Tạp Ghi Văn Nghệ

 

Chí Phèo và Hậu Chí Phèo,

những nhân vật của một thời mạt kiếp.

 

Nguyễn Mạnh Trinh

 

 

 

 

Chí Phèo là tên một nhân vật nổi tiếng của truyện ngắn Nam Cao.

Nam Cao tên thật là Trần Hữu Trí sinh ngày 29 tháng 10 năm 1917 tại làng Đại Hoàng ,phủ Lư Nhân, tỉnh Hà Nam . Ông xuất thân gia đ́nh trung lưu nhưng ông lận đận về đường sinh kế khi c̣n thời thực dân Pháp . Ôạng sống bằng nghề gia sư , lúc viết báo , lúc làm những công việc lao động chân tay nhưng rất chật vật . Sau năm 1945 , ông gia nhập Việt Minh , tham gia kháng chiến và bị chết trong một cuộc phục kích của quân Pháp năm 1951 ở vùng hậu địch khu III. Ông khởi đầu nghiệp cầm bút khá vất vả, cố gắng lắm mới giành được một chỗ trên văn đàn. Thời kỳ sinh sống ở Sài G̣n ông viết báo Kịch Bóng ở Sài G̣n và viết bài gửi đăng các báo Ích Hữu, Tiểu Thuyết Thứ Bảy , Ngày Nay ở Hà Nội. Tác phẩm gồm nhiều loại khác nhau như thơ , truyện ngắn , kịch , tin tức , vui cười nhưng phần đông đều không được xử dụng . Ông thường dùng bút hiệu Thụy Rư, Nhiêu Khê và Xuân Du. Gặp Tô Hoài ở Hà Nội , ông mới có bắt đầu có truyên ngắn đăng ở Hà Nội Tân Văn và bắt đầu có sách được xuất bản. Từ 1942 đến 1945 ông viết nhiều truyện thiếu nhi trên sách Truyền bá , Hoa Mai và nhiều truyện ngắn cho Tiểu Thuyết Thứ Bảy, truyện dài cho Trung bắc Chủ Nhật. Nam Cao viết theo kiểu viết khoán , cứ mỗi tháng một truyện Truyền bá và hai truyện ngắn cho Tiểu Thuyết Thứ Bảy của nhà xuất bản Tân Dân.

Truyện Đôi Lứa Xứng Đôi trong tập truyện ngắn cùng tên của nhà xuất bản Đời Nay năm 1941. Dù in từ thời tiền chiến nhưng truyện này vẫn được coi là thuộc ḍng “ văn học hiện thực xă hội chủ nghĩa “ và được các nhà phê b́nh văn học trong nước đánh giá trị cao , coi là có tính đấu tranh giai cấp và được trích giảng trong chương tŕnh giáo dục học sinh bậc trung học phổ thông.

Nh́n Nam Cao có lẽ rơ ràng nhất là bắt đầu từ thời kỳ mà ông in sách.

Trong bài Tựa của nhà văn Lê Văn Trương của ấn bản đầu tiên có đoạn:

“ Quyển Đôi Lứa Xứng Đôi có được độc giả hoan nghênh hay không, đó là điều tôi chưa cần biết, tôi chỉ biết rằng lúc viết nó , ông Nam Cao đă không hạ ḿnh xuống bắt chước ai, không nói những cái người ta đă nói, không tả theo lối người ta đă tả. Oạng đă dám bước chân vào làng văn với những cạnh sắc của riêng ḿnhà”

Nhân vật Chí Phèo của Đôi Lứa Xứng Đôi quả là một nhân vật dị dạng , từ bản tính đến ngoaiỳ h́nh . Anh ta tiêu biểu cho những người bị dồn đẩy vào con đường cụt với tâm tính hận thù dồn ép , sống gần với bản năng và xa lư trí. Cùng một loại với những nhân vật của Nam Cao như Binh Chức , Năm Thọ , Binh Tư,.. những người ngang ngược , coi kỷ luật của xă hôi như không có và sống bất cần không nghĩ đến ngày mai.

Theo tài liệu “ Báo giáo viên nhân dân năm 1992” in trong “ Nam Cao : Đời văn và tác phẩm “ của Hà Minh Đức th́ trong một cuộc hội thảo về văn học Việt Nam thời kỳ 1918-1945 tại đại học Harvard năm 1992, có người đă đặt câu hỏi giữa nhân vật A.Q. của Lỗ Tấn và Chí Phèo của Nam Cao có ǵ khác biệt và Nam Cao có chịu ảnh hưởng nào của Lỗ Tấn không khi viết ra nhân vật này. Câu trả lời là cả hai nhân vật đều có điểm giốpng nhau là cùng cảnh ngộ của những người bị hiếp đáp bởi những người có học và giàu có. Chí Phèo th́ tiêu biểu cho mẫu người nông dân Việt Nam c̣n AQ th́ tiêu biểu cho nông dân Trung Hoa và cả hai đều có nét đặc thù của xă hội họ đang sống. Tâm tính, cách ứng xử , đời sống của họ được mô tả khác nhau và trong đó chất nhân bản được nh́n tất rơ. Chí Phèo là một người lương thiện và sau những oan khuất , những đưa đẩy của xă hội để biến tính trở thành một kẻ ngang tàng hung bạo như trong thâm tâm vẫn muốn làm người lương thiện.

Anh ta giết người chẳng qua cũng v́ cái khát vọng ấy. Cũng như Nam Cao không chịu ǵ ảnh hưởng của Lỗ Tấn v́ khi viết th́ truyện AQ Chính Truyện chưa được phổ biến. Tuy vậy trong một cuộc phỏng vấn th́ Nam Cao lại nói rằng hay đọc Racine, Corneille, Guy De Maupassant và chịu ảnh hưởng của Dostoievski, Tchekov cũng như rất thích đọc những truyện của Lỗ Tấn như Khổng Aăt Kỷ được dich ra Việt ngữ.

Truyện của Nam Cao có nhiều nhân vật sống trong sự đen tối của xấu xa tha hóa. Như người cha tham ăn tục uống ăn mất cả phần của vợ con trong Trẻ Con Không Aằn Được Thịt Chó, hay những tên cờ bạc dông dài như Binh Hựu , Cả Tuynh, Mạo Khiễng, hay tham lam bần tiện như anh Cu Lộ trong Tư Cách Mơ, hay học thói cờ bạc rượu chè của anh cu Thiêm trong Thôi, Đi Về, hay xấu tính như anh Tẻ trong Ŕnh Trộm.

Tất cả những nhân vật ấy, dường như đang trượt xuống một cái hố sâu để nhân cách của họ bị tha hóa đi và gần gũi hơn những tật xấu của banƯ năng. Nhưng , thật ra họ vẫn không phải là những mẫu người xấu mà chỉ đáng thương mà thôi.

H́nh như các nhà nhận đinh phê b́nh văn học trong nước đều cùng một nhận xét và đổ lỗi cho xă hội làm con người biến chất . Điều ấy nghĩ ra cũng đúng nhưng chưa đủ. Bởi nếu như gán cho cái hành động Chí Phèo đâm chết cường hào Bá Kiến là do phản ứng đấu tranh giai cấp, ở đâu có áp bức th́ ở đó phải có tranh đấu bạo động th́ nhận định ấy có vẻ vơ vào qúa.

Cái tâm t́nh của một anh vừa tỉnh một cơn ác mộng khi chạnh ḷng trở về với tính nhân banƯ con người không đi xa hơn được cái ư thức căm thù của lư thuyết Cộng Sản .

Năm 1940 , Nam Cao viết truyện “ Cái ḷ gạch cũ “( Tức Chí Phèo) mà vẫn chưa tin tưởng vào văn tài của ḿnh. Khi đưa đến nhà xuất bản Đời Nay , bản thảo này không được để ư và bị bỏ quên khá lâu. Về sau nhà văn Lê Văn Trương t́m thấy bản thảo đọc và khen hay nên thích thú đề tựa và cho mang đi in. Ông cũng đổi tên nhan đề truyện là “ Đôi Lứa Xứng Đôi” . Sau này , trong thời kháng chiến vào năm 1946 Nam Cao mới cho in lại trong tập Luống Cày của Hội Văn hóa Cứu Quốc lấy nhan đề lại là Chí Phèo .

Trong ấn bản của nhà xuất bản Đời Nay th́ Đôi Lứa Xứng Đôi gồm 7 truyện ngắn: Đôi Lứa Xứng Đôi, Nguyện Vọng, Hai Khối Óc , Giờ Lột Xác, Chú Kh́ , Ma Đưa và Cái Chết Của Con Mực. Trong đó truyện “ Đôi lứa xứng đôi” xuất sắc nhất và tạo được ấn tượng cho cái tên tác giả Nam Cao.

Tác gỉa đặt tên truyện là ' Cái ḷ gạch cũ” bởi v́ nơi ấy là chỗ mà Chí Phèo bị vứt ở đó như một đứa con rơi và cũng là chỗ mà trong cuối truyện khi Thị Nở nghĩ đến khi sẽ sinh ra đứa con của Chí Pheù đang nằm trong bụng. Truyện là một mối t́nh kỳ lạ giữa hai người một là anh chàng liều lĩnh bán trời không cần văn tự c̣n một là cô gái lỡ th́ dở hơi và xấu xí. Họ là những nhân vật dị dạng của làng Vũ Đại, những người sống bên lề , kẻ ngụ cư ngay chính nơi ḿnh sinh trưởng.

Chí Phèo là một anh chàng canh điền bị oan khuất tù tội suốt mười năm nên từ một người nhút nhát hiền lành trở thành một người côn đồ văng mạng quậy phá trong làng trong xóm ở tuổi bốn mươi.

Anh trong bước đường cùng , say sưa be bét, để rồi có một ngày bị chấm dứt cuộc sống bằng một trận ốm sau một cơn say của một đêm mưa băo nào đó. Nhưng , con người dị h́nh dị tính ấy lại có một mối t́nh với một cô gái cũng dị h́nh dị tính không kém, xấu xí đến ma chê quỉ hờn và tính t́nh ương dở ngây ngô.

Chí Phèo đă yêu Thị Nở qua bát cháo hành và những giọt lệ cũng như trở lại với cái ước vong muốn làm người lương thiện thuở xưa lúc là anh canh điền hai mươi tuổi. Bây giờ , Chí Phèo bị gạt ra khỏi cộng đồng con người và hành động cầm dao đâm chết Bá Kiến cũng là một cách biểu thị cái ước vọng của một người tuyệt vọng trong cuộc sống. ..

Chí Phèo đă đi vào đời sống và thành một cái tên để chỉ những người cùng đồ hung dữ , luôn luôn bơi ngược ḍng đời sống và có những hành động không kiểm soát được bằng lư trí. Ngay cả trong văn chương, có những nhà văn này dùng chữ Chí Phèo để nói về một nhà văn khác với cả sự bỉ thử và khinh miệt.

Từ ngữ Chí Phèo đă thành một danh từ, một tĩnh từ để chỉ và mô tả một mẫu người đặc biệt trong xă hội mà người ta đă quen dùng .

Chí Phèo đă chết trong truyện ngắn Nam Cao sau khi đâm chết Bá Kiến rồi tự đâm ḿnh ? Không , Chí Phèo sống lại mấy chục năm sau trong Hậu Chí Phèo của nhà văn Phạm Thành. Tiểu thuyết ấy được nhiều người nhắc đến , được in nhiều lần và cũng nhằm phác họa một mẫu nhân vật của một thời đại mới, thời xă hội chủ nghĩa.

Nếu Chí Phèo là một nhân vật gợi lại một thời kỳ thực dân phong kiến ở nông thôn Việt Nam trước năm 1945 th́ Hậu Chí Phèo cũng có nhân vật để biểu trưng cho một thời kỳ tuy gọi là độc lập tự do nhưng tồi tệ và bất công hơn nhiều. Từ “ thằng” Chí Phèo” cùng đinh qua Hậu Chí Phèo đă thành “Cụ” Chí với tất cả uy quyền của một tên thất học nhưng vào thời bần cố vô sản lên ngôi nên thành người lănh đạo của làng Vũ Đại. Một thời đại nhiễu nhương được phác họa lại với tất cả những biểu tượng mô h́nh độc đáo.

Hậu Chí Phèo là một tác phẩm được in năm 1991 do nhà xuất bản Thanh niên và là một cuốn sách bán chạy nhất ở trong nước năm 1991 theo tổng kết của báo Văn Hóa Thể Thao trực thuộc cơ quan chính thức VN Thông Tấn Xă. Cuốn sách xuất hiện giữa lúc ở Liên Xô đang có đảo chính của phe bảo thủ Cộng sản chống lại chính quyền của Gorbachev nhưng rồi sau bị Boris Yeltsin dẹp tan . Trong hoàn cảnh dao động chính trị v́ ảnh hưởng từ Liên Xô như thế , cuốn sách mới có cơ hội để ra đời sau khi bị nhiều nhà xuất bản từ chối .

Tác giả đă làm sống lại con người của Chí Phèo trong thời đại mới từ Hậu Chí Phèo. Thời của chuyên chế vô sản nên những người như Chí Phèo xa lạ với chữ nghĩa, với lương năng nhưng lại trở thành những người lănh đạo “hồng hơn chuyên” ngu dốt, tàn ác và mất nhân tính.

Nếu ở truyện Nam Cao, Chí Phèo c̣n có tham vọng muốn làm người th́ ở truyện Phạm Thành, Cụ Chí lại muốn làm một con thú dữ , áp đặt luật lệ ngu đần của ḿnh lên tất cả những người liên hệ đến và cả bàn dân thiên hạ. Tiểu thuyết Hạạu Chí Phèo nối tiếp Chí Phèo bằng những tấn hài kịch biến thành thảm kịch cười ra nước mắt.

Tác giả Hậu Chí Phèo là Phạm Thành sinh năm 1952 tại xă Định B́nh, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. Sau rất nhiều bôn ba với đủ thứ nghề nghiệp của cuộc đời anh vào học trường Đại Học Tuyên Huấn Trung ương và hành nghề phóng viên báo chí báo TNVN. Ngoài làm báo anh c̣n viết văn . Tác phẩm Hậu Chí Phèo ra mắt năm 1991 có tiếng vang khá rộng lớn và có nhiều nguồn dư luận xoay quanh khen chê lẫn lộn.

Truyện Hậu Chí Phèo bắt đầu với cái chết của Cụ Chí với tất cả to lớn huy hoàng của một người có quyền có chức. Tác giả nói về ba chiếc xe con với ba ông chủ của nó là con của Chí Phèo, kết quả của những mối t́nh có một không hai của làng Vũ Đại. Và từ đó là câu chuyện lẫn lộn t́nh và thù của Chí Phèo và bà Ba, người vợ lẽ của Bá Kiến , là đầu mối oan trái hận thù ngày xưa, kẻ đă làm nhục hắn và chính là nguyên nhân để hắn chịu hơn mười năm tù. Tằng tịu với bà Ba xong, bà này có chửa th́ bị Chí Phèo kết tội và mang ra xử bắn. Bà này chạy thoát được và sinh ra đứa con làm chủ tịch ở vùng dân thiểu số cư ngụ. Đứa con này cũng về chịu tang Chí Phèo.

Đứa con thứ hai của hắn và thị Nở, kết quả của những cơn say bị hắn từ bỏ và sau này lớn lên nhờ thời thế mà trở thành một bí thư của một làng và là một tay đấu đá có hạng .

Hắn v́ có dị dạng nên không thể làm chức cao hơn nhưng cũng là một quan chức của thời đại mới. Đứa con thứ ba là đứa con chính thức của Chí Phèo với người vợ được Đảng thừa nhận là Thị Tèo, một viên chức lănh đạo hội Phụ nữ . Thằng này khôn ngoan chững chạc nhất và có lẽ con đường quan chức rồi ra cũng vinh hiển giống cha .

Kể lại những mối t́nh của Chí Phèo tân thời, tác giả Phạm Thành lẫn lộn giữa bi và hài kịch. Những mối t́nh quái gở, những con người quái gở và những cuộc đời cũng cực kỳ quái gở , lẫn lộn giữa tính toán và dục tính, lẫn lộn giữa hăm hiếp và dâng hiến

Tả cuộc làm t́nh giữa Chí Phèo và Bà Ba:

“..tay Chí vào việc ngay:

-Không cần thắp đèn.

Nghe tay Chí nói thế, h́nh như chẳng có sự bất ngờ nào, Bà Ba quay người lại, ngước cặp mắt long lanh ngấn lệ, nh́n hắn , giọng nụng nịu;

-Không , tôi thích sáng cơ

Tay Chí quát:-Sáng tối cái ǵ/ Cô có nhớ cô tệ thế nào với tôi chứ

Thực t́nh bà Ba chẳng hiểu tay Chí định ám chỉ ǵ, run run:

-tệ nào?

-Quên hả? Cô quên đau đầu đau bụng rồi hả?

-A! - bà ba kêu lên sung sướng- Nhớ rồi , tôi nhớ rồi!

Tay Chí quát tiếp:

-Cởi quần ra!

Theo phản xạ tự nhiên, bà Ba đưa tay sờ vào cạp quần. Một chút lưỡng lự. Nh́n màn đêm qua cửa sổ tối om, bà yên tâm.

-Cởi ra- tay Chí giục

-Có phải cởi áo ra không ạ! Bà Ba hỏi vừa nghiêng bộ ngực oai vệ về phía tay Chí. Một tay bà đưa lên sờ vào khuy áo ngực.

-Không cần- Tay chí bực ḿnh quát. Lập tức tay Chí đưa bàn tay thô ráp đầy lông lá lên cổ bà , ấn mạnh. Bà Ba vội buông tay trên khuy áo ngực, ngả người xuống giường. Tay Chí cũng ngả người theo..”

Hay một đoạn khác:

“ Báo cáo anh Chí, bây giờ bắn người phải có lệnh. Mắt tay Chí trợn lên, tỏ rơ sự ngạc nhiên , hỏi lại:

-cái ǵ?

-Dạ thưa anh, bắn người phải có lệnh.

-lệnh nào?

Người thư kư ch́a tờ lệnh cho tay Chí nh́n . Tay Chí nói:

-ai ra lệnh?

-Dạ thưa chính anh ạ!

-Tôi đă ra lệnh?

-Nhưng anh phải kư vào lệnh ạ!

Tay Chí cười lên sằng sặc:

-À a! Có bước tiến mới này phải không? Đưa đây , kư vào chỗ nào?

Tay Chí cầm tờ lệnh tử h́nh, chẳng thèm đọc, chọc ngón tay trỏ vào lọ mực tím đă mở sẵn nắp, rất thành thạo, rút ngón tay trỏ ra, nhắm vào chỗ người thư kư chỉ, tay Chí vẽ một con giun loằng ngoằng, dài suốt cả phân nửa dưới của bản án tử h́nhà”

Phạm Thành mô tả “Cụ Chí” như là một sản phẩm của một thời đại lưu manh lừa lọc. Tự nhiên , tôi lại liên tưởng đến con người Hồ Chí Minh. Cũng dâm ô , thủ đoạn.

Cũng gian dâm rồi giết người t́nh. Cũng tự thần thánh ḿnh. Cũng coi mọi người như là một công cụ của riêng ḿnh, muốn hành hạ bắt giết thế nào tùy ư. Cái hành động kư án tử h́nh như thế như của một kẻ uống máu người không tanh, coi rẻ mạng sống con người.

Dù rằng, người tử tội ấy đă ăn nằm với ḿnh và có giọt máu của ḿnh trong bụng . ở một liên tưởng khác , tôi nghĩ đấn chuyện Hồ chí Minh gian dâm với Nông Thị Xuân rồi đem giết đi để bịt miệng. Tuy ở tŕnh độ cao hơn Chí Phèo , nhưng cũng là một kẻ sát nhân nham hiểm.

 

Trong bài phỏng vấn của Phạm xuân Chiến đăng trên báo Văn Hóa Thông Tin Thanh Hóa có đoạn:

 

“Hỏi : Anh có run không khi cho hậu Chí phèo ra tŕnh làng?

Phạm Thành : Run cái ǵ mới được chứ?

Hỏi : Có người nói Hậu Chí Phèo nói xấu chế độ, bôi bác rất nhiều cán bộ kể cả cán bộ có chức có quyền?

PT ( cười) Quyền phán xét là của mọi người. Tôi viết với cái tâm “ sáng”. Ở đây cần phải hiểu cái tâm thế nào cho đúng. Nếu nó không xấu mà tôi nói xấu th́ tôi là kẻ xấu. C̣n ngược lại th́.. (cười) để xây dựng. Nhưng thật ra để Hậu Chí Phèo ra được cũng khá gian nan. Tôi đă viết xong tác phẩm này năm 1989” Thiên t́nh sử của anh Chí” cũng đă nằm lăn lóc ở báo Văn nghệ hơn một năm trời. Tập sách đă qua vài ba nhà xuất bản. Tóm lại là có nhiều người n”ngại”. Cuối cùng nhà xuất bản Thanh niên, nhà in Tiến bộ là “bà đỡ” cho cuốn sách này.

Hỏi : Có người nói văn của Hậu Chí Phèo hơi thô tháp. Phải chăng khi viết tác phẩm này anh không chú ư đến văn?

PT: Cũng không hẳn như vậy. Thô tháp đó là tính cách của anh Chí. ƠƯ đây tôi không cố làm văn. Vả lại cần phải hiểu chất văn không phải là câu chữ mà là toàn bộ tác phẩm toát ra điều ǵ nhân văn.Trong khi đó, đọc phần “ám ảnh một ḍng sông” th́ có người lại cho là lăng mạn,

Hỏi : các nhân vật của anh thường thiên về cái hài pha chút bi kịch?

PT: Đúng , viết cho người đọc vui vẻ. Cái hài dễ gây ấn tượng và đi vào ḷng người đọc nhất . Anh có thấy cô Cúc trong “ám ảnh một ḍng sông” bị nghi ngờ, bị kết tội, bị xua đuổi v́ trên đầu có chiếc cặp tóc bằng kim loại sáng quá và nhất là cô gái ấy lại có mảnh gương soi nhỏ. Bằng hai thứ đồ dùng của phụ nữ đó, cô bị kết tội là gián điệp là chỉ điểm cho máy bay Mỹ bắn phá. Chuyện đó là sự thật đau ḷng của một thời. Bây giờ nghĩ lại thấy nó hài hước và ngớ ngẩn. Rơ ràng trong cái hài hước lại chứa đựng những cái bi đến rơi nước mắt ..”

Kể ra , những điều mà Phạm Thành đă viết chẳng phải là chuyện lạ. Trong thời kỳ cải cách ruộng đất , biết bao nhiêu cái ngớ ngẩn chết người đă tạo oan khuất cho bao nhiêu người vô tội. Những giới chức cầm quyền mới , không có đủ lương năng cũng như kiến thức nên biết bao nhiêu cái ngu cái dốt xảy ra và nạn nhân chính là toàn dân bị áp đặt trong một môi trường sắt máu tàn bạo.

ƠƯ một đoạn khác, là sự so sánh giữa hai thời kỳ , hai con người hai chế độ:

“ Hỏi : anh Chí trong Hậu Chí Phèo của anh có khác ǵ với anh chí của Nam Cao?

PT : viết theo tác phẩm nhất là một tác phẩm nổi tiếng- là rất khó. Anh Chí của tôi và anh Chí của Nam Cao đều có một điểm giống nhau căn bản đó là sự trung thực với đời ḿnh.

Anh Chí của Nam Cao là một nhân vật bị xă hội chà đạp c̣n anh Chí của tôi (cười) là một anh Chí đẹp trai hơn được xă hội nâng đỡ hơn.

H : Lư do nào mà anh dưa anh Chí lên làm chủ tịch làng Vũ Đại?

PT : Tôi sinh ra ở nông thôn. Tŕnh độ dân trí của nông thôn ta đa phần c̣n thấp. Tôi đi công tác nhiều, xin nói thật , hiện nay khối ông chủ tịch chỉ có học lớp ba lớp bốn mà phải giải quyết việc liên quan đến hàng triệu con người. Ngớ ngẩn lắm. Lănh đạo mà không được học hành th́ thật là đáng sợ. Anh Chí đấy, lên chủ tịch làng Vũ Đại do không học gặp bao sai lầm ngớ ngẩn. Tôi đă đánh một tiếng chuông cảnh tỉnh trước t́nh trạng dân trí của các vùng quê, nhất là hệ thống lănh đạo huyện xă. ..”

Dường như Phạm Thành nói chưa hết ư. Không phải những cường hào ác bá mới ấy chỉ có ngu dốt thôi mà c̣n tàn ác nữa. Những tên giết người không ghê tay, những đứa dám giết cả người ăn nằm với ḿnh , những kẻ coi chuyện vợ chồng như một cách giải quyết sinh lư, th́ chẳng phải là con người nữa mà là con thú sẵn sàng moi gan uống máu đồng loại..

Nam Cao đă phác họa nên một mẫu nhân vật của một thời đại mà tới bây giờ vẫn c̣n sinh động. Chí Phèo đă thành một khuôn dáng quen thuộc cũa những người cùng đồ hung dữ quậy phá xă hội . c̣n với Hậu Chí Phèo , th́ mẫu nhân vật ấy đă thành một thứ quan quyền và gây tác hại cho xă hội ghê gớm hơn và sâu rộng hơn.

 

 

 

 

 

      
Bài Cũ :  Tháng 6/08. Tháng 7 /2008   Tháng 8/08.  9/08. 10/08. 11/08. 12/08  xin mời quư vị vào phần lưu trữ c̣n có  nhiều tài liệu, bài vở mới dùng vào việc nghiên cứu , tham khảo