần thứ IV tổ chức vào năm 1989 cũng vẫn rất vui, rất sôi nổi.

 

Đây là đại hội đầu tiên và duy nhất tính cho đến ngày hôm nay, được triệu tập toàn thể hội viên. Đại hội thể hiện một sự phân hoá rất quyết liệt. Từ chuyện to đến chuyện nhỏ, rất nhỏ, thậm chí lặt vặt nữa, đều nổ ra xung đột, không thể hoà giải với nhau được. Chuyện to như vụ băi chức Tổng biên tập báo Văn nghệ của Nguyên Ngọc, chuyện đánh giá t́nh h́nh văn học những năm 1987,1988 là khởi sắc hay tiêu cực do buông lỏng lănh đạo, vụ Bùi Minh Quốc, Hà Sĩ Phu mắc nạn ở Đà lạt, vụ Nguyễn Văn Hạnh đọc thư Trần Độ, việc bầu Tổng thư kư Hội nhà văn trực tiếp hay gián tiếp…, chuyện nhỏ th́ như việc bầu chủ tịch, thư kư đoàn và ban kiểm phiếu, chuyện kiểm phiếu, đếm phiếu sao cho tránh được gian lận…

 

Sự phân hoá diễn ra cả trong giờ nghỉ. Ngồi uống cà phê hay bia bọt với nhau ở căng tin cũng phe nào ngồi riêng với phe ấy. Ai ngồi nhầm chỗ lập tức bỏ đi ngay.

 

Hội nghị kéo dài tới 11 ngày, thỉnh thoảng lại dừng lại để họp riêng đảng viên. Nhưng họp đảng viên cũng thế thôi. Những đại biểu thuộc phái cơ hội chủ nghĩa lên diễn đàn thường bị la hét hay vỗ tay đuổi xuống như Mai Ngữ, Anh Đức, Hoàng Xuân Nhị… Trần Bạch Đằng trong chủ tịch đoàn bị Dương Thu Hương đuổi v́ không phải phiên ḿnh điều khiển cũng khệnh khạng ra giải thích theo phái bảo thủ – theo Nguyễn Trọng Tín, đây là trường hợp không thể có đối với ông “vua không ngai” này ở Miền Nam.

 

Cuộc xung đột có khi c̣n diễn ra ở hậu trường Đại hội bằng những lời đe doạ dùng đến cả bạo lực. (Có đại biểu đề nghị chủ tịch đoàn bảo vệ ḿnh v́ có kẻ đe doạ hành hung). Một số đại biểu thuộc cánh bảo thủ quá hoảng hốt, buổi tối chạy đến kể lể khóc lóc, cầu cứu Lê Đức Thọ (Bác Sáu à, bác Sáu ơi, Nhà ta nó phá tan rồi c̣n đâu.” Nguyễn Duy).

 

Sự phân hoá hai phe nói trên trong Đại hội đă được Nguyễn Duy mô tả rất vui trong một bài vè gọi là Đại hội nh́n từ gần (nhại lại tên bài thơ Tổ quốc nh́n từ xa của anh). Dưới đây, trích vài đoạn:

 

Thủa trời đất nổi cơn Đại hội,

Khách làng văn nhiều nỗi truân chuyên;

Xanh kia thăm thẳm từng trên,

V́ ai xuyên tạc cho nên nỗi này.

Trống Hà Thành lung lay bóng nguyệt,

Sương Ba Đ́nh mù mịt thức mây;

Mấy lần nghị quyết trao tay,

Đêm đêm bàn bạc định ngày khai trương…

(…) Ngôn luận chiến ào ào sấm nổ

Tưởng cơ đồ sụp đổ đến nơi

Bác Sáu à, bác Sáu ơi

Nhà ta nó phá tan rồi c̣n đâu

Trang giấy trắng một màu quan ải,

Oan khiên này biết giăi cùng ai;

Giận hờn mấy kẻ đơn sai

Văn đàn bỗng hoá vơ đài phải chăng?

(…) Nguyễn Khải lặn mất tăm đâu đó

Chính Hữu chờ sóng gió qua mau

Bùi B́nh Thi rút ván cầu

Phạm Tiến Duật ẩn ḿnh đâu mất rồi

Chàng Hữu Thỉnh dở cười dở khóc

Ngọc Tú nàng rứt tóc ṿ tai

Đỗ Chu tế ngựa ṿng ngoài

Gặp ai cũng hỏi rằng ai nhớ ḿnh

(…) Nguyễn Văn Hạnh một ḿnh một ngựa

Phá ṿng vây ở giữa sa trường

Không lùi bước chẳng tạt ngang

Đă v́ đồng đội gian nan xá ǵ

Biết cứu nạn lắm khi mắc nạn

Tâm huyết nhiều mất mạng như chơi

(…) Đại hội bỗng chia làm hai phái,

Phái vui tươi và phái hầm hầm;

Chúng ta cùng bạn làng văn,

Cớ sao mặt cứ gằm gằm khó coi…

(…) Mai ngữ sử dao găm súng lục,

Mắt Liên Nam đục đục điên điên,

Thu Bồn nộ khí xung thiên,

Bỗng đâu một trận Mai Liên ào ào.

Thu Hương nổ pháo tầm cao,

Tường Hạnh hụt một đường đao bất ngờ,

Trần Độ vắng mặt bao giờ,

Phất phơ để lại một tờ tâm thư.

Nguyễn Văn Hạnh dịch ngôn từ,

Đoàn chủ tịch cũng ậm ừ cho qua…

(…) Anh Đức mặt vênh vênh véo véo

Mắt đăm đăm liếc xéo hội trường…

(…) Thuỳ Mai nước mắt lưng tṛng

Cơng Bùi Minh Quốc khỏi ṿng hiểm nguy…

(…) Buổi bế mạc chấp hành ra mắt,

Chín người đà đứng sắp hàng ra,

Tổng thư kư của hội ta:

Tướng công họ Vũ tên là văn Ngan…

 

Đại hội nhà văn lần thứ IV có thể coi là ngày hội lớn, cuộc vui lớn cuối cùng của phe cấp tiến. Đại hội càng về cuối chầu, càng nhạt. Với sự sắp đặt, điều khiển hội nghị một cách khôn khéo mềm dẻo, vừa đánh vào chỗ yếu của phe cấp tiến (không có tổ chức chặt chẽ, thiếu cương lĩnh đàng hoàng, không có mưu mẹo ǵ cả, mải vui chơi, chủ quan mất cảnh giác…), vừa dựa vào quyền thế của lănh đạo chóp bu, kết thúc Đại hội, phe bảo thủ về cơ bản đă giành được thắng lợi.

 

Nguyễn Khải cho là do sự chèo chống rất khôn khéo của Nguyễn Đ́nh Thi. Anh nói với tôi khi kết thúc Đại hội: “ở nước này chỉ có hai người biết làm chính trị là Lê Đức Thọ và Nguyễn Đ́nh Thi.

 

***

 

Hăy trở lại với những trận đánh đấm, qui chụp ngày càng bừa băi và trắng trợn của phe cơ hội bảo thủ đối với phái cấp tiến, từ cuối những năm 80 của thế kỷ trước. ở đây – v́ là hồi kư của tôi – nên tôi chủ yếu chỉ nói về những trường hợp liên quan đến tôi mà thôi.

 

Tôi là một trong số những người bị đánh đấm qui chụp nhiều nhất. Mà không phải chỉ bị đánh từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) với tội danh “đổi mới cực đoan”, “phủ nhận văn học cách mạng, phủ nhận quá khứ”, “đối lập tư tưởng chính trị với tư tưởng nghệ thuật”, “khinh bạc hơn cả Nguyễn Tuân”, “hạ thấp thơ Hồ Chí Minh và loại Tuyên ngôn độc lập ra khỏi sách giáo khoa”…

 

Bài viết đầu tiên của tôi bị phê phán là bài Con đường Nguyễn Tuân đi đến bút kư chống Mỹ (Tạp chí Văn học số 8 – 1968)

 

Như đă nói, bài này ông Hoài Thanh rất thích. Nhưng ông đă bị Trường Chinh triệu lên để phê b́nh v́ bài viết quá đề cao Nguyễn Tuân. Là một nhà lănh đạo rất cẩn trọng, Trường Chinh dặn Hoài Thanh không nói lại với tôi v́ sợ “anh ấy hoang mang”.

 

Nhưng Hoài Thanh vẫn nói lại với tôi. Hôm ấy gặp ông ở một cuộc họp ở Viện khoa học giáo dục, sau khi thuật lại ư kiến Trường Chinh, ông nói: “Theo tôi một bài phê b́nh không nhất thiết phải nói toàn diện. Nhưng anh đă gặp rủi: bài của anh ra đời cùng một lúc với bài T́nh rừng của Nguyễn Tuân đăng trên Văn nghệ.

 

Bài Nguyễn Tuân của tôi liên quan đến bài Vũ Trọng Phụng (“Mâu thuẫn cơ bản trong thế giới quan và trong sáng tác của Vũ Trọng Phụng”) viết cùng năm ấy (1968).

 

Tôi đưa bài này cho ông Hoài Thanh, lúc đó ông sống với bà Bền ở Trần Quốc Toản. Hoài Thanh đồng ư đăng. Nhưng liền sau đó ông bị điều sang phụ trách báo Văn nghệ. Vũ Đức Phúc thay ông phụ trách thư kư toà soạn Tạp chí văn học. Anh Phúc sai Phong Lê gọi tôi đến gặp anh ở Viện Văn học. Anh nói: “Bài Nguyễn Tuân của anh có thể làm mất huân chương của tạp chí chúng tôi đấy”. Anh từ chối không đăng tiếp bài Vũ Trọng Phụng nữa. Tôi đă tranh luận với anh một chập. Tôi nhớ anh Phúc nói rất quyết liệt, xùi cả bọt mép. Và cứ chuyện nọ sọ chuyện kia. Nghĩa là không thể tranh luận với anh được. Chẳng hạn tôi nói, anh Như Phong cho biết Vũ Trọng Phụng rất thích thơ Tố Hữu (đăng báo công khai thời Mặt trận dân chủ Đông Dương). Vũ Đức Phúc nói: “Như Phong lúc đó chưa phải đảng viên”. Đúng là lư lẽ chẳng đâu vào đâu cả.

 

Trong khi tôi và anh Phúc tranh luận th́ Phong Lê quanh quẩn rót nước mời khách. Tôi hỏi: “Anh Phong Lê, ư kiến anh thế nào?” Phong Lê vội lảng: “Chuyện này tôi không rơ, tuỳ các anh”.

 

Nhân đây, xin nói một chút về Vũ Đức Phúc.

 

Vũ Đức Phúc có lẽ là một sản phẩm đặc biệt của một thời – cái thời mà quan điểm giai cấp được vận dụng một cách rất thô thiển. Tôi vẫn tin Vũ Đức Phúc là người chân thật và thẳng thắn, nhưng chân thật, thẳng thắn một cách rất máy móc, cứng nhắc và thô bạo. Chẳng thế mà Xuân Diệu gọi anh là cái “xe tăng mù”. Có lần nhà thơ nói với tôi: “Vũ Đức Phúc cứ ném ra những ư kiến rất thô như quăng ra những thanh củi vậy.”

 

Hôm ấy tranh luận với Vũ Đức Phúc tôi mới thấy nhận xét của Xuân Diệu không ngoa ngoắt chút nào. Đại khái anh nói về Thiếu quê hương của Nguyễn Tuân thế này: “Sao lại kêu “thiếu quê hương”! Lại c̣n đ̣i đi Mỹ theo đám múa Xuân Phả và định cho em đi lính thợ sang Tây. Yêu nước ǵ Nguyễn Tuân! Nguyễn Tuân là absence d‘humanisme. Ghét gia đ́nh. Đối với những đàn bà hiền dịu lại ghét. Không thương vợ con. Chơi bời như thế nhất định làm khổ vợ con. Nói Nguyễn Tuân kênh kiệu chưa đủ. Phải nói là không nhân đạo, không yêu nước ǵ cả. C̣n v́ sao ông ấy đi theo Cách mạng th́ là vấn đề phải suy xét. Vang bóng một thời tả Huế, mỹ hoá bọn bịp bợm trên Sông Hương. Bọn ấy là lũ bóc lột, lừa đảo, truỵ lạc, không đẹp, không tao nhă như Nguyễn Tuân viết đâu.”

 

C̣n đây là ư kiến của anh về Vũ Trọng Phụng: “Hà Nội báo là tờ báo chống Hải Triều. Vậy mà Vũ Trọng Phụng đă viết ở đó. Vũ Trọng Phụng là loại dân nghèo lưu manh hoá vùng ngoại ô (làng Mọc). Vũ Trọng Phụng ca tụng Quỳnh, Vĩnh như là trí thức hạng nhất.”

 

Anh cho tôi đánh giá quá cao Giông tố, Số đỏ, Vỡ đê.

 

Anh cũng không tán thành ư kiến của tôi nêu ra mâu thuẫn cơ bản trong thế giới quan Vũ Trọng Phụng gồm hai nhân tố: tư tưởng bi quan định mệnh chủ nghĩa và tâm trạng phẫn uất đối với xă hội. Anh nói: “Hai mặt mâu thuẫn đều tiêu cực cả th́ không biện chứng. Nhưng triết lư không quan trọng bằng tư tưởng chính trị. Vũ Trọng Phụng là chống cộng, là phản động. C̣n Chủ nghĩa duy vật của Vũ là duy vật hưởng lạc, là Freud”.

 

Đấy Vũ Đức Phúc là như thế đấy!

 

Tất nhiên anh từ chối không đăng bài Vũ Trọng Phụng của tôi, tuy ông Hoài Thanh đă duyệt và cho in.

 

Nhưng đến năm 1971, nhân gặp nhau ở trụ sở báo Văn nghệ, nghe Nguyễn Đ́nh Thi nói về Vỡ bờ, không hiểu sao anh lại bảo tôi đưa bài Vũ Trọng Phụng cho anh.

 

Nhưng anh nói: “Tôi đăng bài này với điều kiện, sau đó có bài uốn nắn lại, anh có đồng ư không?” Tôi đồng ư. Năm 1971, bài tôi đăng số trước th́ số sau có bài uốn nắn lại của Nguyễn Đức Đàn.

 

Năm 1980, tôi được giao làm Tuyền tập Nguyễn Tuân. Hồi ấy có quan niệm làm tuyển tập là một cái ǵ ghê gớm lắm: Chỉ được phép làm tuyển tập Hồ Chí Minh hay các lănh tụ cao cấp của Đảng, chí ít phải là Tố Hữu. C̣n các nhà văn dù lớn đến đâu cũng chỉ được làm sau khi chết. Mà phải là nhà văn không có “vấn đề” ǵ, như Ngô Tất Tố, Nam Cao… Nhưng ông Lư Hải Châu giám đốc nhà xuất bản Văn học quyết định làm tuyển tập các nhà văn c̣n sống, thuộc tầm cỡ lớn, trước hết là Nguyễn Tuân. Lư Hải Châu từng là một nhà t́nh báo cách mạng hoạt động ở Sài G̣n, đă từng bị bắt và kết án tử h́nh, nhưng may trốn thoát được ra Bắc nhờ hiệp định Genève. Ông là một trí thức, rất đạo đức và có bản lĩnh. Ông cứ quyết định làm Tuyển tập Nguyễn Tuân đầu tiên, mặc cho Hoài Thanh và Hoàng Trung Thông can ngăn.

 

Tôi th́ mừng quá, v́ nghiên cứu Nguyễn Tuân măi, giờ mới được dùng đến. Ngoài việc tuyển lựa tác phẩm Nguyễn Tuân, tôi lo viết bài giới thiệu sao cho thật tốt. Nguyễn Tuân chọn tôi chứ không chọn Vũ ngọc Phan, vậy tôi phải viết sao cho xứng đáng với sự tín nhiệm của ông. Mà người đọc bài Tựa trước hết là chính Nguyễn Tuân. Viết cho Nguyễn Tuân đọc đâu có dễ. Tôi dự kiến viết bài gồm ba phần:

 

I. Quan điểm sáng tác

II. Quá tŕnh sáng tác

III. Phong cách nghệ thuật

 

Viết phần đầu cứ tắc lại măi. Tôi đến Xuân Diệu than phiền với anh. Xuân Diệu nói: “Viết tắc giống như bị táo bón. Nhưng táo bón c̣n hơn tháo dạ. Viết văn cũng vậy”. Và anh truyền kinh nghiệm cho tôi: “ Chỗ nào tắc, cứ bỏ đấy viết sang phần khác rồi quay lại sau, sẽ viết được. Vẽ cũng thế. Vẽ người đâu cứ phải vẽ từ đầu xuống. Vẽ từ đít lên cũng được chứ. Đánh đồn cũng vậy, có thể đánh tung thâm thẳng vào hầm Đờ Cát chứ không cứ phải đánh lần lượt từ ngoài vào”.

 

Tôi nghe Xuân Diệu, viết nhảy cóc sang phần hai, phần ba, sau đó mới quay lại phần một và thấy quả là trôi chảy thông thuận.

 

Tuyển tập làm xong, nhiều người khen. Lư Hải Châu, Nguyễn Tuân, Lê Khánh (biên tập viên) đều vừa ḷng. Anh Nguyễn Văn Bổng hồi đó làm tổng biên tập báo Văn nghệ, tổ chức một cuộc hội thảo về Tuyển tập Nguyễn Tuân ở trụ sở báo (17 Trần Quốc Toản). Hôm ấy có mặt Nguyễn Tuân, Lư Hải Châu, Xuân Diệu, Tế Hanh, Phạm Hổ, Từ Sơn, Ngọc Trai, Lê Khánh và tôi.

 

Tuyển tập in ra được Trương Chính, Quang Huy viết bài khen, nhưng bị Phan Cự Đệ phê phán, cho là quá đề cao Nguyễn Tuân trước Cách mạng mà chưa chú ư đúng mức đến tác phẩm của nhà văn sau Cách mạng.

 

Anh Lư Hải Châu rất tín nhiệm tôi. Tập tiểu luận phê b́nh văn học đầu tiên của tôi do nhà xuất bản Tác phẩm mới in năm 1979 (Nhà văn, tư tưởng và phong cách), anh cho tái bản ngay năm 1983, bổ sung vào đấy bài giới thiệu Tuyển tập Nguyễn Tuân.

 

Tập sách này được nhận giải thưởng về lư luận phê b́nh của hội nhà văn năm 1985 (giải thưởng văn học 4 năm: 1941 – 1944). Hôm họp hội đồng lư luận phê b́nh để xét giải thưởng, tôi vẫn bị anh Phan Cự Đệ phê phán và bác bỏ. Chị Ngọc Trai, thư kư hội đồng thuật lại với tôi như thế. Hội đồng có 6 người: Hà Xuân Trường, Phan Cự Đệ, Hà Minh Đức, Nguyễn Đức Nam, Lê Đ́nh Kỵ, Hoàng Trung Thông. Lê Đ́nh Kỵ ở trong Nam không ra. Hoàng Trung Thông th́ ốm đang nằm bệnh viện. Phan Cự Đệ tự đi phát và thu phiếu điều tra dư luận. Kết quả Đệ, Đức nhiều phiếu tán thành hơn cả, thứ hai là Hà Xuân Trường. Ngọc Trai cũng phát phiếu điều tra về mấy cuốn sách của Đức, Đệ, Hà Xuân Trường, nhưng chị cho biết, họ cho rằng chỉ hỏi về mấy cuốn sách ấy th́ họ không trả lời.

 

Ngọc Trai đề nghị đưa vào giải thưởng mấy cuốn của Nguyễn Đăng Mạnh, Nhị Ca và Thành Duy. Phan Cự Đệ và Hà Minh Đức bác đi. Đệ rất quyết liệt, cho sách của tôi là sách tái bản không hợp lệ. Hà Xuân Trương chủ tịch hội đồng tán thành đề nghị của Ngọc Trai thêm hai cuốn của Nguyễn Đăng Mạnh và Nhị Ca, c̣n cuốn của ḿnh th́ xin rút. Mọi người nhất trí, bỏ phiếu 100%. Phan Cự Đệ lại hội ư với Hà Minh Đức đề nghị sách của Nguyễn Đăng Mạnh xếp xuống loại B v́ lư do, nếu anh Hoàng Trung Thông có mặt, chắc không tán thành, v́ anh từng nói với Đệ bài Nguyễn Tuân có vấn đề. Chính Hữu phó tổng thư kư Hội nhà văn có mặt hôm ấy gạt đi. Ngọc Trai mang phiếu đến bệnh viện lấy ư kiến của Hoàng Trung Thông. Thông cũng tán thành và nói không hề có ư kiến ǵ về bài Nguyễn Tuân trong Tuyển tập cả. Chỉ nói bài viết từ xưa của anh Mạnh từng bị Vũ Đức Phúc phê phán… Nhưng chuyện qua lâu rồi…

 

Thế mà sau hội nghị, Phan Cự Đệ lại là người viết thư riêng cho tôi báo tin mừng tôi đă được giải thưởng.

 

Vào năm 1983, tôi c̣n bị đánh một trận nữa. người ta đánh một bài viết của tôi chưa hề được công bố.

 

Hồi ấy cuộc xung đột ta với Tầu ở biên giới c̣n nóng hổi. Anh Nguyên Ngọc vừa ở chiến trường ra, được đề bạt làm bí thư đảng đoàn Hội nhà văn, chủ trương làm một cuộc cách mạng trong đời sống văn học, đặc biệt là chống Maoít. Hôm ấy nhân có một cuộc họp của giới lư luận phê b́nh văn học ở trụ sở báo Văn nghệ, Nguyên Ngọc và Nguyễn Khải đến hô hào chúng tôi dũng cảm nói sự thật, đảm bảo không sợ bị “tai nạn lao động”.

 

Một số người phát biểu hưởng ứng, trong đó có Hoàng Ngọc Hiến và tôi. Thấy ư kiến nghe được, anh Từ Sơn ở báo Văn nghệ đề nghị viết thành bài để đăng báo.

 

Bài của Hiến chính là bài “hiện thực phải đạo” nổi tiếng, được coi như mở đầu cuộc đổi mới văn học. Bài đăng được ít lâu th́ bị phê phán quyết liệt cùng với bản Đề cương của Nguyên Ngọc. V́ thế bài của tôi đă lên khuôn vội rút về. Nhưng nhiều người cứ đồn bài này c̣n táo tợn hơn cả bài của Hiến, và lời đồn đại này cứ lan rộng măi. Hoàng Trung Thông lúc bấy giờ là Viện trưởng viện văn học phát biểu trong một cuộc hội nghị ở Viện, nói tôi đă đối lập tư tưởng chính trị với tư tưởng Văn nghệ.

 

Chuyện này tôi chẳng quan tâm làm ǵ nếu không liên quan đến kỳ phong học hàm phó giáo sư của tôi lúc bấy giờ. Hồi ấy, người đăng kư phong học hàm, trước khi được đưa ra bầu bán về chuyên môn, phải thông qua đảng uỷ của cơ quan công tác về tư tưởng. Trường hợp của tôi trở thành gay go v́ tiếng đồn về bài viết của tôi đă vang đến đảng uỷ trường đại học Sư phạm và đảng bộ khoa văn. Hoàng Dung, tổ trưởng chuyên môn và bí thư liên chi đảng, tỏ ra có trách nhiệm, cho người đi ḍ hỏi một số nhân vật công tác ở các cơ quan văn hoá của Đảng như ban văn hoá văn nghệ Trung ương, Viện văn học, báo Văn nghệ… Anh c̣n cho người đến trụ sở Văn nghệ đề nghị cho đọc biên bản cuộc họp về lư luận phê b́nh để xem tôi đă phát biểu như thế nào…

 

Thấy t́nh h́nh có vẻ nguy, tôi bèn lấy bản thảo bài viết của ḿnh đưa cho anh Phạm Quư Tư đọc (lúc này anh Phạm Quư Tư là hàng xóm của tôi, cùng ở tầng năm, nhà B2, khu tập thể cán bộ giảng dạy Đại học Sư phạm Hà Nội). Anh Tư là hiệu trưởng trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chủ tịch Hội đồng khoa học trường, đồng thời là đảng uỷ viên. Anh Tư cẩn thận, đưa cho chị Trần Thị Thục Nga, bí thư đảng uỷ trường đọc nữa. Rất may là các vị kết luận: không có vấn đề quan điểm ǵ cả. Anh Tư c̣n khen bài viết hay. Anh hỏi tôi có yêu cầu ǵ không. Tôi nói, nếu chuyện đồn đại diễn ra ở đâu đó th́ cứ mặc kệ không quan tâm làm ǵ. Nhưng nếu vấn đề được đưa ra bàn ở đảng uỷ, th́ anh là người đă đọc, anh cứ phát biểu như anh vừa nói với tôi.

 

Chuyện phong của tôi v́ thế trở thành xuôn xẻ.

 

Sau này biết chuyện, nhiều người đề nghị cho đọc bài ấy, nhưng tôi từ chối. Việc đọc văn, hiểu văn lắm chuyện lắm. Nếu có động cơ xấu th́ càng rách việc.

 

Năm 1984, tôi được phong phó giáo sư.

 

***

 

Sau Đại hội Đảng lần thứ Sáu (1986), đất nước bắt đầu đổi mới, người đánh tôi đầu tiên vẫn là Phan Cự Đệ. Nguyên là tôi có viết một bài nhan đề là “Phê b́nh văn học trong t́nh h́nh mới” đăng trên Văn nghệ năm 1987. Phan Cự Đệ liền viết trên Văn nghệ quân đội một bài phê phán tôi “phủ nhận văn học Cách mạng”, “phủ nhận quá khứ”. Giọng điệu có vẻ ôn tồn nhưng qui kết rất nặng.Tôi bực lắm, v́ từ lâu vốn đă không ưa Phan Cự Đệ từ con người đến cách viết.

 

Hồi ấy, như đă nói, Nguyễn Khải được anh Trần Độ gọi ra để chuẩn bị đại hội nhà văn lần thứ IV. Sau bài anh Đệ phê phán tôi ít lâu, Nguyễn Khải có tổ chức một cuộc họp lư luận phê b́nh văn học ở 65 Nguyễn Du. Tôi nhớ hôm ấy có mặt rất đông: Phan Cự Đệ, Hà Minh Đức, Nguyễn Đức Nam, Hoàng Trung Thông, Nguyễn Văn Hạnh, Thiếu Mai, Phong Lê, Ngọc Trai, Lê Thị Đức Hạnh..vv… Nguyễn Khải điều khiển cuộc họp. Tôi ngồi gần Đệ. Tôi nói với Nguyễn Khải: “Anh Khải này, anh là người lắm chữ, tôi th́ ít chữ, tôi không biết gọi anh Đệ thế nào. xin anh t́m cho tôi một chữ nào đấy, c̣n tôi th́ chỉ biết gọi anh Đệ là thằng đểu”.

 

Không khí cuộc họp trở nên căng thẳng. Hoàng Trung Thông và Nguyễn Văn Hạnh ngồi cùng một cái ghế tựa dài với tôi. Nguyễn Văn Hạnh ngồi giữa. Hoàng Trung Thông chồm người qua Nguyễn Văn Hạnh nói với tôi: “Anh Mạnh này, tôi không bao giờ đọc anh Đệ đâu nhé.” Tôi nghĩ bụng, chính anh đă đề tựa cho cuốn Nhà văn Việt Nam hiện đại của Đệ, sao lại nói là không đọc?

 

Đệ ngồi im không nói ǵ. chờ cho vài người phát biểu xong, anh mới nói, đại ư khoe có một bài viết ǵ đó đă được dịch đăng trên một tạp chí của Liên Xô (lúc này Liên Xô chưa sụp đổ)

 

Tôi lại bồi thêm một đ̣n nữa: “Không biết Liên Xô đánh giá anh thế nào, chứ tôi đánh giá anh rất kém, viết chẳng hay ho ǵ đâu”.

 

Lúc ấy chắc bộ dạng tôi dữ dội lắm. Cuộc họp kết thúc, Hà Minh Đức nói với tôi: “Ông Đệ ông ấy thần kinh vững lắm. Chứ tôi bị anh nói thế, tôi không chịu được. Tôi đau tim mà!”

 

Tôi để ư, khi diễn ra cuộc xung đột giữa tôi với Phan Cự Đệ, không có ai bênh Đệ cả, tuy lúc ấy có đủ mặt giới lư luận phê b́nh và một số anh sáng tác, cấp tiến có, bảo thủ có. Hiện tượng này chứng tỏ hồi ấy (1987), cánh đổi mới đang ở thế áp đảo.

 

Tôi thấy Hà Minh Đức nói rất đúng, Đệ quả là một tay thần kinh vững. Hôm ấy, cuộc họp tan, anh vẫn bắt tay tôi, coi như không có chuyện ǵ xảy ra.

 

Nhưng đừng tưởng anh đă chịu thua tôi đâu. Đầu năm 1989, anh lại đăng trên Nhân dân một bài tiếp tục phê phán ư kiến của tôi trong bài viết năm 1987, đồng thời c̣n móc lại những ư kiến của tôi phát biểu trước Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh để lên án. Và đến năm 2000 th́ nổ ra vụ luận án tiến sĩ của Trần Hạnh Mai. Anh đă tấn công tôi quyết liệt. Số là luận án của Mai, cán bộ giảng dạy khoa văn Đại học Sư phạm Hà Nội, do tôi hướng dẫn, sau khi bảo vệ ở Hội đồng cơ sở (1998) được Bộ đưa cho anh Đệ phản biện kín. Luận án viết về “Sự nghiệp phê b́nh văn học của Hoài Thanh”. Tôi và Mai chủ trương phản bác ư kiến cho rằng, trước Cách mạng Tháng Tám, Hoài Thanh hoàn toàn viết theo quan điểm nghệ thuật vị nghệ thuật. Đệ cho như thế là sai lầm căn bản. Anh viết hẳn trong bản nhận xét phản biện “Trần Hạnh Mai đă theo quan điểm đổi mới cực đoan của Nguyên Ngọc, Nguyễn Đăng Mạnh.” Và anh gọi Mai đến đề nghị chữa luận án theo ư anh, lại nói để yên ḷng cô nghiên cứu sinh: người hướng dẫn không có trong hội đồng bảo vệ nên không sợ.

 

Trần Hạnh Mai không nghe. Cô nghĩ bụng, không bảo vệ th́ thôi chứ không thể phản lại thầy và chân lư. Thế là Đệ báo cáo lên ban tư tưởng văn hóa trung ương, coi như một vấn đề thuộc quan điểm chính trị cần có ư kiến của cơ quan Đảng. Rất may là về sau, Ban Tư tưởng văn hóa lại gửi luận án của Mai cho Viện Văn học hỏi ư kiến. Viện ủng hộ Mai và cuộc bảo vệ cấp Nhà nước được tiến hành suôn sẻ (năm 2000). Luận án được đánh giá xuất sắc.

 

Buổi bảo vệ kết thúc, tôi phát biểu với tư cách người hướng dẫn. Tôi nói: “Thông thường khi bảo vệ thành công luận án, nghiên cứu sinh cám ơn người hướng dẫn. Nhưng hôm nay tôi làm ngược lại, tôi xin cám ơn Hạnh Mai đă giữ vững lập trường của ḿnh. Tôi cũng xin cám ơn giáo sư Phan Cự Đệ. Nhờ có anh mà tôi mới biết được, một cô gái có vẻ yếu đuối như Trần Hạnh Mai mà té ra lại có bản lĩnh vững vàng như thế.”

 

Cuộc bảo vệ tuy thế, do Phan Cự Đệ, đă bị tŕ hoăn lại đến hơn tám tháng.

 

Sau cuộc bảo vệ này, một lần nữa tôi lại thấy Đệ đúng là thần kinh rất vững. Anh gặp tôi luôn, thường do cùng ở chung trong một hội đồng bảo vệ luận án tiến sĩ nào đấy. Anh vẫn bắt tay tôi và tṛ chuyện rất thân mật.

 

Năm 1995 tôi c̣n bị một đ̣n phê phán nữa khá quyết liệt. Đ̣n của Trần Thanh Đạm. Điều này tôi đă kể ở trên rồi, ở đây chỉ nói thêm về nội dung của vấn đề mà thôi.

 

Trong một cuộc trả lời phỏng vấn của Tạp chí Văn học do Phạm Xuân Nguyên thực hiện, tôi cho rằng từ sau Cách mạng Tháng Tám 1945, văn học Việt Nam có ba cuộc nhận đường. Lần thứ nhất ngay sau Cách mạng và trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. Lần thứ hai, sau Điện Biên Phủ, hoà b́nh được lập lại trên miền Bắc. Lần thứ ba, sau 1975. hai lần trước, tôi cho là không khó khăn lắm, v́ chỉ là nhận thức nhiệm vụ chính trị của Văn nghệ sĩ, mà chính trị lúc bấy giờ thực chất chỉ là yêu nước, chống xâm lược rất dễ thông suốt. Văn nghệ sĩ vốn rất yêu nước, nên dễ dàng giác ngộ về điều này, họ sẵn sàng hy sinh tất cả, từ tài sản, tính mạng đến cả bản thân nghệ thuật cho cuộc kháng chiến.

 

Nhưng cuộc nhận đường thứ ba này th́ rất phức tạp v́ đây mới là cuộc nhận đường của bản thân văn học nghệ thuật với hàng loạt câu hỏi: Văn nghệ là ǵ? Chức năng của văn nghệ? Tiêu chí giá trị tác phẩm văn nghệ? Văn nghệ và chính trị? Văn nghệ và hiện thực?..vv… Những câu hỏi không dễ trả lời.

 

Viết bài trên Sài G̣n giải phóng, Trần Thanh Đạm cho tôi là không hiểu ǵ cả, lại dám khinh bạc Cách mạng. Con đường cứu nước đầy gian khổ, bao nhiêu văn nghệ sĩ đă hy sinh, một số đă phải bỏ cuộc, vậy mà lại nói là đơn giản, dễ dàng.

 

Không biết vô t́nh hay cố ư, anh đă đánh tráo khái niệm. Tôi nói nhận đường, tức nhận ra con đường cứu quốc không khó, chứ có nói con đường ấy là dễ dàng đâu, là không phải hy sinh xương máu, không phải trường kỳ gian khổ đâu. Giặc đến nhà, phải đánh đuổi nó đi, anh cho là điều khó hiểu lắm hay sao?

 

Nhưng thôi, bắt bẻ anh làm ǵ. Bài viết của anh đầy mâu thuẫn logích. Nhưng điều khó hiểu hơn nhiều là bản chất con người anh là thế nào nhỉ? Nguyễn Khải có lần hỏi tôi như thế, tôi cũng chịu.

 

Từ cuối những năm 80 cho đến nay, tôi c̣n bị nhiều người phê phán: Phan Trọng Luận, Nguyễn Văn Lưu, Đỗ Minh Tuấn, Lê Tuấn Anh, Hồ Phương, Trần Mạnh Hảo. Tôi không kể hết ra đây làm ǵ, chỉ xin nêu một số trường hợp có ấn tượng khó quên hơn cả.

 

Trước hết là Phan Trọng Luận với vụ Tuyên ngôn độc lập.

 

Năm 1989, tôi được giao chủ biên biên soạn lại chương tŕnh và Sách giáo khoa PTTH môn văn (gọi là chương tŕnh và SGK cải cách giáo dục).

 

Phương châm cải cách của tôi là: Chương tŕnh văn phải đích thực là chương tŕnh văn. Lúc ấy tôi quan niệm Văn theo nghĩa chặt chẽ và hiện đại: Văn là văn h́nh tượng, văn nghệ thuật, văn mỹ thuật (belles lettres), tác động đến người đọc trước hết về t́nh cảm, cảm xúc thẩm mỹ thông qua h́nh tượng nghệ thuật. V́ thế khi xây dựng chương tŕnh về văn thơ Hồ Chí Minh, tôi chỉ chọn vào phần giảng văn những tác phẩm văn thơ h́nh tượng hay văn thơ nghệ thuật mà thôi. (Vi hành, Mộ, Tảo giải, Văn cảnh, Tân xuất ngục học đăng sơn, Nguyên Tiêu, Báo Tiệp, Cảnh khuya...). Tuyên ngôn độc lập không thuộc loại văn nghệ thuật, tôi chuyển sang chương tŕnh tập làm văn, về thể nghị luận chính trị (chứ không hề bỏ ra ngoài chương tŕnh).

 

V́ chương tŕnh cũ có giảng văn Tuyên ngôn độc lập, nên thấy sách giáo khoa mới không có, nhiều người tưởng tôi loại ra khỏi chương tŕnh và có phản ứng khá ồn ào.

 

Thực ra chương tŕnh cải cách giáo dục đă loại bỏ nhiều tác phẩm trong chương tŕnh cũ như Sống như Anh của Trần Đ́nh Vân, Buổi Sáng của Nguyễn Thị Ngọc Tú và đưa vào nhiều tác phẩm từng bị phê phán trước kia, như Tờ Hoa của Nguyễn Tuân, Tây Tiến của Quang Dũng và nhiều bài Thơ mới lăng mạn.

 

Nhưng Tuyên ngôn độc lập là của Hồ Chí Minh. Đụng đến Hồ Chí Minh là chạm đến chỗ nhạy cảm nhất của người Việt Nam, nên lập tức ầm ĩ như đổ trời. Mai Thúc Lân đưa vào Quốc Hội. Hà Xuân Trường suy diễn: họ đưa ra ngoài chương tŕnh học Tuyên ngôn độc lập chắc sẽ tiến tới loại bỏ cả Hịch tướng sĩ văn của Trần Quốc Tuấn và B́nh ngô đại cáo của Nguyễn Trăi. Phạm Tường Hạnh th́ la lối (Nhân dân 10 – 1995) “bỏ không học Tuyên ngôn độc lập th́ c̣n nói ǵ giáo dục chủ nghĩa Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ”. Không khí “báo động” này lại được bọn cơ hội chủ nghĩa trong giới làm báo kích động thêm lên làm cho càng trở nên căng thẳng.

 

Chuyện đến tai ông cố vấn Phạm Văn Đồng. Ông tuy đă già lăm rồi, mắt gần như loà, vậy mà vẫn muốn có ư kiến về mọi việc quốc gia đại sự và vẫn hăng hái biên soạn sách này sách khác. Ông cho gọi tôi lên để góp ư kiến với ông về vấn đề văn hoá mà ông đang chuẩn bị viết, nhân tiện hỏi tôi về chuyện Tuyên ngôn độc lập. Tôi nói như đă viết ở trên: không loại ra khỏi chương tŕnh, chỉ xếp vào đúng chỗ của nó thuộc thể văn chính luận. ở trường học phải thế mới khoa học. Ông không có ư kiến ǵ, chỉ vung tay nói lớn: “Bài văn hay lắm! hay lắm!”

 

C̣n anh Việt Phương có mặt hôm ấy th́ nói: “ở nhà trường phải khoa học. Anh Mạnh anh ấy nói đúng đấy.”

 

Nhưng Phan Trọng Luận th́ viết bài phê phán gay gắt, quy kết tư tưởng nặng nề. Đánh hơi được khuynh hướng của lănh đạo, Luận lập tức hưởng ứng ngay.

 

Công chúng nhiều người không hiểu ǵ cả nên có phản ứng. Phan Trọng Luận là thành viên của Hội đồng ngữ văn, không phát biểu trong hội đồng mà lại viết báo phê phán. Mà anh thừa biết đâu phải loại ra khỏi chương tŕnh. Đây chỉ là sự chuyển chỗ của tác phẩm từ môn giảng văn nghệ thuật đến môn tập làm văn về thể nghị luận, chính luận mà thôi. Tôi cho như vậy là thiếu trung thực.

 

Trong một cuộc họp của Hội đồng ngữ văn, tôi đă nói thẳng như thế với Phan Trọng Luận. Luận nổi nóng căi lại. Anh Hoàng Tuệ hồi đó là chủ tịch Hội đồng can không được, đành tuyên bố giải tán cuộc họp.

 

Thực ra Phan Trọng Luận vốn từ lâu đă không ưa tôi.

 

Năm 1988 tôi có viết một bài trên báo Văn nghệ “Vài suy nghĩ về đổi mới tư duy trong giảng dạy văn học”. Trong bài này tôi cho rằng, phương pháp giảng dạy tức môn giáo học pháp, không phải không cần, nhưng trong t́nh h́nh hiện nay, điều quan trọng hơn là phải hiểu được bài văn đă. Phải giải quyết nội dung th́ mới có cái mà truyền đạt chứ. Lâu nay nội dung ư nghĩa của bài văn thường bị chính trị hoá, nhiều người coi tiêu chí cao nhất để đánh giá tác phẩm văn học là tiêu chí chính trị. Phân tích tác phẩm họ thường suy diễn bừa băi theo lối xă hội học dung tục hay biến ngôn ngữ nghệ thuật thành ngôn ngữ chính trị trực tiếp, giá trị văn chương không được coi trọng. Nghĩa là có rất nhiều vấn đề cần giải quyết xung quanh việc phân tích, thẩm định tác phẩm như những giá trị văn chương.

 

Phan Trọng Luận bèn xui một giáo viên phổ thông thân cận với anh (Vũ Dương Quỹ) viết bài phê phán tôi không hiểu tầm quan trọng của giáo học pháp.

 

Thực t́nh th́ tôi không coi thường bộ môn khoa học này nhưng quả có coi thường những người dạy môn học này. Không có kinh nghiệm dạy văn cụ thể nên toàn lư thuyết suông, phát biểu những nguyên lư chung chung vô bổ. Có lần tôi đă nói toạc ra như thế khi trả lời học viên một lớp gọi là cốt cán cấp II (lớp bồi dưỡng giáo viên cấp II giỏi lên tŕnh độ đại học). Cô Bích Ba, trưởng lớp, trịnh trọng đứng lên hỏi tôi khi bài học kết thúc: “Thưa thầy, thầy dạy văn đă lâu năm, vậy kinh nghiệm của thầy làm thế nào để dạy văn cho tốt.” Tôi trả lời ngắn gọn: “Muốn dạy văn cho tốt, theo kinh nghiệm của tôi, không nên học giáo học pháp.”

 

Cách ăn nói giật gân như thế tất được truyền bá nhanh chóng và rộng răi, và các vị giáo học pháp rất căm ghét, trong đó có Phan Trọng Luận là người tự phong là giáo sư đầu ngành về môn học này.

 

Nhưng người tập trung đánh tôi nhiều nhất là Trần Mạnh Hảo.

 

Muốn hiểu hiện tượng Trần Mạnh Hảo, cần thấy y không phải là kẻ đơn độc và xuất hiện ngẫu nhiên, mà tiêu biểu cho một xu hướng cơ hội chủ nghĩa trong đời sống văn học của đất nước do một lực lượng cầm quyền tạo ra, đặc biệt là từ khi có phong trào đổi mới.

 

Lực lượng này có nhu cầu dẹp phong trào đổi mới, đ̣i dân chủ thật sự mà họ gọi là cực đoan, quá khích. Họ dẹp báo Văn nghệ của Nguyên Ngọc, họ cách chức Trần Độ, họ xoá bỏ giải thưởng trao cho tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, cấm phim Hà Nội trong mắt ai của Trần Văn Thuỷ, chèo Bài ca giữ nước của Tào Mạt, vở Em đẹp dần trong mắt ai của đoàn kịch Hà Nội…, Họ phê phán Nguyên Ngọc, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Trọng Oánh, Dương Thu Hương, Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài…, tập truyện Bi kịch nhỏ của Lê Minh Khuê, đánh Lê Ngọc Trà, Hoàng Ngọc Hiến, Văn Tâm, Nguyễn Đăng Mạnh…, xoá bỏ trường viết văn Nguyễn Du do Khái Vinh, Phạm Vĩnh Cư, Hoàng Ngọc Hiến, Nguyên Ngọc phụ trách..vv…

 

Họ cần có những “thợ đánh” giỏi. Họ t́m được Phan Cự Đệ, Trần Thanh Đạm, Hoàng Nhân, Mai Quốc Liên, Hồng Diệu, Nguyễn Văn Lưu, Hồ Phương, Vũ Quần Phương, Hữu Thỉnh, Trương Vĩnh Tuấn..vv… Tuy thế vẫn chưa có ai đáp ứng được đầy đủ nhu cầu “đánh dẹp” của họ.

 

Phải nói nghề “đánh đấm” này xem ra khá hấp dẫn với loại người cơ hội chủ nghĩa, v́ nếu khôn ngoan ra có thể tiến thân rất nhanh chóng…

 

Nhưng hành nghề này cũng không đơn giản. Phải có một số điều kiện chủ quan:

 

Hoàn toàn vứt bỏ lương tâm, cắt hết mọi “dây thần kinh xấu hổ”

Có biệt tài dối trá, xỏ xiên, bịa đặt, nguỵ biện.

Có khả năng diễn đạt giáo hoạt, hấp dẫn (tất nhiên đối với loại công chúng văn hoá thấp.)

Thất nghiệp, nhàn rỗi, được nuôi dưỡng đầy đủ để có thể ngày ngày tiêu th́ giờ bằng cách sản xuất ra thật nhiều những “văn bản đánh đấm” cung cấp cho nhu cầu chống đổi mới, chống dân chủ.

Trần Mạnh Hảo xuất hiện đă đáp ứng tuyệt vời những điều kiện ấy.

 

Cho nên không phải ngẫu nhiên mà những Nguyễn Đức B́nh, Nguyễn Hữu Thọ, rồi Nguyễn Khoa Điềm, Hữu Thỉnh… đă vồ lấy anh ta như một của quư. Họ thừa biết đây là một tên đầu gấu, nổi tiếng phản bội (phản chúa, phản đảng, phản vợ, phản bạn, phản chủ, “phản thơ”, “phản phê b́nh”), từng bị khai trừ đảng v́ viết Ly Thân, nhưng trước mắt có thể dùng làm tay sai đắc lực. Nguyễn Hữu Thọ đă nói thẳng như thế với anh em biên tập tạp chí Thế giới mới ở Sài G̣n (Nguyễn Khắc Hoan đă kể lại như thế với Nguyên Ngọc). Nguyễn Khoa Điềm cũng vậy. Điềm vào Đại học Sư phạm Hà Nội nói chuyện với cán bộ, sinh viên khoa văn, ngang nhiên đánh giá Trần Mạnh Hảo là “trong sáng” và “dũng cảm”.

 

Cho nên bài của Hảo toàn đăng trên báo lớn: Nhân dân, Quân đội nhân dân, An ninh quốc gia, Văn nghệ… y được đám Văn nghệ quân đội ca tụng, được nhận rất nhiều giải thưởng của Hội Nhà văn, được đưa vào chương tŕnh vô tuyến. Nhiều người viết bài tranh luận lại với Hảo bị báo chí từ chối. Nguyễn Hữu Sơn tập hợp một số bài viết tranh luận với Hảo, in ở Nxb Hải Pḥng. Nhà xuất bản này đă bị phê b́nh, cảnh cáo.

 

Hảo viết bài đánh nhiều người, nhưng đánh tôi nhiều hơn cả.

 

Về chuyện tôi bị đánh dồn dập như thế, có người, như Hoàng Ngọc Hiến, giải thích là do sự chỉ đạo của Nguyễn Khoa Điềm. Anh nói: “V́ Nguyễn Khoa Điềm đă đích thân đến tận nhà mời cậu vào Hội đồng lư luận phê b́nh của Hội nhà văn mà cậu nhất quyết từ chối, nên hắn chỉ đạo Hảo đánh cậu chứ sao! Điềm lên làm tổng thư kư Hội nhà văn, lại là trung ương uỷ viên, đă hạ cố đến nhà riêng của hội viên mà lại bị từ chối, như thế là cậu coi thường anh ta, xúc phạm anh ta rồi c̣n ǵ!”

 

Sau Đại hội nhà văn lần thứ 5 (1995), đúng là Nguyễn Khoa Điềm và Ma Văn Kháng có đến tôi (ở ngơ 68, Quan Hoa). Điềm nói đại ư, tôi được giới lư luận phê b́nh và sáng tác tín nhiệm, vậy muốn mời tôi làm chủ tịch Hội đồng lư luận phê b́nh. Lúc ấy tôi dứt khoát từ chối v́, một là thấy danh sách uỷ viên Hội đồng do Điềm dự kiến có những tay bảo thủ cơ hội chủ nghĩa tôi rất ghét, hai là có nhiều người thuộc phái cấp tiến khuyên tôi không tham gia, như Nguyên Ngọc, Nguyễn Quang Thân, Lê Ngọc Trà. Vả lại đă từng phụ trách Hội đồng lư luận phê b́nh sau Đại hội nhà văn lần thứ 4, tôi thấy Hội đồng này thực chất không có vai tṛ ǵ, bị vô hiệu hoá ngay cả đến việc kết nạp hội viên và tặng giải thưởng (về lư luận phê b́nh).

 

Nhưng có phải v́ thế mà Điềm căm ghét và trả thù tôi hay không th́ lúc ấy tôi không tin. Tôi vẫn nghĩ, Điềm làm ǵ đến nỗi tiểu nhân như thế.

 

Nhưng thôi, hăy trở lại chuyện Trần Mạnh Hảo.

 

Lần đầu tiên tôi biết Hảo là do Hữu Thỉnh. Hữu Thỉnh buộc phải tổ chức một cuộc trao đổi về tiểu thuyết Ly Thân. Thỉnh nói riêng với tôi nương nhẹ khi phát biểu để đỡ tội cho Hảo.Té ra giữa Hữu Thỉnh và Hảo đă có quan hệ thân t́nh rất lâu rồi.

 

Ở Đại hội nhà văn lần thứ IV và lần thứ V, Hảo ngồi cạnh tôi, nói chuyện rất thân mật. Y c̣n tặng sách tôi và chép thơ vào sổ tay tôi.

 

Tôi thường được mời vào Sài G̣n công tác. Hảo có lần t́m đến thăm tôi ở một căn hộ trong chung cư 21 Lư Tự Trọng, nơi ở của con trai tôi, có thời gian công tác ở Thế giới mới (Hiện tôi c̣n giữ hai tấm ảnh chụp với Hảo ở căn hộ này.) Mỗi lần vào Sài G̣n, tôi thường được gọi đến nhậu ở “dinh cơ” Thu Bồn. Nhiều lần tôi thấy Hảo cũng có mặt ở đấy cùng với vợ. Lúc ấy Hảo đóng vai cấp tiến.

 

Vậy mà vào đầu nhưng năm 90, hảo trở cờ, đánh vào phái cấp tiến từng nhậu với y ở chỗ Thu Bồn.

 

Lúc đầu những bài trở cờ của Hảo đăng ở báo Công an Thanh phố Hồ Chí Minh. Con trai tôi hỏi Hảo: “Sao anh lại viết như thế?”, Hảo trả lời: “Chú mày phải cho anh kiếm bát cháo chứ!”. Nghe nói, vợ hắn quốc tịch Pháp, thường buôn thuốc tây từ Paris về Sài G̣n. Hắn cần trở cờ để giúp vợ dễ dàng giao thiệp với Công an, với Hải quan. Anh Đức đă bầy cho hắn mẹo ấy và chỉ đạo hắn đánh vào cánh đổi mới. Đúng là hắn đă chừa ra không đụng đến bọn cơ hội bảo thủ như Phan Cự Đệ, Hà Minh Đức, Anh Đức, Bảo Định Giang, Trần Thanh Đạm, Hữu Thỉnh, Vũ Quần Phương, Phương Lựu..vv…

 

Hảo đánh vào hầu hết những bài viết của tôi, từ sách chuyên luận (Con đường đi vào thế giới nghệ thuật của nhà văn) đến sách giáo khoa, từ bài viết về Hồ Chí Minh, về Văn học giai đoạn 1945 – 1975, bài Tổng quan văn học Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử đến bài viết về Nguyễn Tuân, Xuân Diệu, Nguyên Hồng, Hoài Thanh..vv…

 

Tất nhiên tôi chẳng kể lại làm ǵ những bài viết mà những người có học hành hẳn hoi và đứng đắn đều thấy là vừa ngu vừa đểu. Tôi chỉ ghi lại một trường hợp, do sử dụng Hảo mà nhiều nhân vật trong bộ máy quản lư văn hoá, giáo dục của ta trở thành tṛ cười.

 

Năm 1977, báo Nhân dân đăng một bài của Hảo phê phán bài viết của tôi trong sách giáo khoa Cải cách giáo dục lớp 12. ấy là các bài Nguyễn ái Quốc – Hồ Chí Minh và Khái quát về Văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975. Đại khái y cho tôi phủ nhận giá trị văn chương của văn thơ Hồ Chí Minh khi cho rằng, đối với Hồ Chí Minh, sáng tác văn thơ trước hết là hành vi chính trị và đưa ra luận điểm phân biệt thơ của Người làm hai loại: một là thơ tuyên truyền chính trị trực tiếp giống như những bài ca, bài vè nhằm vào đại chúng văn hoá thấp, hai là thơ nghệ thuật làm để giải trí cho ḿnh hay một số cán bộ cao cấp gần gũi với ḿnh, thường viết bằng chữ Hán. C̣n về bài Khái quát văn học 1945 – 1975 th́ cho là tôi phủ nhận văn học Cách mạng.

 

Nguyễn Đức B́nh tán thành bài viết này. Ông triệu tập một hội nghị gồm nhiều vị quản lư văn hoá văn nghệ như Trần Hồng Quân, Phạm Minh Hạc, Nguyễn Hữu Thọ, Hà Xuân Trường, Đặng Hữu, Nông Quốc Chấn, Hữu Thỉnh…

 

Tất cả đều nhất trí vất bỏ hai bài viết của tôi và t́m người viết thay. Điều đáng chú ư là tất cả các vị có mặt trong cuộc họp này không có ai làm công tác nghiên cứu văn học, không có ai nghiên cứu về văn thơ Hồ Chí Minh cả.

 

Các ư kiến đều được viết ra, nghĩa là có văn bản. Anh Hà B́nh Trị, thư kư của hội nghị, có gửi cho tôi một số bản chụp.

 

Đọc các ư kiến này mới biết những ông lănh đạo văn hoá như Nguyễn Đức B́nh, Hữu Thọ, Hà Xuân Trường, Nông Quốc Chấn, Nguyễn Khoa Điềm, Hữu Thỉnh, cứ tưởng tŕnh độ nhận thức cũng khá, hoá ra không phải. Cũng y như lư lẽ của Trần Mạnh Hảo vậy thôi. Mà đều rất chủ quan, toàn nói giọng khẳng định không chút dè dặt những điều rất nông cạn, hời hợt (Chỉ có Nguyễn Đ́nh Thi có tỏ ra dè dặt – anh không dự hội nghị nhưng có gửi thư đến. Anh đề nghị việc xem xét, sửa chữa sách giáo khoa nên mời các nhà chuyên môn trao đổi với các giáo sư soạn sách.)

 

Tŕnh độ văn hoá, tŕnh độ nhận thức thấp tất đẻ ra lối lănh đạo văn hoá một cách thô bạo. Chẳng hiểu ǵ cả mà dám can thiệp sâu vào chuyên môn, lại dựa theo ư kiến một tên vô lại. Và họ khinh bỉ trí thức đến thế là cùng: không mời tôi và bất cứ một nhà nghiên cứu văn học nào đến để tham khảo ư kiến. Mà không phải không có những thông tin khác. Giáo sư Hoàng Như Mai và giáo sư Lê Trí Viễn có phản ứng trên báo. ngoài ra có một số bài nói lại khá cặn kẽ về Trần Mạnh Hảo và về vấn đề Tuyên ngôn độc lập trong chương tŕnh PTTH ccgd của Đỗ Ngọc Thống, Đặng Lưu, Hồ Quốc Hùng, Nguyễn Gia Phong… Lại có cả một bản tường tŕnh cặn kẽ của Nhà xuất bản Giáo dục chung quanh vị trí của bài Tuyên ngôn độc lập trong sách giáo khoa từ tiểu học, phổ thông cơ sở đến phổ thông trung học để thấy chưa có bài văn nào được học quá nhiều như thế.

 

Nhưng mặc, họ vẫn tin ở Trần Mạnh Hảo hơn (tuy Hữu Thọ là học tṛ của giáo sư Hoàng Như Mai.)

 

Ít lâu sau, tôi được ông Trần Hồng Quân, bộ trưởng Bộ giáo dục và đào tạo mời đến gặp sau giờ làm việc. Tôi đến nơi th́ đă thấy mặt Trần Hồng Quân, Đỗ B́nh Trị, Vũ Quốc Anh, Nguyễn Như ư, và một thư kư riêng của ông Quân.

 

Trần Hồng Quân phổ biến cho tôi về nhận định và cách sử lư hai bài viết của tôi trong sách giáo khoa. Sau đó hỏi tôi có ư kiến ǵ không.

 

Tôi nói, nếu anh gọi tôi đến chỉ để phổ biến như thế th́ tôi chả có ư kiến ǵ, c̣n nếu anh hỏi tôi như một nhà nghiên cứu văn học th́ tôi sẽ nói. Quân mời tôi nói.

 

Buổi ấy tôi phát biểu rất thẳng thắn và quyết liệt, đại khái như sau: Các anh khinh thường sự nghiệp văn học của Hồ Chí Minh quá, chả cần nghiên cứu ǵ cũng hiểu được. Thực ra các anh chẳng hiểu ǵ. Nếu gọi tôi đến, tôi giảng cho các anh nghe 15 phút các anh sẽ hiểu ra ngay.

 

Tôi lại nói, việc bỏ bài viết của tôi khỏi sách giáo khoa làm thiệt tḥi cho hai đối tượng: một là Hồ Chí Minh, hai là giáo viên, học sinh. Hồ Chí Minh thiệt v́ từ nay sẽ bị hiểu sai, đánh giá sai. Giáo viên học sinh thiệt v́ từ nay không được dạy và học một bài viết chính xác, khoa học. C̣n tôi th́ chẳng thiệt hại ǵ. V́ tiêu chuẩn phong phó giáo sư, giáo sư người ta không tính điểm cho sách giáo khoa phổ thông.

 

Tôi nói tiếp, càng sôi nổi hơn: hiện nay chúng ta đang ra sức chống nhiều tệ nạn xă hội như ma túy, mại dâm… Theo tôi Trần Mạnh Hảo là một tệ nạn nguy hại hơn nhiều v́ hắn làm cho trí thức mất tin tưởng ở Đảng.

 

Hôm ấy, tiễn tôi ra xe, Vũ Quốc Anh bảo tôi: “Anh Quân nói, anh Mạnh anh ấy phát biểu đúng đấy”.

 

Nhân đây xin kể một chuyện vui.

 

Đầu năm 1996, ở Pác Bó, Cao Bằng, người ta tổ chức lễ kỷ niệm rất to ngày Bác Hồ về Pác Bó (2/ 1941). Tôi và nhiều cán bộ nghiên cứu khoa học được mời lên dự. ở Pác Bó người ta xây dựng một ngôi đền thờ Bác Hồ. Mọi người lên Pác Bó thường vào đền dâng hương. Tôi tới thắp hương và khấn (cho vui thôi): “Cháu viết về Bác cũng nhiều, và viết cũng khá. Vậy mà Bác không phù hộ cháu, để chúng nó đánh cháu như thế!”

 

Dịp ấy giáp Tết âm lịch. Tôi vừa về đến nhà th́ có biên tập viên Tạp chí Cộng Sản đến đặt viết bài về văn thơ Hồ Chí Minh để đăng vào dịp kỷ niệm sinh nhật cụ Hồ. Bài viết của tôi nhan đề: “Một sự nghiệp văn học lớn, phong phú, đa dạng” Nội dung lặp lại những luận điểm hệt như trong sách giáo khoa (Tạp chí Cộng Sản 19/5/1996) Bài này được dịch ra nước ngoài trong Sciences Sociales cùng năm ấy.

 

Cụ Hồ thế mà thiêng thật!

 

Hai bài viết của tôi trong sách giáo khoa Cải cách giáo dục lớp 12, tuy đă bị thay bằng bài của anh Hà Minh Đức, nhưng nhiều giáo viên nói với tôi vẫn dạy theo bài cũ.

 

Bây giờ lại cải cách chương tŕnh và sách giáo khoa một lần nữa. Hai bài của tôi lại được lấy lại. Không biết các ông Nguyễn Đức B́nh, Nguyễn Hữu Thọ, Hà Xuân Trường, Hữu Thỉnh có c̣n phản đối nữa không?

 

Gần đây bộ mặt Trần Mạnh Hảo thế nào, ai nấy đều rơ cả, chả cần nói làm ǵ. Chỉ thương cho những vị chót dùng Hảo, chót tin Hảo.

 

Nghe nói Hảo nay lại có nhu cầu khác, nhu cầu này đ̣i hỏi phải chửi Đảng thật ác. Và Hảo thấy cần phải trở cờ lần nữa, trở cờ ngược lại. Đối với Hảo th́ chẳng có ǵ đáng ngạc nhiên, v́ y vốn có máu phản bội. Nhưng thật tội cho những người dùng Hảo. Đúng là Bá Kiến dùng Chí Phèo, cuối cùng trở thành nạn nhân của hắn.

 

Nhớ hồi nào, khi Hảo bắt đầu đánh tôi, tôi gọi điện cho Nguyễn Khoa Điềm (lúc ấy anh chưa vào Bộ chính trị) rằng sao Đảng lại dùng Trần Mạnh Hảo. Đảng dùng một kẻ như thế th́ tôi thương Đảng lắm. Lúc đó tôi nhớ Điềm đă trả lời tôi: “Anh nói thế người ta khó tiếp thu lắm”.

 

Bây giờ không biết Điềm có c̣n nhớ cú điện thoại đó không?

 

Hẳn là anh phải thừa nhận tôi đă nói đúng.

 

Đây là một bài học đau đớn đối với nhiều nhà lănh đạo văn hoá giáo dục. Họ đă bị Hảo lỡm cho một vố thật đau. Một bài học cần rút ra: dùng người phải chú ư đến nhân cách, đến cái tâm, cái đức của anh ta. Đừng chỉ có tin vào lời phát ngôn. Phát ngôn tiến bộ mà nhân cách kém th́ đích thị là cơ hội chủ nghĩa.

 

Nhưng nói cho vui thế thôi, chứ mục đích không tốt th́ dùng người tốt sao được! Người tốt nào lại đi làm tay sai cho họ chứ?

 

Cuối cùng tôi phải nói đến bố con Lê Xuân Đức, Lê Tuấn Anh. Cuộc đời tôi chưa bao giờ gặp phải loại người bỉ ổi đến thế.

 

Lê Tuấn Anh là sinh viên khoa văn Đại học Sư phạm Hà Nội. Bố là Lê Xuân Đức dạy trường chuyên văn Lam Sơn Thanh Hoá. Đức nhờ chạy chọt được cho con gái Hà Trọng Hoà, bí thư tỉnh uỷ Thanh Hoá, thi đỗ học sinh giỏi và vào được đại học, Hoà trả công, đề bạt y làm phó chủ tịch Hội văn nghệ Thanh Hoá, rồi đại biểu quốc hội. ở đây, hắn lại chạy được một chân ở vụ báo chí hay giáo dục ǵ đó của quốc hội.

 

Khi Lê Tuấn Anh c̣n là sinh viên, Lê Xuân Đức c̣n ở trường Lam Sơn Thanh Hoá, tôi có lần được mời vào dự trại bồi dưỡng giáo viên. Tối nào Lê Xuân Đức cũng đem nem và rượu đến khách sạn nơi tôi ở, mời nhậu. Y c̣n mời tôi tới nhà chiêu đăi.

 

Vậy mà khi là đại biểu quốc hội, con được giữ lại làm cán bộ giảng dạy, lập tức hắn trở mặt. Tôi nhớ trong một kỳ hội trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Nguyễn Khoa Điềm vốn là sinh viên cũ, đang học ở Nguyễn ái Quốc, đến dự. Tôi ngồi cùng Nguyễn Khoa Điềm nghe sinh viên đọc thơ, Lê Xuân Đức không biết từ xó xỉnh nào chồm tới bắt tay Nguyễn Khoa Điềm. Tôi ngồi bên cạnh, hắn lờ đi coi như không quen biết. Hắn cũng lặp lại một cử chỉ như thế khi tôi đang ngồi với Nguyễn Văn Hạnh, lúc đó là thứ tưởng Bộ giáo dục. Hắn từ một hàng ghế xa, chạy lại bắt tay Hạnh và lờ tôi đi.

 

Tất nhiên được Đức bắt tay th́ có danh giá ǵ đâu. Tôi nêu chi tiết này chẳng qua v́ nó thể hiện rất rơ bản chất con người Lê Xuân Đức. Thảo nào khi tôi vào Thanh Hoá, giáo viên trường Lam Sơn gọi hắn là Xuân tóc đỏ.

 

Lê Tuấn Anh khi c̣n là sinh viên, thường chạy đến tôi luôn, tỏ ư hâm mộ và sẵn sàng phục vụ tôi khi tôi cần đến. Nhưng đến khi được giữ lại trường làm cán bộ giảng dạy th́ hắn đă viết bài phê phán tôi với giọng điệu rất hỗn.

 

Th́ ra bố con Lê Xuân Đức, Lê Tuấn Anh đă đánh hơi được con đường tiến thân kiểu Nguyễn Văn Lưu, Trần Mạnh Hảo.

 

Theo Chu Văn Sơn, bạn từ thời học sinh phổ thông của anh, th́ từ khi Lê Tuấn Anh c̣n nhỏ, bố là Lê Xuân Đức đă bồi dưỡng cho cậu con trai thứ tâm lư “vĩ cuồng.” Do một tai nạn ngẫu nhiên ảnh hưởng tới năo bộ, tâm lư vĩ cuồng càng phát triển, trở thành bệnh hoạn thật sự. Tuấn Anh học giỏi, có tham vọng lớn, nhưng quá nôn nóng được nổi danh, lại sẵn có cái gien Xuân tóc đỏ của bố, nên đă cùng bố đi theo con đường cơ hội chủ nghĩa bất chấp đạo lư làm người.

 

Tuấn Anh đă viết liền hai bài rất dài đăng trên Quân đội nhân dân tháng 4 năm 1995 phê phán tôi đă hạ bệ thơ văn Hồ Chí Minh.(bài Đọc thơ Bác, thời nay và Bàn về cách đánh giá thơ văn Hồ Chí Minh trong Sách giáo khoa 12 – kư tên Nguyễn Ngọc Châu)

 

So với cách viết của Trần Mạnh Hảo, Lê Tuấn Anh xuyên tạc, qui chụp có vẻ tinh vi hơn, nghĩa là xảo quyệt hơn, khoe kiến thức một cách kín đáo hơn. Nhưng mục đích cũng thế thôi: đánh vào cánh đổi mới. Không phải ngẫu nhiên mà dưới đầu đề Đọc thơ Bác, thời nay, hắn nói tôi, trước công cuộc đổi mới, viết về thơ Bác rất tốt, nhưng từ khi đổi mới đă chạy theo phong trào, hạ bệ Hồ Chí Minh.

 

Do một cơn vĩ cuồng nổi lên khi chưa đạt được “chí lớn”, Tuấn Anh đă nhảy lầu tự tử trong thời gian làm nghiên cứu sinh ở Nga.

 

Nếu Tuấn Anh c̣n sống, có lẽ Trần Mạnh Hảo phải gọi bằng cụ.

 

Tôi thật buồn v́ có một học tṛ như thế. Nhưng nghĩ lại thấy cũng c̣n may, may hơn Đức Chúa Giê Su rất nhiều. Chúa Giê Su có mười ba học tṛ th́ có một kẻ phản bội. Tôi có hàng ngh́n học tṛ, một kẻ phản bội th́ có nghĩa lư ǵ đâu – v́ thế có người cho tôi là có cung học tṛ trong lá số tử vi. GiêSu bị phản bội đến nỗi phải chết. Tôi bị Lê Tuấn Anh phản bội, chẳng những không chết mà uy tín cũng chẳng sứt mẻ ǵ.

 

Lê Tuấn Anh chết rồi, bố Lê Xuân Đức vẫn cố vớt vát danh vọng cho đứa con bất hạnh. Y đề nghị tặng giải thưởng lư luận phê b́nh của Hội nhà văn cho một tập bài viết của Lê Tuấn Anh. (v́ thấy sách của Trần Mạnh Hảo đă được nhận giải thưởng) Và, không biết dùng cách nào y đă lôi kéo được khá nhiều “tri thức” tới hội thảo về sự nghiệp của Lê Tuấn Anh ở Thư viện quốc gia Hà Nội và viết bài ca ngợi. Đáng chú ư là bài của ông giáo sư Mai Quốc Liên đăng trên Văn nghệ Trẻ, đánh giá LêTuấn Anh là một “nhà bác học trẻ” và nêu vấn đề chúng ta phải làm ǵ để xứng đáng với người thanh niên tài năng xuất chúng này.

 

Anh Nguyễn Xuân Đức, chuyên viên ở Ban văn hoá tư tưởng Trung ương nói với tôi: “Những lời lẽ Mai Quốc Liên ca ngợi Lê Tuấn Anh chỉ thấy ở bài Điếu văn của ông Lê Duẩn ca ngợi Bác Hồ.”

 

Nhưng nghĩ đi, nghĩ lại, thấy Lê Tuấn Anh thật đáng thương. Giá cậu ta có một ông bố tử tế th́ đâu đến nỗi. Có lần cậu ta đă theo ông bác là Hoàng Tiến Tựu đến tôi và một lần khác, nhờ người chuyển thư xin lỗi tôi. Nghĩa là cũng có những giây phút ăn năn hối hận. Nhưng chắc rồi lại bị ông bố cuốn vào con đường danh lợi nên lương tâm lại tắt ngấm. Anh Nguyễn Hải Hà tổ trưởng tổ văn học nước ngoài của khoa văn Đại học Sư phạm Hà Nội mà Lê Tuấn Anh là tổ viên, đă khuyên nên cho cậu nghỉ ngơi để điều trị bệnh. Nhưng Lê Xuân Đức không nghe, vẫn tiếp tục khuyến khích con lao vào giành giật danh và lợi để đến nỗi học hành quá căng thẳng khiến bệnh t́nh tái phát (trước cuộc nhảy lầu ở Nga, Tuấn Anh đă có một lần lao đầu vào xe lửa xuưt chết).

 

***

 

Có lẽ v́ tôi luôn luôn bị qui chụp chính trị như thế, nên có những chuyện đồn đại thất thiệt cả ở nước ngoài.

 

Đầu tháng 3 năm 1993, một ngày mưa gió ướt át. Tôi lúc ấy c̣n ở Đồng Xa. Bỗng có một cô nhân viên pḥng văn thư Hội Nhà văn lặn lội tới đem giấy mời và thư riêng của anh Chính Hữu, phó tổng thư kư Hội nhà văn.

 

Giấy mời đến dự cuộc nói chuyện của đoàn nhà văn Thuỵ Điển, sau đó nghe đọc thơ của các nhà thơ Việt Nam và Thuỵ Điển. Địa điểm 65 Nguyễn Du, 9 giờ sáng thứ Năm 4 – 3 – 1993.

 

C̣n thư riêng của anh Chính Hữu th́ cho biết “Đoàn nhà văn này (nhà văn Thuỵ Điển) sang có mang theo một danh sách những nhà văn nói là bị bắt, và họ muốn t́m hiểu thực hư – Đáng tiếc là trong danh sách ấy có tên anh!!”

 

Hôm ấy đến gặp mấy ông Thuỵ Điển ở trụ sở Hội Nhà văn, tôi được Ban chấp hành giới thiệu với đủ mọi danh hiệu cao quư: đảng viên, giáo sư, nhà giáo ưu tú..vv…

 

Tôi hỏi tin tôi bị bắt ở đâu ra. Họ nói đọc trên một tờ báo ở Hồng Kông.

 

Một điều lạ là tất cả những người có trong danh sách bị bắt đều không có ai bị bắt cả: Trần Huy Quang, Phùng Quán, Nguyễn Duy, Nguyễn Minh Châu (đă chết), Nguyễn Đăng Mạnh.

 

 

 

 

SERVED IN A NOBLE CAUSE

 

 

 

Vietnamese commandos : hearing before the Select Committee on Intelligence of the United States Senate, One Hundred Fourth Congress, second session ...

Wednesday, June 19, 1996

 

CLIP RELEASED JULY 21/2015

https://www.youtube.com/watch?list=PLEr4wlBhmZ8qYiZf7TfA6sNE8qjhOHDR6&v=6il0C0UU8Qg

  

 

US SENATE APPROVED VIETNAMESE COMMANDOS COMPENSATION BILL

http://www.c-span.org/video/?73094-1/senate-session&start=15807

BẮT ĐẦU TỪ PHÚT 4:22:12 - 4:52:10  (13.20 - 13.50)

 

Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

 

Những người lính một thời bị lăng quên: Viết Lại Lịch Sử

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Liên lạc trang chủ

E Mail: kimau48@yahoo.com, kimau48@gmail.com

Cell: 404-593-4036

 

Tặng Kim Âu


Chính khí hạo nhiên! Tổ Quốc t́nh.
Nghĩa trung can đảm, cái thiên thanh.
Văn phong thảo phạt, quần hùng phục.
Sơn đỉnh vân phi, vạn lư tŕnh.

Thảo Đường Cư Sĩ.

 

 

Your name:


Your email:


Your comments:


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

US Senator John McCain , Kim Âu Hà văn Sơn

NT Kiên , UCV Bob Barr, Kim Âu Hà văn Sơn

 

 

 

 

 

 

NT Kiên , Kim Âu Hà văn Sơn, Cố Vấn An Ninh

Đặc Biệt của TT Reagan và NT Sám