LỊCH SỬ ĐĂ CHỨNG MINH KHÔNG MỘT ĐÁM NGOẠI NHÂN NÀO YÊU
THƯƠNG ĐẤT NƯỚC, DÂN TỘC CỦA CHÚNG TA NẾU CHÍNH CHÚNG TA KHÔNG BIẾT
YÊU THƯƠNG LẤY ĐẤT NƯỚC VÀ DÂN TỘC CỦA M̀NH.
DÂN TỘC VIỆT NAM PHẢI TỰ QUYẾT ĐỊNH LẤY VẬN MỆNH CỦA M̀NH CHỨ
KHÔNG THỂ VAN NÀI, CẦU XIN ĐƯỢC TRỞ THÀNH QUÂN CỜ PHỤC VỤ CHO NGOẠI BANG VÀ
NHỮNG THẾ LỰC QUỐC TẾ.
Email:
kimau48@yahoo.com or kimau48@gmail.com. Cell: 404-593-4036. Facebook: Kim Âu
Vua Gia Long vốn không phải là con người hiếu
sát, ngay cả việc đối với họ Trịnh, hai bên đánh nhau ṛng ră 45 năm trời, vậy
mà khi đă lấy được nước (1802), vẫn đối xử tốt với con cháu họ Trịnh chứ đâu đến
cạn tàu ráo máng như với Tây Sơn?
Đôi nét lịch sử
Sau 25 năm chiến đấu kiên tŕ và gian khổ, ngày
mồng 3 tháng 5 năm Tân Dậu (13/6/1801) Nguyễn Vương (vua Gia Long) tái chiếm
kinh đô cũ Phú Xuân, đuổi vua tôi Cảnh Thịnh chạy dài ra Bắc. Một năm sau, ngày
mồng 2 tháng 5 năm Nhâm Tuất (1/6/1802), tuy chưa chính thức lên ngôi hoàng đế
(1) nhưng theo lời đề nghị của bầy tôi, vua ban hành niên hiệu Gia Long, mở ra
một triều đại mới của nhà Nguyễn.
Vào đầu thế kỷ XX, vua Khải Định đă chọn ngày này
(mồng 2 tháng Năm âm lịch) làm ngày quốc khánh của nước Đại Nam, đặt tên là ngày
Hưng quốc khánh niệm. Những ai ở lứa tuổi trên 70 ở Trung kỳ, từng cắp sách đến
trường có thể c̣n nhớ đôi chút về ngày này, nhất là ở Huế. Đó là ngày mừng đất
nước thống nhất. Niên hiệu Gia Long bao hàm trong ư nghĩa đó – vua muốn nói ông
là người đă đi từ Gia Định thành tới Thăng Long thành để thống nhất đất nước (Vơ
Hương-An, Thăng Long và Gia Long).
Ngay sau
khi chiếm lại Phú Xuân và trong khi vua Cảnh Thịnh của Tây Sơn đang c̣n làm chủ
ở miền Bắc th́ Nguyễn Vương đă cho “Phá hủy mộ giặc Tây Sơn Nguyễn Văn Huệ, bổ
săng, phơi thây, bêu đầu ở chợ” (Thực lục I, tr.473).
Sau khi chiếm được
Bắc Hà, bắt được trọn gói vua tôi, anh em vua Cảnh Thịnh, hoàn thành cuộc thống
nhất đất nước từ Nam chí Bắc, vua Gia Long khải hoàn về kinh. Ngày Giáp Tuất
tháng 11 năm Gia Long thứ 1 (7 tháng 11 Nhâm Tuất, 1/12/1802) vua đem tù binh ra
làm lễ hiến phù ở Thái Miếu. Hiến phù là lễ tŕnh diện tù binh trước bàn thờ tổ
tiên, và Thái Miếu là nơi thờ 9 đời chúa Nguyễn.
Sau lễ, “Sai Nguyễn
Văn Khiêm là Đô thống chế dinh Túc trực, Nguyễn Đăng Hựu là Tham tri H́nh bộ áp
dẫn Nguyễn Quang Toản [vua Cảnh Thịnh] và em là Quang Duy, Quang Thiệu, Quang
Bàn ra ngoài cửa thành, xử án lăng tŕ, cho 5 voi xé xác, đem hài cốt của Nguyễn
Văn Nhạc và Nguyễn Văn Huệ giă nát rồi vất đi, c̣n xương đầu lâu của Nhạc, Huệ,
Toản và mộc chủ [bài vị] của vợ chồng Huệ th́ đều giam ở Nhà đồ Ngoại [Ngoại Đồ
Gia, cơ quan chế tạo của triều đ́nh, sau gọi là Vơ Khố] (năm Minh Mệnh thứ 2 đổi
giam vào ngục thất cấm cố măi măi). C̣n đồ đảng là bọn Trần Quang Diệu, Vơ Văn
Dũng đều xử trị hết phép, bêu đầu cho mọi người biết. Xuống chiếu bố cáo trong
ngoài” (Thực lục I, tr.531).
Trong chiếu bố cáo
cho toàn dân được rơ về lễ hiến phù ngày 7 háng 11 Nhâm tuất, có câu mở đầu:
“Trẫm nghe, v́ chín đời mà trả thù là nghĩa lớn kinh Xuân Thu…” và kết thúc bằng
câu “Nhạc Huệ trời đă giết rồi, cũng đem phanh xác tan xương, để trả thù cho
Miếu Xă, rửa hận cho thần nhân” (Thực lục I, tr.532,533).
Theo tài liệu của
Bissachère, trước khi nhận lănh cái chết thảm khốc, anh em vua Cảnh Thịnh c̣n bị
bắt phải chứng kiến cảnh lính tráng tiểu tiện vào sọt đựng hài cốt của cha
(Nguyễn Huệ) và bác (Nguyễn Nhạc) (theo hồi kư của Bissachère) trước khi hài cốt
bị đem “giă nát rồi vất đi”.
Phẩm b́nh của lịch sử
Tại miền Nam trước 1975, có hai bộ thông sử tiếng
Việt thông dụng là Việt Nam Sử Lược của Trần Trọng Kim và Việt Sử Toàn Thư của
Phạm Văn Sơn. Viết về vua Gia Long, cả hai bộ sử đều giống nhau ở một điểm: có
phê phán sự hẹp lượng của vua Gia Long qua việc giết hại công thần (vụ án Nguyễn
Văn Thành và vụ án Đặng Trần Thường), có kể rơ việc hành h́nh trả thù Tây Sơn
nhưng hoàn toàn không b́nh luận, phê phán ǵ đến sự “quá tay” trong việc này.
Tại sao?
Hoa Bằng, tác giả Quang Trung, Anh hùng dân tộc
(Nxb Bốn Phương, Saigon, 1953) khi kết luận thiên biên khảo đầu tiên bằng tiếng
Việt về đề tài này đă ngậm ngùi viết: “Vậy mà Nă Phá Luân [Napoléon I] được gởi
nắm xương trong đền Invalides để cho người sau hoài niệm, viếng thăm; c̣n Quang
Trung: mả phải đào, xương phải tán, ḍng dơi bị chu di, sự nghiệp liệt liệt oanh
oanh gói tṛn trong một chữ ‘Ngụy’”.
Nhà viết sử Trần Gia Phụng trong Nhà Tây Sơn (Nxb
Non Nước, Toronto, 2005) cũng đă có lời b́nh phẩm nhẹ nhàng nhưng nghiêm khắc:
“Cuộc trả thù được vua Gia Long xem là ‘nghĩa lớn Kinh Xuân Thu’ nhưng hành hạ
di cốt địch thủ trước mắt con cái họ trái hẳn với đạo lư cổ truyền của dân tộc”
(tr.240).
Phê b́nh mạnh tay, mạnh mẽ hơn có Quách Giao:
Nhà Nguyễn đối với
nhà Tây Sơn vô cùng khắc nghiệt. Quật mả Vua Thái Đức, Vua Quang Trung, chém
giết ḍng họ, tướng tá nhà Tây Sơn đến thế, Nguyễn Phúc Ánh chưa cho là đủ, c̣n
truyền đào mồ mả của cha ông hai nhà anh hùng áo vải và của những người đă theo
nhà Tây Sơn và đă chết trước khi non sông đổi chủ.
C̣n đối với Nhà Tây
Sơn th́ Nguyễn Phúc Ánh chém tất cả ḍng họ, từ Vua Bửu Hưng [Cảnh Thịnh], cho
tới một em bé mới sanh mà đă lọt vào ngục thất. Lại truyền đào mả Vua Thái Đức
và Vua Quang Trung, nghiền xương đổ xuống bể. C̣n sọ th́ đem xiềng nơi ngục thất
trong Hoàng Cung để làm lọ đi tiểu.
Để nhổ cỏ cho sạch
gốc, Nguyễn Phúc Ánh sức mọi nơi truy tầm những bà con gần xa của họ Nguyễn Tây
Sơn, và những Tướng Tá của Tây Sơn c̣n trốn tránh nơi sơn dă. Hai người con Vua
Thái Đức là Văn Đức, Văn Lương và cháu nội, con Nguyễn Bảo, là Văn Đẩu, nương
náu nơi Mộ Điểu, vùng An Khê.
Vua tôi Nhà Nguyễn
biết nhưng sợ người Thượng, không dám đến bắt. Măi đến năm Minh Mạng thứ 12
(1832) thấy t́nh thế đă yên, ba chú cháu mới đem nhau về thăm quê cũ ở Kiên Mỹ.
Bọn bất lương đi mật báo. Quân Nhà Nguyễn đến vây bắt giải về Phú Xuân giết
chết.
Ngót 150 năm, Nhà
Nguyễn cố làm cho người người quên Nhà Tây Sơn. Những người yêu nước vẫn luôn
nhớ đến Nhà Tây Sơn, ngọn bút yêu nước vẫn chép đi chép lại, vẫn t́m ṭi trong
nơi khuất tịch những tài liệu c̣n dấu cất, để viết về Nhà Tây Sơn.
Và tiếng Anh hùng Áo
Vải, Anh Hùng Dân Tộc măi c̣n vang, khi nhẹ nhàng, khi mạnh mẽ, trên đất nước
Việt Nam, từ Nam chí Bắc. C̣n Nhà Nguyễn đă làm được ǵ?
Có người bảo rằng đă
thống nhất Bắc Nam. Đó là quên rằng chính Nhà Tây Sơn đă thống nhất Bắc Nam, rồi
Nguyễn Phúc Ánh đánh chiếm trên tay Đông Định Vương và Cảnh Thịnh. Sau bao phen
bể nổi dâu ch́m Nhà Nguyễn c̣n để lại tiếng Rước voi, cơng rắn.
Trăm năm bia đá thời
ṃn
Ngh́n năm bia miệng
măi c̣n trơ trơ.
Trong văn hóa phương Tây, đánh nhau là đánh nhau
nhưng không có chuyện trả thù kẻ chiến bại một cách tàn nhẫn, nhất là đối với
người đă chết. Do đó, khi bắt gặp hành động “dă man” này của vua Gia Long,
Stanley Karnow, tác giả tiếng tăm bộ sử VietNam, A History (Penguin Book, 1984)
đă viết:
“Ông ta tỏ ra chẳng khoan dung chút nào đối với
kẻ thù đă chiến bại, dù đă chết hay c̣n sống. Binh sĩ của ông đă quật xương cốt
của một cặp vợ chồng cầm đầu Tây Sơn đă chết [Nguyễn Huệ], tiểu tiện vào xương
cốt đó trước sự chứng kiến của con cái họ và những người này sau đó tay chân bị
trói vào 4 con voi và xé nát.” (p.65)
Nếu Nhà Tây Sơn không có Quang Trung Nguyễn Huệ
với chiến thắng quân Thanh và quân Xiêm vang dội trong lịch sử th́ hành động “v́
9 đời mà trả thù” của vua Gia Long chưa chắc đă bị búa ŕu dư luận nhiều như đă
xảy ra.
Ngoài việc ghi chép khá rơ ràng của Quốc Sử Quán
Nhà Nguyễn th́ hồi kư sống động của giáo sĩ De la Bissachère về việc hành h́nh
trả thù của vua Gia Long đối với anh em và vua tôi Cảnh Thịnh (2), đă gây tác
động tâm lư không nhỏ trong giới sử học Đông Tây (Thực ra ông này không chứng
kiến cuộc hành h́nh mà chỉ nghe ai đó kể lại).
Thử đi vào mạng lưới toàn cầu, gơ mấy từ khóa như
Gia Long, Tây Sơn, Nguyễn Huệ, th́ tha hồ đọc công luận phẩm b́nh, đa số đều chê
Gia Long về việc này. Điều này cũng dễ hiễu thôi v́ hào quang chiến thắng quân
Xiêm và quân Thanh của vua Quang Trung rực rỡ quá, đă che mất sự thật thê thảm ở
bên trong.
Thêm vào đó, với mấy chục năm lịch sử triều
Nguyễn do Gia Long khai sáng, đă bị miệt thị thậm tệ, đă ảnh hưởng không ít trên
sự nhận thức của người đọc, nhất là giới trẻ. Mặc dầu ngày nay gió đă đổi chiều,
đă bắt đầu có sự chuyển biến trong nhận thức về sự nghiệp của Nhà Nguyễn (3)
nhưng không thiếu chi người vẫn tư duy trong nếp cũ.
Câu hỏi đặt ra
Các sách sử Việt Nam viết về hành vi “tàn ác” trả
thù Tây Sơn của vua Gia Long đều lấy tài liệu từ các bộ chánh sử của Nhà Nguyễn
(Đại Nam Thục lục đệ nhất kỷ, Đại Nam Liệt Truyện ), trước khi biết đến các chi
tiết khác do nguồn sử liệu Tây phương cung cấp. Sử thần Nhà Nguyễn trong Quốc Sử
Quán đă không giấu diếm ǵ cả, viết trắng chuyện này ra cho hậu thế cùng biết,
người sau chỉ lặp lại, chỉ thêm lời b́nh phẩm nặng nể mà không có bớt.
Riêng người viết, trong niềm ngưỡng mộ chiến
thắng oanh liệt hào hùng của vua Quang Trung trước quân Xiêm và quân Thanh xâm
lăng, ban đầu th́ cũng đồng ư với những b́nh phẩm chê trách hành động của vua
Gia Long đối với Tây Sơn là thái quá, tàn nhẫn, nhưng sau đó, khi được biết
những nguồn tin khác, không khỏi đắn đo tự hỏi và t́m lời giải đáp.
Vua Gia Long vốn không phải là con người hiếu sát
(4) .Ngay cả việc đối với họ Trịnh, hai bên đánh nhau ṛng ră 45 năm trời, vậy
mà khi đă lấy được nước (1802), vẫn đối xử tốt với con cháu họ Trịnh chứ đâu đến
cạn tàu ráo máng như với Tây Sơn?
Sau khi
làm chủ Bắc hà, vua “Sai chọn người ḍng dơi họ Trịnh để giữ việc thờ cúng họ
Trịnh. Trước là khi đại giá Bắc phạt, người họ Trịnh ai ai cũng sợ bị giết. Vua
thấu rơ tâm t́nh, xuống chiếu dụ rằng: ‘Tiên đế ta với họ Trịnh vốn là nghĩa
thông gia. Trung gian Nam Bắc chia đôi, dần nên ngăn cách, đó là việc đă qua của
người trước, không nên nói nữa. Ngày nay, trong ngoài một nhà, nghĩ lại mối t́nh
thích thuộc bao đời, thương người c̣n sống, nhớ người đă mất, nên lấy t́nh hậu
mà đối xử. Vậy nên cùng báo cho nhau, họp chọn lấy một người trưởng họ, giữ việc
thờ cúng để giữ t́nh nghĩa đời đời” (Thực lục I, tr.508).
Vậy là Trịnh Tư được giao lo việc thờ cúng, họ
Trịnh được cấp 500 mẫu ruộng để lấy huê lợi cúng tế hàng năm, 247 người họ Trịnh
được xét tha thuế dinh và miễn binh dao (đi lính và chịu sưu dịch).
Ai cũng biết La Sơn Phu tử Nguyễn Thiếp, được coi
như một Gia Cát Lượng của vua Quang Trung, một cố vấn tối cao, được vua quan
trên dưới đều kính nể (4 lần vua khẩn khoản mời ra giúp, cuối cùng nhận chức
Viện trưởng Viện Sùng Chính năm 1790, giúp vua chấn chỉnh việc giáo dục, văn
hóa, giúp vua chọn đất Nghệ An làm Phượng Hoàng trung đô…).
Khi Nguyễn Vương tái chiếm Phú Xuân, ông đang ở
Huế giúp vua Cảnh Thịnh nhưng không chạy theo khi vua đào thoát (hay chạy theo
không kịp?) và dường như không bị bị bắt mà chỉ quản thúc tại gia, dù phía
Nguyễn Vương biết rơ lư lịch, sau đó Nguyễn Vương đă ra lệnh:
“Thả xử
sĩ ở Nghệ An là Nguyễn Thiếp về. Thiếp là người xă Nguyệt Áo huyện La Sơn, đậu
Hương tiến đời Lê, làm quan huyện Thanh Chương, bỏ quan về nhà. Khi nhà Lê mất,
theo lời mời của Nguyễn Quang Toản mà ở lại Phú Xuân. Tới nay vào yết kiến, xin
trở về làng. Vua [Nguyễn Vương] dụ rằng ‘Khanh là người tuổi tác, đạo đức,
rất được người ta trông cậy. Sau khi trở về núi nên khéo léo đào tạo lấy nhiều
học tṛ để ra sức pḥ giúp thịnh triều, khỏi phụ tấm ḷng rất mực mến lăo kính
hiền của ta.’ [người viết in đậm]. Bèn sai quan quân đưa về” (Thực
lục I,tr.445).
Lại năm 1803, phái đoàn do vua Cảnh Thịnh phái đi
sứ Nhà Thanh (gồm Lê Đức Thận, Nguyễn Đăng Sở và Vũ Duy Nghi) bị trả về nước, bị
quan Bắc thành bắt giải về Kinh, vua Gia Long tha hết cho về quê. Lại khi Bộ
H́nh tâu xin vua định đoạt số phận của người vợ lẽ Nguyễn Nhạc cùng 2 người em
họ tên Đại và Vạn bị bắt th́ vua nói: “Vợ lẽ Nhạc là một người đàn bà thôi. Bọn
Đại tuy là thân đảng của giặc Nhạc mà không dự binh quyền, nay Nhạc chết rồi,
giết đi th́ có ích ǵ?” (Thực lục I, tr.544).
Những chứng dẫn nho nhỏ đó cho thấy vua Gia Long
là con người phải chăng, tùy theo người, theo trường hợp mà có quyết định tha
hay phạt, chứ không phải bạ đâu giết đó, thà giết lầm hơn bỏ sót. Vậy tại sao
giết Tây Sơn chưa đủ, phải hành hạ mới hả, kể cả nắm xương khô. Thù chi mà dữ
vậy?
Sự thật là đây
Về chuyện vua Gia Long trả thù Tây Sơn, nhà viết
sử Trần Gia Phụng đă đi xa hơn các học giả đi trước khi lần đầu tiên ông phân
tích chính xác rằng:
“Không kể
cá nhân ông bị quân đội Tây Sơn truy đuổi nhiều lần suưt chết, vua Gia Long thâm
thù nhà Tây Sơn v́ ba việc chính: thứ nhất, năm 1777 Định Vương Nguyễn Phúc
Thuần [chú ruột vua Gia Long], Tân Chính Vương Nguyễn Phúc Dương [em chú bác
ruột] và Nguyễn Phúc Đồng [anh ruột] bị quân Tây Sơn bắt giết ở Gia Định. Thứ
nh́, hai người em [ruột] của Gia Long là Nguyễn Phúc Mân và Nguyễn Phúc Thiển bị
chết về tay quân Tây Sơn năm 1783. Thứ ba, vua Quang Trung cho quật mộ của
Nguyễn Phúc Côn (phụ thân của Gia Long), đem hài cốt đổ xuống sông năm 1790”
(Việt Sử Đại Cương, Tập 2, tr.445).
Chừng đó nợ máu nghe đă nặng (5 người cật ruột),
nhất là món nợ thứ 3, nhẹ vật chất mà nặng tâm linh và đạo đức, ít người biết.
Nhưng kể vậy cũng chưa đủ.
Khi đọc câu mở đầu của chiếu bố cáo lễ hiến phù:
“Trẫm nghe, v́ chín đời mà trả thù là nghĩa lớn kinh Xuân Thu…” (5) (Thực lục I,
tr.532) tôi không khỏi mỉm cười một ḿnh với ư nghĩ: thiệt mấy ông đời xưa văn
chương lớn lối quá, cái chi cũng lôi điển tích với sách vở ra, tô vẽ cho long
trọng. Nhưng sau đó, khi đọc kỹ Thực lục mới biết mấy chữ v́ 9 đời mà trả thù
mang một ư nghĩa rất thực, rất cụ thể, bên cạnh màu sắc điển tích văn chương tô
điểm.
Ngày 13/6/1801, Nguyễn Vương (vua Gia Long) tái
chiếm kinh đô Phú Xuân, nơi ông đă vội vă ra đi khi mới 13 tuổi (ta), và ṛng ră
27 năm mơ ước được trở về. Tuy đă làm chủ được Phú Xuân nhưng lực lượng hùng hậu
của Tây Sơn Cảnh Thịnh vẫn c̣n ở bên kia lũy Trường Dục (Quảng B́nh), vậy mà đến
đầu tháng 8 năm đó đă lo sửa sang lăng mộ tổ tiên và cấp tốc hoàn tất ngay trong
tháng.
Sao việc này lại làm gấp rút c̣n hơn cả công tác
sửa sang thành tŕ, xây đồn đắp luỹ để pḥng chống Tây Sơn? Xin đọc kỹ đoạn ghi
chép của Thực lục sau đây, có thể thấy được lư do thúc đẩy (những chữ in đậm là
do người viết, chữ ghi giữa hai ngoặc đứng [x] là chú giải của người viết):
“Tháng 9, ngày Ất hợi [ 9/8/1801], sửa lại sơn
lăng.
Trước kia giặc Tây Sơn Nguyễn Văn Huệ tham bạo vô
lễ, nghe nói chỗ đất phía sau lăng Kim Ngọc (tức lăng Trường Mậu) [lăng của chúa
Ninh Nguyễn Phúc Thái] rất tốt, định đem hài cốt vợ táng ở đó. Hôm đào huyệt,
bỗng có hai con cọp ở bụi rậm nhảy ra, gầm thét vồ cắn, quân giặc sợ chạy. Huệ
ghét, không muốn chôn nữa. Sau Huệ đánh trận hay thua, người ta đều nói các lăng
liệt thánh [các chúa Nguyễn] khí tốt nghi ngút, nghiệp đế tất dấy.
Huệ bực tức, sai đồ đảng đào các lăng, mở lấy hài
cốt quăng xuống vực. Lăng Hoàng Khảo ở Cư Hóa [lăng Cơ Thánh của Nguyễn Phúc
Côn, thân sinh vua Gia Long] Huệ cũng sai Đô đốc Nguyễn Văn Ngũ đào vứt hài cốt
xuống vực ở trước lăng. Nhà Ngũ ở xă Kim Long bỗng phát hỏa. Ngũ trông thấy ngọn
lửa chạy về. Người xă Cư Hóa là Nguyễn Ngọc Huyên cùng với con là Ngọc Hồ, Ngọc
Đoài ban đêm lặn xuống nước lấy vụng hài cốt ấy đem giấu một nơi. Đến nay, Huyên
đem việc tâu lên.
Vua thương xót vô cùng, thân đến xem chỗ ấy, th́
vực đă bồi cát mấy chục trượng. Tức th́ sai chọn ngày lành làm lễ cáo và an táng
lại. Các lăng đều theo nền cũ mà xây cao lên. Ngày Kỷ hợi [1/11/1801], vua thân
đến tế cáo, nghẹn ngào sa lệ, bầy tôi đều khóc cả. Sai đổi xă Cư Hóa làm xă Cư
Chính, cho dân miễn dao dịch làm hộ lăng. Cho Huyên làm Cai đội (năm Minh Mệnh
thứ 11[1830] phong An Ninh bá, lập đền thờ ở núi Cư Chính) con là Ngọc Hồ, Ngọc
Đoài ṭng quân ở B́nh Định cũng được gọi về hậu thưởng cho” (Thực lục I,
tr.466).
Gạt ra ngoài những chi tiết hoa lá cành như hai
con cọp trong bụi rậm nhảy ra, đang đào mả th́ nhà cháy, v.v., đoạn sử ngắn ngủi
do Thực lục ghi lại tiết lộ hai điều quan trọng mà ít người biết đến hoặc biết
mà v́ một lư do nào đó đă lơ đi hoặc chỉ phớt nhẹ nói qua:
– Thứ
nhất, Quang Trung Nguyễn Huệ đă đào hết lăng tẩm của 8 đời chúa Nguyễn tại Thừa
Thiên, lấy hài cốt ném xuống sông. Việc này cộng với việc giết chết vị chúa thứ
9 là Định Vương Nguyễn Phúc Thuần tại Long Xuyên năm 1777 th́ quả nhiên vua Gia
Long tính sổ 9 đời không sai chậy chút nào. V́ vậy có thể nói được rằng chữ 9
đời có một ư nghĩa rất cụ thể.
Đây là 8 đời chúa Nguyễn:
Chúa Tiên Nguyễn
Hoàng (1558-1613);
Chúa Săi Nguyễn Phúc
Nguyên (1613-1635);
Chúa Thượng Nguyễn
Phúc Lan (1635-1648);
Chúa Hiền Nguyễn Phúc
Tần (1648-1687)
Chúa Ngăi Nguyễn Phúc
Thái (1687-1691);
Chúa Minh Nguyễn Phúc
Chu (1691-1725);
Chúa Ninh Nguyễn Phúc
Thụ (1725-1738);
Vơ Vương Nguyễn Phúc
Khoát (1738-1765);
Về ông tổ Nguyễn Kim, có lẽ v́ không biết đích
xác mộ phần nẳm ở đâu trong cái bát ngát của núi Triệu Tường ở Thanh Hóa, nên
vua Quang Trung đành phải cho qua mà không tính sổ.
Tám đời chúa Nguyễn này không có hận thù ǵ với
anh em Tây Sơn, đă có công rất lớn đối với dân tộc và đất nước khi kế tục nhau
mở nước về phương Nam, đến tận Cà Mau, Châu Đốc, cống hiến cho tổ quốc non một
nửa nước, trài dài từ Phú Yên trở vào Nam, với đất đai trù phú, nguồn lợi dồi
dào, rộng hơn lănh thổ nam tiến của các triều Lư, Trần, Hồ và Hậu Lê cộng lại.
Không có sự nghiệp này th́ hậu thế ngày nay lấy chi để khoe với thế giới rằng
“nước ta h́nh cong như chữ S” với “rừng vàng biển bạc”?!
– Thứ hai: Phần mộ của ông Nguyễn Phúc Côn, thân
sinh vua Gia Long cũng bị quật lên và hài cốt ném xuống sông.
Ông Nguyễn Phúc Côn là con thứ hai của Vơ Vương
Nguyễn Phúc Khoát, mất năm 1765, khi con là Nguyễn Phúc Ánh đang c̣n bé. Khi vua
Gia Long lên ngôi Hoàng đế (1806) mới truy tôn cha làm Hưng Tổ Hiếu Khang Hoàng
Đế, chứ cho đến khi chết dưới tay quyền thần Trương Phúc Loan, ông chẳng làm vua
làm chúa ǵ. Chỉ v́ con ông là Nguyễn Phúc Ánh dám chống lại Tây Sơn mà ông đă
không được ngủ yên, lâm vào cảnh con làm cha chịu!
Nguyễn Phúc Tộc Thế Phả cho biết thêm một chi
tiết khác:
“Theo truyền thuyết, khi Tây Sơn khai quật hài
cốt đức Hưng Tổ ném xuống sông th́ một hôm Nguyễn Ngọc Huyên bỏ lưới bắt cá, sau
ba lần đều thấy cái sọ nằm trong lưới. Huyên cho là sọ của một vị nào anh linh
nên kiếm nơi an táng tử tế. Khi vua Gia Long lên ngôi, đi t́m lại hài cốt của
thân phụ, nghe người làng tường thuật, ngài cho đ̣i Ngọc Huyên bảo chỉ chỗ. Khi
đào được sọ lên, vua chích huyết ở tay ḿnh cho giọt vào sọ, sọ liền hút những
giọt huyết này (lối thử này cho biết mối liên hệ cốt nhục giữa hai người)”
(tr.193).
Thực lục có nói khi Nguyễn Ngọc Huyên chết th́
được lập đền thờ và phong làm An Ninh bá. Ở thượng lưu sông Hương có một ngôi
miếu, tục gọi là miếu Ông Chài, chính là miếu ông Huyên vậy.
Trong văn hóa Việt Nam, phận làm con cháu là phải
lo ǵn giữ mồ mả tiên tổ cha ông. Do đó chúng ta thông cảm với vua Gia Long chỉ
trong 2 tháng sau khi tái chiếm Phú Xuân đă vội vă hoàn tất việc tu sửa lăng mộ
bởi khi đă biết t́nh trạng lăng mộ bị phá tanh banh thê thảm như thế th́ không
một ai có thể chờ đợi được nữa.
Trong lịch sử Việt Nam, việc tranh giành quyền
lực dẫn đến những hành động giết hại nhau tàn nhẫn không phải là hiếm. Điển
h́nh, để cướp ngôi nhà Lư, Trần Thủ Độ không ngần ngại dồn Lư Huệ Tông vào chỗ
chết, với ư đồ nhổ cỏ tận gốc, mặc dù Huệ Tông đă biết thân phận, bỏ ngai vàng,
vào tu ở chùa Chân Giáo. Đă thế, Trần Thủ Độ c̣n bày mưu sập bẫy tôn thất Nhà Lư
chôn sống trọn gói (may mà Hoàng tử Lư Long Tường nhanh chân thoát qua tị nạn ở
Cao Ly, trở thành thuỷ tổ họ Lư của xứ Đại Hàn ngày nay).
Nhưng có lẽ trong cuộc tranh chấp quyền lực chưa
có ai trong lịch sử phải trả cái giá 5 mạng người ruột thịt và 9 ngôi mộ cha ông
tiên tổ tanh banh với xương cốt không biết đâu t́m như trường hợp vua Gia Long
trong khi đối đầu với Tây Sơn để phục hồi cơ nghiệp của ông cha đă tốn công xây
dựng.
Ở đời, có vay th́ có
trả. Nợ nào cũng có tính lăi suất, chỉ có khác là nặng hay nhẹ, không h́nh thức
này cũng h́nh thức khác. Nếu Quang Trung Nguyễn Huệ không tạo nhân ác th́ có thể
đă không gặp quả ác. Hận thù luôn luôn vẫy gọi thù hận là chuyện thường của thế
gian, huống chi lại có yếu tố tranh giành quyền lực trong đó, tham lam và sân
hận hẳn phải bốc lên ngùn ngụt.
Phải chăng nên thử tự đặt ḿnh vào địa vị của vua
Gia Long để có nhiều thông cảm và có lời phẩm b́nh phải chăng hơn.
Một vài cảm nghĩ
Là hậu thế, có lẽ không mấy ai vui khi biết sự
thật của tấn thảm kịch Nguyễn Quang Trung và Nguyễn Gia Long. Cả hai, đối với
chúng ta, đều có chỗ đáng tôn vinh lẫn chỗ bất cập. Riêng ngưởi viết, từ tấn
thảm kịch lịch sử này, học hỏi được một đôi điều, xin gọi là chia sẻ.
1/ Qua việc điện thư của bạn bè và thân hữu gởi
đến tới tấp kèm chuyện “Một ngày lễ Vu lan sầu thảm” của Tịnh Thuỷ, tôi nhận ra
rằng té ra loại “lịch sử tiểu thuyết” dễ đi vào ḷng người hơn là chính sử khô
khan. Đồng ư khi tiểu thuyết hóa lịch sử th́ tha hồ cho trí tưởng tượng vẽ vời
nhưng cái căn bản của nó xin đừng đổi trắng thay đen.
Thực lục ghi rơ vụ hành h́nh vua tôi anh em Cảnh
Thịnh diễn ra ngày giáp tuất tháng 11 năm Gia Long thứ 1 tức ngày 7 tháng 11
Nhâm Tuất, 1/12/1802. Làm chi có ngày Vu Lan trong đó? Có lẽ tác giả muốn gây ấn
tượng cho ngưởi đọc về sự tàn ác khó dung tha của vua Gia Long nên mới lựa một
ngày như thế. Tội nghiệp cho vua! Vua chỉ dự lễ hiến phù, không dự cuộc hành
h́nh, chỉ sai quan thi hành, nên cuộc đối thoại tay đôi giữa vua và bà Bùi Thị
Xuân cũng chỉ là cơ hội bày ra để mạt sát thoải mái. Tội nghiệp.
2/ Việc cải táng mộ ông Nguyễn Phúc Côn có thể
hiểu được, v́ t́m được hài cốt và hài cốt này đă được vua Gia Long xác tín rằng
đó là di cốt của người đă sinh thành ra ông. Nhưng với 8 chúa th́ sao? Sử nói
Các lăng đều theo nền cũ mà xây cao lên. Đồng ư là xây lên cao, làm cho to lớn
đẹp đẽ hơn xưa, nhưng hài cốt không t́m thấy th́ chôn cái ǵ trong đó? Chẳng lẽ
chỉ là một ngôi mộ trống không? Một cái mả gió?
Trong một dịp về thăm Huế sau 7 năm “đi học làm
người tốt” (!), tôi được biết sau năm 1975, do đói quá, người ta đă làm bậy.
Việc đào trộm mồ mả lăng tẩm giới quyền quí đă xảy ra với ư đồ t́m vàng bạc châu
báu tùy táng. Người bạn kể cho nghe (tôi chưa có cơ hội kiểm chứng) khi cụ Vương
Hồng Sển, nhà sưu tập đồ cổ nổi tiếng của Miền Nam, biết được kẻ gian đă kiếm
được nữ trang trong lăng Hoàng Thái Hậu Từ Dũ (vợ vua Thiệu Trị, mẹ vua Tự Đức)
và đem bán th́ cụ đă kêu trời.
Dưới cái nh́n cơm áo của kẻ trộm, đó là vàng,
tính theo thời giá của chỉ và lượng. Dưới cái nh́n của cụ Vương, đó là đổ cổ vô
giá của quốc gia! Nhưng đó không phải là chi tiết tôi quan tâm, v́ bảo vật quốc
gia người ta bán ra nước ngoài nhiều rồi. Chi tiết lư thú mà tôi nghe được đă
giúp tôi hiểu biết thêm và lư giải thắc mắc nêu trên. Chi tiết đó là, bọn kẻ
trộm, khi đào đến quan tài của một ông chúa nào đó đă không thấy hài cốt mà chỉ
thấy h́nh người ta bằng gỗ! Điều này xác nhận giả thiết mà tôi đă nghĩ trong đầu
nhưng không biết cách nào để kiểm chứng, ấy là tục chiêu hồn nạp táng.
“Chiêu hồn nạp táng” là ǵ?
“Trong gia phả các họ rất chú trọng mục: Mộ táng
ở đâu. Trong mục này có một số trường hợp ghi chú: “Chiêu hồn nạp táng”. Đó là
những ngôi mộ không có tử thi, hài cốt, mộ người chết trận, chết đuối hay do thú
dữ vồ… không t́m được tử thi. Thân nhân làm h́nh nhân và làm lễ an táng theo như
lễ an táng thông thường.
Được nghe các cụ kể lại rằng: chất liệu làm h́nh
nhân, có địa phương dùng cây núc nác (c̣n gọi là ṣ đo thuyền, mộc hồ điệp, nam
hoàng bá, bạch ngọc nhi). Núc nác là loại gỗ mềm và xốp, dễ tạo h́nh, chôn dưới
đất lâu hoai, lại dễ kiếm v́ mọc ở nhiều nơi. Có địa phương dùng bùn lấy ở giữa
ḍng sông, có địa phương dùng mùn đào ở giữa ngă tư đường cái.
H́nh nhân được đẽo gọt hoặc nhào nặn thô sơ, có
đầu ḿnh chân tay là được (v́ đa số không phải là nghệ nhân). Kích thước của
h́nh nhân khoảng 30-40 cm chiều dài. Thi hài tượng trưng đó cũng được khâm liệm,
đưa vào áo quan làm bằng gỗ vàng tâm, kích thước nhỏ bé, hoặc đưa vào tiểu sành.
Trên h́nh nhân có phủ lên linh vị viết trên giấy
kim tuyến, nội dung giống như linh vị đặt ở bàn thờ. Trước khi làm lễ an táng có
mời thầy cúng làm bùa ấn phù phép để vong hồn nhập vào h́nh nhân. Lễ an táng và
các lễ các lễ khác cũng tiến hành như tang lễ thông thường.
3/ H́nh như có một nhà tư tưởng nào đó đă nói:
“Làm thầy thuốc lầm th́ chết một người; làm thầy địa lư lầm th́ giết một họ; làm
chính trị lầm th́ giết một nước, làm làm văn hóa lầm giết cả một đời”.
Dưới ảnh hưởng của môn phong thủy Trung Hoa,
người Việt từ vua cho chí dân đều tin rằng âm phần tổ tiên có ảnh hưởng trực
tiếp đến sinh mệnh và tương lai của con cháu. Bởi vậy ai cũng mong muốn t́m cho
được một huyệt mả tốt để được kết phát, để con cháu được hưởng phước vinh hoa
phú quí dài lâu. Bởi vậy, để tận diệt kẻ thù không ǵ bằng triệt long mạch, phá
huyệt mộ, đào mả cha ông nhà người ta lên.
Làm thế th́ chắc chắn con cháu không thể nào ngóc
đầu lên được, lấy ǵ mà chống trả. Quang Trung Nguyễn Huệ, ngoài việc sử dụng
binh lực đánh Nguyễn Vương chạy dài ra biển, trốn qua đến Xiêm La hai lần, vẫn
không quên sử dụng chiêu thức này để hỗ trợ. Và để cho chắc ăn, thà phá lầm hơn
bỏ sót, đă không những quật mồ thân sinh vua Gia Long là huyết thống trực hệ mà
c̣n quật mồ cả 8 đời chúa Nguyễn xa lắc. Thật là một sự tính toán chu đáo.
Tuy toan tính chu đáo như vậy nhưng Nhà Tây Sơn
Nguyễn Huệ chỉ tồn tại có 14 năm (1788-1802, 1788 là năm vua Quang Trung đăng
quang trước khi ra Bắc phá quân Thanh), trong khi Nguyễn Vương, mặc dầu bị đánh
trúng tử huyệt (theo quan niệm phong thủy) nhưng sau 25 năm bền bĩ chiến đấu
nhọc nhằn, đă thống nhất đất nước, phục hưng được cơ nghiệp tổ tiên, lập ra
triều đại mới, tồn tại 143 năm (1802-1945).
Vậy là thế nào? Chẳng lẽ phong thủy hoàn ṭan là
một thứ tin mê tín dị đoan? Không, không thể v́ vậy mà kết luận phong thủy một
cách hồ đổ như thế được. Cái nước Mỹ của khoa học kỹ thuật tiến bộ nhất thế giới
này cũng đang chạy theo Feng Shui (Phong thủy) của nền văn minh cổ Trung Hoa, có
thua chi Việt Nam xưa và nay đâu, có điều họ chú trọng đến dương cơ hơn âm phần.
Như vậy phải có một yếu tố ǵ khác làm cho độc chiêu do vua Quang Trung phát ra
đă không có hiệu quả. Tôi chợt nhớ đến chữ Đức trong câu ca dao: Người trồng cây
hạnh người chơi/ Ta trồng cây đức để đời về sau.
Trong 8 đời chúa Nguyễn, không thấy ông nào làm
điều ǵ thất đức. Ông nào cũng lo làm cho dân giàu nước mạnh. Lịch sử cuộc nam
tiến đi từ Phú Yên đến Cà Mau-Châu Đốc chứng minh điều đó. Hậu thế đă được thừa
hưởng biết bao phúc lợi từ sự nghiệp nam tiến đó!
Có 3 ông chúa mang danh hiệu khác người: Chúa
Săi, chúa Hiền, chúa Ngăi. Nghe nôm na và thân t́nh biết mấy. Nếu cai trị mà
không được dân thương mến và biết ơn th́ làm chi có những cách gọi kém vương giả
nhưng giàu t́nh cảm như thế?
Có đến 4 ông chúa, ngoài tên và vương hiệu, lại
tự xưng là đạo nhân, như Thiên Túng đạo nhân (chúa Minh Nguyễn Phúc Chu), Vân
Tuyền đạo nhân (chúa Ninh Nguyễn Phúc Thụ) hay Từ Tế đạo nhân (Vơ Vương Nguyễn
Phúc Khoát), Khánh Phủ đạo nhân (Định Vương Nguyễn Phúc Thuần). Đó cũng là một
nét đặc biệt.
Nhiều ông chúa xây chùa (chúa Tiên lập chùa Thiên
Mụ, Long Hưng, Bảo Châu, Kính Thiên; chúa Hiền lập chùa Túy Vân) hay trùng tu
chùa, đúc chuông, thỉnh sư giảng Pháp (chúa Minh).
Có lẽ nhờ biết tu nhân tích đức mà Đức năng thắng
số, Số bất cập đức nên tai qua nạn khỏi, như câu tục ngữ mà ông bà xưa thường
nói để dạy khôn cho con cháu: Trời hại mới lo, người hại như phấn nhồi. Đó là
nói nôm na, cho có vẻ chính xác và minh triết hơn th́ đấy chính là nhân quả
nghiệp báo. Theo thiển ư, có lẽ hiểu theo cách này mới giải thích được chỗ bất
cập của phong thuỷ.
————-
Chú thích:
(1) Măi đến mùa hạ năm 1806 (Bính Dần) vua mới
chính thức làm lễ lên ngôi Hoàng đế tại điện Thái Hoà.
(3) Ngày 18 và 19/10/2008 tại Thanh Hóa có một
cuộc hội thảo “Đánh giá lại chúa Nguyễn và Vương triều Nguyễn” được phóng viên
ghi nhận là “một hội thảo lịch sử”, có lẽ v́ phải chuẩn bị tài liệu đến 20 năm
và tỉnh Thanh Hóa đă tài trợ gần một tỉ đồng VN để tổ chức, Có hai nhận xét quan
trọng được ghi nhận:
“Theo GS Văn Tạo, nguyên Viện trưởng Viện Sử học,
cần có nhận thức mới về nhà Nguyễn trong lịch sử dân tộc trên tinh thần “công
minh lịch sử”.
“Tổng kết hội thảo, GS Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội
Khoa học Lịch sử Việt Nam khẳng định: Cuộc hội thảo lần này đă nhận được sự
hưởng ứng rộng răi không chỉ của giới khoa học mà c̣n của dư luận xă hội, chứng
tỏ những nhận thức trước đây về vai tṛ của chúa Nguyễn và vương triều Nguyễn
trong lịch sử dân tộc theo hướng phê phán và phủ định đă không c̣n thỏa đáng
nữa”
(http://www.thethaovanhoa.vn/133N20081020034945468T0/danh-gia-lai-chua-nguyen-va-vuong-trieu-nguyen-mot-hoi-thao-lich-su.htm
(4) Vua Gia Long có một thanh gươm mang tên Qui
Y. Sử ghi rằng thanh gươm này có tính ưa giết người (hiếu sát), Tối hôm nào gươm
tự động thoát ra khỏi vỏ th́ hôm sau thế nào cũng có người phạm tội bị chém bằng
thanh gươm đó. Vua Gia Long ghét tính hiếu sát của gươm bèn đem qui y cửa Phật
và đặt tên là Qui Y (Quốc Triều Chánh Biên Toát Yếu).
(5) “Xuân Thu, Công Dương truyện: Trang công năm
thứ 4 chép: Tề Tướng công giết nước Kỷ, v́ ông tổ xa đời là Ai công mà phục thù,
đời gọi là mối thù 9 đời” (Chú thích của dịch giả Thực lục I, tr.532).
